Wraża recenzja

{

Mitologia skandynawska robi się coraz bardziej popularna, jednak do pełnego sukcesu przydałaby się jeszcze ciekawa fabuła.

Synowie Boga – kolejny już tom wydany w Serii Nowej Fantastyki. Tym razem brytyjski autor para się gmatwaniem nordyckich mitów na swój sposób. Dziwnym trafem moja styczność z tą książką zbiegła się w czasie z premierą filmowej adaptacji marvelowskiego Thora. Ciekawe, komu lepiej wyszła zabawa ze skandynawskimi wierzeniami.

Mark Barrowcliffe piszący pod pseudonimem M. D. Lachlan nie jest debiutującym pisarzem, na swoim koncie ma już kilka pozycji. Co prawda recenzowana powieść jest jego pierwszą próbą sił na polu fantastyki, ale sama tematyka nie jest mu obca – za młodu grywał w D&d oraz zaczytywał się tym gatunkiem. Jednak czy to wystarczy? Czy były komik i dziennikarz może usiąść i wytoczyć z siebie, bagatela, prawie sześćset stron takiej powieści?

Książkę przełożył Kamil Lesiew, tłumacz o niedługim stażu i niedużym dorobku. Synowie Boga byli jego drugim zleceniem w tej branży.

Akcja Wolfsangel – jak brzmi oryginalny tytuł recenzowanej powieści – rozgrywa się w głównej mierze gdzieś w Norwegii. Skupia się na dwóch bohaterach, bliźniakach Walim i Feliegu, którzy to otrzymali zupełnie różne wychowanie. Wali – królewski dziedzic, szczerze powiedziawszy niewpasowujący się w optymalne rysy kogoś takiego. Zamiast gwałcić, plądrować i rabować na wikingu woli babskie bajania i – o zgrozo – naukę. Z drugiej strony kompletnie inny Felieg – początkowo wychowywany przez rodzinę berserków, potem oddany wilkom. Losy rozdzielonych za młodu w pewnym momencie splatają się, obaj zostają wyrwani ze swojej codzienności i zmuszeni do dzikiej pogoni za celem, który zdaje się być poza zasięgiem. W międzyczasie, na innym poziomie, rozgrywa się bliźniacza fabuła, intryga między bogami, czarownicami i magami. Tkają cienkie nici losu zwykłych ludzi, manipulują nic nieświadomymi bohaterami. Jedni realizują swoje zamierzenia, inni giną.

Autor już od pierwszych rozdziałów próbuje wprowadzić nas w kulturę wikingów. Ich sposób pojmowania życia i śmierci, czy życia codziennego. Niestety zadbał tylko o przekazanie głównej myśli i to w formie wyidealizowanej. Bunt Waliego przeciwko brutalności zakorzenionej w tej kulturze nie przybiera tak naprawdę żadnej materialnej formy. Bohater tylko tłamsi w sobie przemyślenia o tym jakie to jest złe i niedobre, za to cała reszta ślepo wierzy w panujący porządek rzeczy. Wyprawa na wiking i z powrotem. Żadne normalne społeczeństwo nie jest aż tak zindoktrynowane.

Mimo nieszczędzenia czytelnikom brutalnych i krwawych opisów całość jest przedstawiona dość sielankowo. Absolutnie pominięte zostały zagrożenia ze strony natury – takie jak zimno, głód czy choroby, które zdają się być nieodzownymi elementami życia ludów północy. Te kiepsko oddane realia naprawdę dają się we znaki w czasie czytania.

Budowaniu nastroju miała posłużyć stylizacja języka na (w naszym przypadku) staropolski, jednak tłumacz zdecydowanie przesadził. Nie mam nic przeciwko klimatycznym dialogom, atoli narracja pełna archaizmów i słów, których znaczenia mogę się tylko domyślać, bo w słownikach głucho na ich temat, to zdecydowanie nadgorliwość.

Trzeba oddać autorowi, co autorskie. Miał ciekawy pomysł na konstrukcję utworu. Wydarzenia rozgrywają się na dwóch poziomach. Zwykłym – ziemskim, no i tym drugim – metapoziomie. Co prawda gorzej poszło wykonanie postawionego sobie ambitnego celu. Opisy boskich i magicznych etapów są dość długie i żmudne, bardzo abstrakcyjne. Niestety zamiast kontrastu z ziemskimi wydarzeniami, ta maniera przelewa się i tutaj. Bohaterowie dużo więcej myślą, zastanawiają się, rozważają, marzą itd. niż robią, przez co akcja miejscami przybiera ślimacze tempo.

Kolejną przywarą tworu pana Lachlana jest dziwna skłonność do metaforyzowania. Wszystkiego dosłownie. Czasem to dobrze, a czasem nie bardzo. Gdy bohater po raz n-ty spogląda w morze i po raz n-ty jest to okraszone metaforą (za każdym razem inną), to człowieka szlag trafia. Zwłaszcza, że wachlarz rozsądnych metafor patrzenia w morze wcale nie jest tak szeroki, jak niektórym mogłoby się zdawać. Wyrzucenie tej figury retorycznej z powieści skróciłoby ją co najmniej o połowę. Także możecie sobie wyobrazić skalę zjawiska.

Dziwną cechą książki są przypisy „popełnione" przez tłumacza, wyjaśniające czytelnikowi nawiązania fabuły do nordyckich mitów i historii. Nie wiem czemu one miały służyć, zwłaszcza, że autor jest Brytyjczykiem, a nie kapłanem Odyna, którego zawiłe myśli trzeba by rozjaśniać prostej tłuszczy (w domyśle: czytelnikom). Osobiście uważam, że pisarz umieszczający nawiązania do mitów, popkultury, literatury czy czegokolwiek innego robi to dla tych, którzy sami potrafią to dostrzec. Umieszczanie przypisów objaśniających uwłacza inteligencji czytelników. Czyżby nadgorliwość tłumacza zafascynowanego tą kulturą, chcącego podzielić się swą rozległą wiedzą?

Ciężko wypowiedzieć się na ten temat nie mając dostępu do oryginału, ale jestem dość przekonany, że książka ta – mimo mało ciekawej i niewciągającej fabuły – została skutecznie dobita kiepskim tłumaczeniem. Prostota języka, jakim jest napisana, w otoczeniu licznych archaizmów i przebajecznych metafor nie spisuje się zbyt dobrze w roli, jaka jej została narzucona.

Miłym akcentem jest okładka, która po raz pierwszy w serii pasuje do książki i można się z niej co nieco domyślić. Z drugiej strony sama w sobie do gustu mi nie przypadła, no ale przecież nie można mieć wszystkiego.

Generalnie książka jako całość mnie nie porwała. Fabuła jest miejscami do bólu prosta, bez żadnych wywijasów, a gdzie indziej tak zawiła i poplątana, że ciężko się połapać. Doczytałem do końca bardziej z obowiązku i pobudek materialnych niż chęci. Autorowi zdecydowanie nie udało się znaleźć złotego środka. Do tego dochodzi styl silący się na poetyckość rodem z nordyckich eposów, który niezbyt mi podpasował.

„Wszystkie mają naszą gwarancję jakości."

Normalnie w przypadku reklamacji z powodu niskiej jakości towaru, przysługuje prawo wymiany produktu defektowego na nowy – pozbawiony wad. Powinniśmy kiedyś tego spróbować.

Tekst pierwotnie ukazał się w ramach Nieustającego Konkursu Serii Nowej Fantastyki 006 i zdobył nagrodę.

Wywołany do tablicy recenzją Snow'a, ja, Kami Lesiew, ukrywający się na tym portalu pod wydumanym nickiem KaEl, pragnę odnieść się do poruszanych w niej kwestii tłumaczeniowych. Resztę wywodu pozostawiam bez komentarza - bo o gustach się podobno nie dyskutuje. A może jednak?

Zacznijmy więc od:

Książkę przełożył Kamil Lesiew, tłumacz o niedługim stażu i niedużym dorobku. Synowie Boga byli jego drugim zleceniem w tej branży.

[Początek autopromocji]

Prawda, zawodowo tłumaczeniem zajmuję się stosunkowo krótko, bo od ponad roku z małym hakiem. Moim pierwszym przekładem był kryminał "Gorączka kości" Val McDermid. O dziwo, książka zbierała dobre (albo bardzo dobre) recenzje, w których często chwalono stronę językową. "Synowie boga" są zaś drugą książką mojego przekładu, która ukazała się na rynku. Co nie znaczy, że przez ten rok próżnowałem - w kolejce do wydania czeka jeszcze jedna książka, a kolejną właśnie kończę. Nieprawdą jest więc stwierdzenie, że to "moje drugie zlecenie w tej branży". Zresztą, czytelnicy "Nowej Fantastyki" mogą mnie kojarzyć również z tłumaczeń opowiadań zamieszczanych na tamtejszych łamach - w tym "Więzienia Mazera" O.S. Carda (o dziwo, nie kojarzę złej recenzji, a opowiadanie wyróżniono nagrodą czytelników NF za rok 2010) i "Pajęczej matni" K.P. Burke'a (druga nagroda ex equo, i - o zgrozo - również nie zdarzyło mi się czytać niepochlebnych opinii). A także z opublikowanego w bieżącym numerze opowiadania "Wyspa" Wattsa. A może nawet z recenzji książek w NF, kto wie?

[Koniec autopromocji]

Ok, ktoś powie: trafiły mu się dobre opowiadania. I będzie miał rację. Same się jednak "po polskiemu" nie napisały, tak?

Żeby nie było, jak każdy tłumacz, wciąż się uczę i jestem wdzięczny za głosy konstruktywnej krytyki. A jako człowiek, popełniał błędy i nie boję się do nich przyznać.

Tak czy owak, z zacytowanej powyżej wypowiedzi Snow'a bezpośrednio, jak mniemam, wynika opinia o "skutecznym dobiciu książki kiepskim tłumaczeniem." Mogę zrozumieć, że komuś nie podoba się stylizacja, kręci nosem na archaizmy, i nie rozumie "słów, których znaczenia może się tylko domyślać, bo w słownikach głucho na ich temat". Ale prosiłbym bardzo o wskazanie przykładów i wytłumaczenie, co z nimi jest nie tak. W ramach konstruktywnej krytyki, rzecz jasna.

Swoją drogą, gdybym chciał być do końca wierny realiom językowym, to powinienem przetłumaczyć książkę na język staropolski. Ale byłyby z tym dwa poważne problemy. Pierwszy: nie dałoby się jej zrozumieć, bo staropolszczyzna zdecydowanie odstaje od współczesnej polskiej mowy. Drugi: w czasach, gdy rozgrywa się fabuła (przełom VIII i IX wieku n.e.), język staropolski był w najlepszym razie w powijakach. Jeśli nie na etapie zygoty.

Zarchaizowałem tę książkę celowo, i (mam nadzieję) tylko w takim zakresie, by nie stało się to ze szkodą dla przystępności i zrozumiałości narracji. Owszem, pojawiają się archaizmy, ale raczej nietrudno wywnioskować ich znaczenie z kontekstu. A stylizacja rzeczywiście miała na celu upodobnienie tekstu do nordyckich sag - tak mi, za przeproszeniem, w duszy grało i tak widziałem tę książkę. Mam słabą wyobraźnię, i jakoś nie potrafiłem sobie wyobrazić wczesnośredniowiecznego wikinga mówiącego: "Ej, zią, kopsnij no topór, bo mi tu jakiś kolo fika".

Może przesadziłem, nie wiem. Nie mnie oceniać. Jednak z innych recenzji, które czytałem, wywnioskowałem, że taki zabieg się spodobał. Ale wcale niewykluczone, że po prostu nie umiem czytać ze zrozumieniem.

W końcu, kwestia przypisów. Zwykle rękami i nogami bronię się przed ich zamieszczaniem, chyba, że według mojej oceny są one niezbędne do pełniejszego zrozumienia poruszanych kwestii. I tak właśnie było w tym przypadku. Jako tłumacz muszę myśleć nie tylko o tych czytelnikach, którzy całą wiedzę o wikingach i nordyckiej mitologii mają w małym palcu, ale również (i to przede wszystkim) o tych, którzy nie mają o tych sprawach większego pojęcia. O takich jak ja. Przyznaję otwarcie, że przed przystąpieniem do tłumaczenia tej książki, na tych akurat kwestiach za bardzo się nie wyznawałem, przechodząc przyspieszony kurs już podczas pracy nad książką. I sporo się nauczyłem. A sądzę, że wiele osób ma podobnie. I właśnie z myślą o nich zdecydowałem się na przypisy. Których - przypominam - wcale nie trzeba czytać, jeśli jest się już alfą i omegą w tym temacie.

Dziękuję za uwagę.

P.S. Wiem, wiem, Snow, ten komentarz to też nadgorliwość z mojej strony. Młody jestem, wybacz, nie mogłem się powstrzymać. Taki już jestem ambit.... tfu, nadgorliwy.

Zaloguj się

Załóż konto:

Zresetuj hasło:

Książka

Recenzja:

Wraża recenzja

Komentarze

Nowa Fantastyka

Zaloguj się

Załóż konto:

Zaloguj się:

Zresetuj hasło:

Wraża recenzja

Nowa Fantastyka