[DKNF] Co było pierwsze: umysł czy idea umysłu?

Tytułowe zapytanie to cytat z powieści Genezis autorstwa Bernarda Becketta – człowieka całkowicie mi dotąd nieznajomego (mam na myśli twórczość), lecz właśnie takie teksty ma odkrywać i przybliżać nam Dyskusyjny Klub Książki. Teksty, które przeszły bez rozgłosu, teksty, które odznaczają się sprawnością przynajmniej jednego z elementów pisarskich, teksty, które dają do myślenia na długo po odłożeniu ich w stosik przeczytanych pozycji. Genezis zdecydowanie zalicza się do lektur prowokujących do dyskusji. Głęboki ukłon za wybór lutowego wyzwania czytelniczego!

Sięgając po tę książkę, sądziłem, że biorę się za postapokaliptyczną wizję trzeciego tysiąclecia. Po dłuższych fragmentach stwierdziłem, że rysuje się przede mną bardziej utopia na odległych, odgrodzonych od globalnej apokalipsy wyspach. A potem… potem czytałem już dyskusję na temat sztucznej inteligencji i poszukiwałem wraz z bohaterami odpowiedzi na pytania dotyczące, patrząc na to uogólniająco i bezspoilerowo, człowieczeństwa – tego, co czyni nas ludzkimi.

Beckett podał nam ciekawie poprowdzoną historię. Fabuła rozwija się w dwóch liniach czasowych, a oba wątki (obecny i przeszły) są ze sobą powiązane. Anax – bohaterka czasu właściwego – stoi przez komisją egzaminacyjną; przedstawia wyniki historycznych dociekań i rozważań. Jeżeli uda się jej zdać czterogodzinny test, spełni swoje marzenia. I nie może jej się nie udać, skoro doskonale zna wszelkie dostępne materiały o Adamie, osobie, która jest bohaterem snutej opowieści. Podczas każdej kolejnej z czterech godzin poznajemy utopijny system, perypetie Adama, chłód Egzaminatorów i wyjątkowość Anax.

Mimo że powieść jest spisem czterogodzinnego sprawdzianu, nie brak w nim dialogu czy próby narracyjnego wniknięcia w psychikę postaci – choć tu akurat musimy zdać się na subiektywny przekaz bohaterki. Sprawia to, iż kolejne strony nie nużą, a nieowijane barokowym kitem motywy są jasne w przekazie. I może podobać się ten uproszczony styl, ponieważ przyzwala czytelnikowi na stanie się uczestnikiem dyskusji między Adamem a sztuczną inteligencją. Czy dyskusji kończącej się? Czy możliwej do zakończenia? Nie bez znaczenia będą tu odwołania do greckich filozofów, choć z drugiej strony nadają rozważaniom bohaterów stronniczości.

Zresztą to nie jedyne tropy intertekstualności książki. W końcu jest Adam i Ewa. Jest Art, czyli sztuczny ojciec-założyciel, swoisty protoplasta. Jest również piękna parafraza cytatu z Czasu Apokalipsy: „Co maszyna może wiedzieć o zapachu mokrej trawy o poranku?”. Wszystkie te tropy podpowiadają nam subtelnie, w jakiej to wizji świata się znaleźliśmy, w jaki sposób możemy ją rozumieć i przełożyć na otaczającą nas rzeczywistość. Bo owszem, Genezis to tekst w swojej wymowie aktualny.

Bez wątpienia Beckett stworzył powieść stosunkowo lekką i ładnie łączącą konwencje (utopia, sztuczna inteligencja, postapokalipsa), a przy tym udało mu się uchwycić głębszy wymiar fantastyki, pod której płaszczykiem prowokuje czytelnika do szukania wątpliwości. Niemniej można się przyczepić detali: książka jest nieproporcjonalna, a godzina godzinie (w fabule) nierówna. Niektóre zabiegi – dialogi czy hologramy – są wyrażone zbyt prosto, a rozmawiające postaci zlewają się ze sobą w jednego bohatera, prowadzącego głośny monolog. Dodatkowo narracja, która opisuje robota, wcale nie stara się, by odróżnić jego sztuczność od biologii człowieka (co chwila pojawiają się słowa opisujące robota w sposób ludzki, np. przytyłeś, bo nie ćwiczyłeś, poruszył ręką, palce tańczyły na klawiaturze). Uważam, że to zbyt nachalne wpychanie czytelnikowi „człowiekowatości” sztucznego tworu, o którym przecież prowadzimy rozważania. Sama fabuła schodzi na drugi plan, język nie imponuje, a siłą napędową są same pomysły na zręczne połączenie fantastycznych lusterek kilku motywów odbijających pytania, przed którymi stoimy.

Można ocenić, że Genezis to udane sci-fi. Daje to, czego oczekujemy od fantastyki (komentarza rzeczywistości), a przy okazji dostarcza przyjemności z czytania. Myślę, że książka Becketta to dobry pomysł na spędzenie wieczoru, a jeszcze lepszy na zapoczątkowanie rozważań o definicji człowieczeństwa, o łączeniu konwencji, o wartości nawiązań do innych tekstów, o różnych podejściach do opisywania sztucznej inteligencji… A wszystko to w Dyskusyjnym Klubie Książki już w lutym.

Miejmy taką nadzieję!

Moja ocena: 7/10 – ciekawa, choć nieobowiązkowa pozycja. Kto sięgnie, nie zawiedzie się. Kto odpuści, nie popełni grzechu.

Warto się zapoznać:

http://lubimyczytac.pl/ksiazka/88313/genezis