Legendy brokowskie - Tunel

 Brok to po­ło­żo­ne nad Bu­giem, senne, małe mia­stecz­ko, na ma­zo­wiec­kiej pro­win­cji. Od nie­mal ty­sią­ca lat, gród ten że­glu­je po rze­cze czasu. W nie­któ­rych miej­scach wy­star­czy na chwi­lę przy­mknąć oczy, by usły­szeć echa prze­szło­ści. Jed­nym z nich są tak zwane „mury”, ruiny pa­ła­cu bi­sku­pów płoc­kich. Jeśli w stycz­nio­wą lub lu­to­wą noc ktoś za­wi­ta na dawny pa­ła­co­wy dzie­dzi­niec, może usły­szeć dźwięk ku­te­go me­ta­lu.

Jest on szcze­gól­nie do­brze sły­szal­ny tuż nad zie­mią. Wio­sną i latem za­stę­pu­ją go inne od­gło­sy, coś jakby szep­ty i cza­sem śmiech. Nie żaden tam upior­ny chi­chot ale lekki ra­do­sny, ko­bie­cy. Skąd się biorą dźwię­ki?

Dawno, dawno temu pałac i leśną ka­pli­cę łą­czył pod­ziem­ny tunel. Dziś, gdy pa­trzy­my na ścia­nę lasu, od­le­głą od ruin o pra­wie dwa ki­lo­me­try, wy­da­je się to nie­moż­li­we. Jed­nak­że w XVII wieku las od pa­ła­cu dzie­li­ło około pięć­dzie­się­ciu me­trów, ka­plicz­ka była le­d­wie dzie­sięć dalej. Po co jed­nak bi­sku­pom było pod­ziem­ne tajne przej­ście? Po­płyń­my rzeką czasu do roku pań­skie­go ty­siąc sześć­set sie­dem­na­ste­go. Bi­sku­pem płoc­kim był wów­czas Hen­ryk Fir­lej herbu Le­wart, po­sia­dacz wielu cnót i ta­len­tów. Za­le­ty takie jak po­boż­ność, do­bro­tli­wość czy pra­co­wi­tość za­pew­nia­ły mu opi­nię świę­te­go wśród ludu. Jed­nak­że całą swą ka­rie­rę za­wdzię­czał rów­nież innym ta­len­tom. Dzię­ki in­te­li­gen­cji i zdol­no­ściom dy­plo­ma­tycz­nym spra­wo­wał sze­reg urzę­dów tak świec­kich jak i ko­ściel­nych. W swoim do­rob­ku miał już sta­no­wi­ska: pod­kanc­le­rze­go ko­ron­ne­go, re­fe­ren­da­rza wiel­kie­go ko­ron­ne­go, oraz bi­sku­pa łuc­kie­go. Pie­czę nad bi­skup­stwem płoc­kim do­stał dzię­ki pa­pie­żo­wi Kle­men­so­wi VIII. Die­ce­zja owa, choć bo­ga­ta i zna­czą­ca, nie sta­no­wi­ła szczy­tu jego aspi­ra­cji. Ma­rzy­ło mu się bo­wiem ar­cy­bi­skup­stwo, god­ność pry­ma­sa, a nawet kar­dy­nal­ski ka­pe­lusz. Droga do tak po­sta­wio­ne­go celu nie była pro­sta. Hen­ryk Fir­ley po dro­dze do niego nie raz i nie dwa mu­siał brać przy­kaz z wid­nie­ją­ce­go w ro­do­wym her­bie lam­par­ta. Dra­pież­nik ten, choć ustę­pu­je lwu siłą, może go po­ko­nać dzię­ki swo­je­mu spry­to­wi.

Pew­ne­go stycz­nio­we­go dnia we­zwał do sie­bie ar­chi­tek­ta, Pio­tra Durie.

– Eks­ce­len­cjo, czym mogę słu­żyć?

– Mi­strzu, mam parę uwag do pro­jek­tu let­niej re­zy­den­cji, który mi przed­sta­wio­no.

– Panie, ten pro­jekt za­twier­dził twój po­przed­nik, już za­czę­li­śmy gro­ma­dzić ma­te­ria­ły. Oczy­wi­ście jeśli takie bę­dzie pra­gnie­nie eks­ce­len­cji, to na­nio­sę po­praw­ki, ale to może pod­nieść koszt bu­do­wy.

– W tym przy­pad­ku pie­nią­dze nie są aż tak ważne.

– Słu­cham więc waszą do­stoj­ność.

– Cza­sem od­wie­dza­ją mnie pewne osoby. – Bi­skup za­wie­sił głos, za­sta­na­wia­jąc się jak pro­blem sfor­mo­wać. – Przy­by­wa­ją ku­rie­rzy od króla, pa­pie­ża, ma­gna­tów. Lu­dzie ci nie po­win­ni być wi­dzia­ni w moim oto­cze­niu przez po­stron­nych. Ro­zu­miesz Pio­trze, lu­dzie są za­wist­ni, po­ja­wią się plot­ki, a ja muszę dbać o moją re­pu­ta­cję, by nie gor­szyć ma­lucz­kich.

– Oczy­wi­ście, eks­ce­len­cjo, ro­zu­miem. – Piotr był Wło­chem, toteż nie­ob­ce były mu ar­ka­na po­li­ty­ki. Do­sko­na­le poj­mo­wał, dla­cze­go bi­skup jest tak ostroż­ny. W końcu kon­ku­ren­cja nie śpi.

– Po­trze­bu­ję cze­goś, co za­pew­ni mi moż­li­wość dys­kret­ne­go przyj­mo­wa­nia i od­sy­ła­nia ta­kich ludzi.

– Panie, myślę, iż twój pro­blem roz­wią­że pod­ziem­ny tunel łą­czą­cy pałac z lasem.

– Tunel?

– Tajny, wy­so­ki na trzy łok­cie, a na sto długi.

– To może być trud­ne.

– Nie­ko­niecz­nie, w mojej oj­czyź­nie takie roz­wią­za­nia są stan­dar­dem. Od stro­ny pa­ła­cu bę­dzie on miał wej­ście w stud­ni. – Ar­chi­tekt był w swoim ży­wio­le.

– Może być pro­blem, część moich naj­lep­szych agen­tów to ko­bie­ty. Nie wiem czy są dość zręcz­ne, by w suk­niach, spusz­czać po li­nach do stud­ni.

– Pro­szę się nie mar­twić, eks­ce­len­cjo. – Ar­chi­tekt to i owo sły­szał o agent­kach taj­nej kan­ce­la­rii. Plot­ki gło­si­ły, iż mó­wiąc de­li­kat­nie, miały wiele wspól­ne­go ze św. Mag­da­le­ną, z cza­sów zanim spo­tka­ła pana Je­zu­sa i czego jak czego, ale zręcz­no­ści to im nie bra­ko­wa­ło. – Ze stud­ni bę­dzie można czer­pać wodę z dzie­dziń­ca oraz piw­nic. To wła­śnie na po­zio­mie piw­nicz­nym po­zor­ną ścia­ną za­ma­sku­je­my wej­ście do ko­ry­ta­rza. Wyj­ście w lesie ukry­te bę­dzie w małej drew­nia­nej ka­plicz­ce gdzie za­mie­ści się obraz świę­te­go Hu­ber­ta.

– Do­brze, z tą tylko róż­ni­cą, iż ka­plicz­ka bę­dzie ofia­ro­wa­na świę­tej Mag­da­le­nie. Przed po­lo­wa­niem bę­dzie­my się przed nią mo­dlić by pod­czas łowów do­pi­sy­wa­ła nam po­go­da. Po­nad­to ona le­piej niż Hu­bert wy­tłu­ma­czy po­stron­nym czemu po­ja­wia­ją się tam ko­bie­ty.  – Zde­cy­do­wał bi­skup.

Jak po­wie­dział, tak też się stało. Bu­do­wę pa­ła­cu my­śliw­skie­go, tu­ne­lu i le­śnej ka­plicz­ki ukoń­czo­no w roku pań­skim ty­siąc sześć­set dwu­dzie­stym czwar­tym. Los lubi jed­nak cza­sem żar­to­wać sobie z ludzi. Do­kład­nie w tym samym roku Hen­ryk Fir­lej zo­stał ar­cy­bi­sku­pem gnieź­nień­skim i pry­ma­sem Pol­ski. Ku­rie­rzy i agent­ki jego taj­nej kan­ce­la­rii udali się za nim do sta­re­go pia­stow­skie­go grodu. Pod­ziem­ny tunel z bro­kow­skie­go pa­ła­cu wy­ko­rzy­sty­wa­li lu­dzie jego na­stęp­ców. Trze­ba przy­znać, iż uży­wa­no go wów­czas z rzad­ka i to nie­ko­niecz­nie w roli, jaką prze­wi­dział dla niego twór­ca. Czę­ściej niż agen­ci taj­nej kan­ce­la­rii ko­rzy­sta­li z niego dwo­rza­nie bi­sku­pi uda­ją­cy się in­co­gni­to do mia­sta, w mało cno­tli­wych ce­lach.

Mi­ja­ły lata, Brok się roz­ra­stał. Bu­giem na pół­noc, do Gdań­ska pły­nę­ło ukra­iń­skie zboże, drew­no, futra, wosk i miody z Pusz­czy Bia­łej, a nawet przy­pra­wy z orien­tu. Wra­ca­ją­ce szku­ty wio­zły na po­łu­dnie bursz­tyn, i wy­ro­by z miast han­ze­atyc­kich. Nic nie trwa wiecz­nie, toteż i dla Rzecz­po­spo­li­tej po zło­tym wieku na­de­szły złe czasy. Po­wsta­nie Chmiel­nic­kie­go spra­wi­ło, że ukra­iń­skie pola ob­sie­wa­no nie zbo­żem ale ko­ść­mi wal­czą­cych. Osłabł han­del na rzece, mniej było bia­łych żagli. Potem nad­szedł czas po­to­pu szwedz­kie­go. Tunel miał wtedy chwi­lę chwa­ły. Obroń­cy pa­ła­cu bi­sku­pie­go, po krwa­wej bi­twie, wy­mknę­li się nim najeźdźcom.

Bi­sku­pi od­bu­do­wa­li pałac po wojennych znisz­cze­niach ale Rzecz­po­spo­li­ta sła­bła. W cza­sach sa­skich sza­la­ły wojny, za­ra­zy zdzie­siąt­ko­wa­ły miesz­kań­ców Broku, rzecz­ny szlak han­dlo­wy za­mie­rał. Tunel ukry­ty pod zie­mią zda­wał się nie­wraż­li­wy na te wszyst­kie za­wi­ro­wa­nia. Przy­szły jed­nak ko­lej­ne klę­ski. Po trze­cim roz­bio­rze w Broku roz­lo­ko­wa­li się Pru­sa­cy. Skon­fi­sko­wa­li dobra bi­sku­pie, choć wią­za­li oni z Bro­kiem duże na­dzie­je, nie oka­za­li się do­bry­mi go­spo­da­rza­mi, pałac stra­wił pożar. W epoce na­po­le­oń­skiej znisz­czo­na ka­pli­ca świę­tej Mag­da­le­ny za­czę­ła się po­wo­li za­pa­dać, ale to już zu­peł­nie inna hi­sto­ria.

Brak wła­ści­cie­la spra­wił, iż re­pre­zen­ta­cyj­ny nie­gdyś pałac po­wo­li sta­wał się runą. Po­ja­wia­li się w nim tylko ci, któ­rzy chcie­li unik­nąć ludz­kich oczu. Z tu­ne­lu za­zwy­czaj ko­rzy­sta­li za­ko­cha­ni. Ge­nius loci pa­ła­cu od lat po­zba­wio­ny ludz­kich emo­cji, teraz za­chłan­nie się nimi sycił. Szczę­ście, mi­łość, wiara, że to miej­sce osło­ni ich przed złym świa­tem, do­da­wa­ły mu sił.

W stycz­niu i lutym roku pań­skie­go ty­siąc osiem­set sześć­dzie­sią­te­go trze­cie­go w pod­ziem­nym tu­ne­lu po­ja­wi­li się inni go­ście. Byli to po­wstań­cy. Opusz­czo­ny pałac dawał im schro­nie­nie, a stary tunel był ide­al­nym miej­scem do prze­ku­wa­nia kos. Nawet gdyby jakiś żan­darm czy pa­trol ko­zac­ki chciał spraw­dzić ruiny, łatwo z wieży wy­pa­trzy­ły­by go młode oczy. Tunel dawał szan­sę na dys­kret­ną ewa­ku­ację, nawet w przy­pad­ku gdyby Ro­sja­nie oto­czy­li pałac. Na­dzie­ja i wola walki tych mło­dych ludzi były tak silne, iż od­ci­snę­ły pięt­no na cza­sie i prze­strze­ni.

Upa­dek po­wsta­nia zmie­nił ob­li­cze Broku. Car ode­brał mu prawa miej­skie, i roz­po­czął ma­so­wą wy­cin­kę lasów Pusz­czy Bia­łej. Ukry­te wyj­ście już wcze­śniej, po roz­sy­pa­niu się ka­pli­cy wy­glą­da­ło jak lisia nora, po wy­cin­kach zna­la­zło się w szcze­rym polu. Rol­ni­cy ob­sie­wa­ją­ce po­wsta­łe w ten spo­sób pola wkrót­ce je za­sy­pa­li. Nie­mniej od stro­ny pa­ła­cu nadal można było do niego wejść. Do­pie­ro na prze­ło­mie wie­ków nowy wła­ści­ciel ruin po­sta­no­wił je ro­ze­brać. Za­mia­ru swo­je­go do końca nie zre­ali­zo­wał, ale za­sy­pał gru­zem pa­ła­co­wą stud­nię.

Kiedy dziś od­wie­dzisz bro­kow­skie ruiny pa­ła­cu bi­sku­pów, za­mknij na chwi­le oczy. Jeśli się sku­pisz i wy­obra­zisz sobie jak pięk­nym to miej­sce mu­sia­ło być kie­dyś, do­ce­nisz jego pięk­no nawet teraz, kto wie, może ge­nius loci tego miej­sca po­zwo­li ci usły­szeć nawet za dnia de­li­kat­ne stu­ka­nie ob­ca­sów, bi­sku­pich agen­tek, usły­szeć, bie­sia­dy, bitwę, kucie kos, śmiech za­ko­cha­nych.