Tryptyk terapeutyczny, część III, i, na szczęście, ostatnia: O pocieszeniu, które niesie fantastyka

Ecce mihi la­ce­rae dic­tant scri­ben­da Ca­me­nae et veris elegi fle­ti­bus ora ri­gant.

Pięk­nie, ale coś od sie­bie, i naj­le­piej po pol­sku, by­ło­by lep­sze. Może tak: Po­zwól, że pi­sząc do cie­bie za­cznę od apo­lo­gu… Nie. Nie, nie, nie.

W pew­nej norze ziem­nej miesz­kał sobie pe­wien hob­bit…

Z okrzy­kiem zło­ści rzu­ci­łam ze­szyt.

Czy nic no­we­go nie przyj­dzie mi do głowy? Tylko same kopie? Kalki bez życia i zna­cze­nia?

Myśli kłę­bi­ły się w gło­wie, ale naj­gło­śniej wo­ła­ły o uwagę kło­po­ty i tro­ski, aż ni­cze­go in­ne­go nie dało się usły­szeć. Wsta­łam więc, a wtedy w ciem­no­ści mego po­ko­ju uj­rza­łam ko­bie­tę.

Pięk­na, o oczach peł­nych bla­sku i prze­ni­kli­wym spoj­rze­niu, ani młoda nie była, ani stara. Jej suk­nia mie­ni­ła się bar­wa­mi liści i ga­łę­zi, wody i skał, i wszyst­kich gwiazd na nie­bie, ale mi­go­czą­ce ko­lo­ry tłu­mił szary pył, po­kry­wa­ją­cy tka­ni­nę. We wło­sach damy lśnił srebr­ny dia­dem, u jej paska – ta­jem­ni­cze urzą­dze­nie o czar­nym ekra­nie i trzech po­krę­tłach, zaś w rę­kach trzy­ma­ła książ­ki, które zło­ży­ła na biur­ku, prze­ma­wia­jąc do mnie:

– Wzy­wa­łaś. Oto je­stem.

– Wzy­wa­łam. A tak, wzy­wa­łam. Od mie­się­cy wołam cię, pani, a ty do­pie­ro teraz ra­czysz się zja­wić. Nie wiem, czy nie przy­by­łaś za późno.

– Ja za­wsze przy­by­wam o cza­sie do tych, któ­rzy szcze­rze pra­gną mnie uj­rzeć.

– Czy chcesz po­wie­dzieć – spy­ta­łam, roz­złosz­czo­na – że za mało cię wy­pa­try­wa­łam? Za słabo tę­sk­ni­łam? Ocze­ku­jesz, że tylko o tobie będę my­śleć, ni­czym innym się nie zaj­mo­wać? Mam zdech­nąć z głodu, byle do­stą­pić two­jej łaski?

Zmie­rzy­ła mnie wzro­kiem, zu­peł­nie spo­koj­na.

– Na co cze­ka­łaś? – za­py­ta­ła. – Czyż­by za­bra­kło ci wła­snych myśli?

Zbyt roz­go­ry­czo­na, by od­po­wie­dzieć, po­krę­ci­łam jed­nak głową.

– A może czasu, by je spi­sać?

– Spi­sać? A co z cza­sem i spo­ko­jem, by je roz­wi­nąć? Ale czy to ważne, skoro nawet te, które nie prze­cie­kły przez palce, oka­za­ły się ja­ło­we? Po pro­stu głu­pie. Puste. Ni­ko­mu nie­po­trzeb­ne.

– Jak to?

– Dałaś mi na­dzie­ję, pani, ale na­dzie­ja była płon­na. Nie warto. Nic z tego, co robię, nie ma war­to­ści.

I spoj­rza­łam na stos pa­pie­rów, na całą tę ma­ku­la­tu­rę zaj­mu­ją­cą biur­ko, na ko­lo­ro­we kar­tecz­ki za­ba­zgra­ne no­tat­ka­mi i na­bra­łam chęci, żeby to wszyst­ko uto­pić w morzu.

– Nie ma? – zdu­mia­ła się moja roz­mów­czy­ni. – Wi­dzia­łam, że się smu­cisz, lecz nie przy­pusz­cza­łam, że aż tak z tobą źle. Czyż­byś za­po­mnia­ła, kim je­steś?

– Gra­fo­man­ką – od­par­łam z go­ry­czą, a ona spy­ta­ła – Zdaje ci się, że twoje pi­sa­nie ni­ko­mu nie przy­no­si po­żyt­ku?

– Tak.

– Nawet tobie samej?

– Zwłasz­cza.

– A więc za­po­mnia­łaś swo­jej praw­dzi­wej na­tu­ry i nie ro­zu­miesz już, co ro­bisz.

– Masz rację – od­par­łam. – Nie ro­zu­miem. Mam prze­rzu­cać pięk­ne ka­mycz­ki, kiedy świat wokół sypie się w gruzy?

Pani zaj­rza­ła mi w oczy i uśmiech­nę­ła się.

– Przy­zna­jesz więc, że są pięk­ne?

– Cudze tak, ale nie moje.

– I nadal dają ci ra­dość?

Wzru­szy­łam ra­mio­na­mi, ale ona rze­kła – Jest więc na­dzie­ja, że zdo­łam cię ura­to­wać, o ile tylko ze­chcesz słu­chać.

– Pro­szę. Pró­buj.

Usia­dła na krze­śle i przy­gła­dziw­szy spód­ni­ce, tak za­czę­ła.

– Dla­cze­go są­dzisz, że nasza praca to prze­rzu­ca­nie ka­mycz­ków?

– Jest ja­ło­wa – od­par­łam. – Ni­cze­mu nie służy.

– Czy musi?

– Wszyst­ko ma jakiś cel.

– A – przy­zna­ła – ow­szem, lecz do tego jesz­cze doj­dzie­my. Na razie przy­po­mnij sobie. Czy lu­dzie w po­ło­że­niu gor­szym od two­je­go nie opo­wia­da­ją hi­sto­rii, nie przy­jaź­nią się, nie dbają o to, bez czego mo­gli­by żyć?

– Tak, ale oni tylko udają, że im się źle nie dzie­je. Albo są głupi. Mar­nu­ją czas i siły.

– Dla­cze­go? Po co mamy czas i siły? Mil­czysz. Skoro jed­nak ktoś je mar­nu­je, to jest zu­ży­wa nie do tego, do czego po­wi­nien, oczy­wi­ste zatem, że do cze­goś służą.

– Są skoń­czo­ne – za­uwa­ży­łam, a ona spoj­rza­ła na mnie po­waż­nie.

– To nie­istot­ne. Co się nie koń­czy, można swo­bod­nie zu­ży­wać, oczy­wi­ście. Ale oszczęd­ność tylko wtedy ma sens, kiedy za­osz­czę­dzo­ne dobro może cze­muś po­słu­żyć.

– Tak, po­ży­tecz­nej pracy.

– Ale do czego po­ży­tecz­nej? Jaki po­ży­tek masz z pracy?

– Pie­nią­dze na życie.

– Więc ży­jesz i pra­cu­jesz tylko po to, żeby żyć?

– Nie, nie – po­spie­szy­łam z od­po­wie­dzią – inni mają z mojej pracy po­ży­tek.

– A kiedy koń­czysz za­da­nia, które ci po­wie­rzo­no – cią­gnę­ła Pani – co ro­bisz? Czy za­sy­piasz od razu? Czy zni­kasz, póki znów nie bę­dziesz po­trzeb­na?

Mil­cza­łam, a ona pod­ję­ła – Widzę tu półki, na któ­rych brak już miej­sca na książ­ki. Widzę pa­pie­ry. Czy mo­żesz żyć samym chle­bem? Czy znasz kogoś, kto to po­tra­fi?

– Wielu nie ceni fan­ta­zji ani wie­dzy.

– To praw­da, ale i oni mają swoje za­ję­cia.

– Głu­pie za­ję­cia – prych­nę­łam.

Ale ona po­wtó­rzy­ła – Mają. A skąd wiesz, że nasza ścież­ka jest lep­sza?

– Jak to?

– Czy nie dyk­tu­je ci tego duma?

– Nie mam do niej po­wo­dów.

– A jed­nak nie chcia­ła­byś wy­peł­niać dni ku­po­wa­niem rze­czy nie­po­trzeb­nych?

– Prze­nig­dy.

– Ani pod­sko­ka­mi w rytm ha­ła­su zwa­ne­go mu­zy­ką?

– Oczy­wi­ście, że nie.

– Ani krzy­ka­mi uda­ją­cy­mi de­ba­ty? Plot­ka­mi, które w tym mają prze­wyż­szać moją sztu­kę, że opi­su­ją zda­rze­nia, które miały miej­sce na­praw­dę, choć ni­cze­go nie zmie­ni­ły?

– Wiesz, że nie.

– Co w takim razie chcesz robić?

Mil­cza­łam.

– A prze­cież nawet te rze­czy cze­muś służą.

– Ni­cze­mu do­bre­mu – od­par­łam. Pani ski­nę­ła głową.

– Także moja ścież­ka do­kądś pro­wa­dzi, i mam na­dzie­ję, że cię prze­ko­nam o war­to­ści tego celu. Ale po­wiedz mi naj­pierw, czy sam cel sta­no­wi o do­bro­ci ścież­ki?

– Nie – po­wie­dzia­łam.

– Oczy­wi­ście, że nie. Gdyby tak było, z nie­skoń­czo­ne­go mnó­stwa dróg mo­gli­by­śmy wy­brać te pro­wa­dzą­ce do na­sze­go celu przez lotne pia­ski, w któ­rych uto­nę­li­by­śmy, za­miast go osią­gnąć.

– To jasne.

– Czy więc ko­chasz moją ścież­kę tylko ze wzglę­du na cel, do któ­re­go wie­dzie?

– Nie, Pani – wy­zna­łam. – Ale jak mam wę­dro­wać bez kie­run­ku?

– Widzę, że za­czy­nasz pa­trzeć by­strzej. Od­naj­dzie­my kie­ru­nek. Po­wiedz mi naj­pierw, dla­cze­go lu­dzie opo­wia­da­ją sobie hi­sto­rie?

– Nie­któ­rzy twier­dzą, że chcą tak wy­ja­śnić różne rze­czy w świe­cie.

– Ale ty w to nie wie­rzysz?

– Nie. Hi­sto­ria może być ob­ra­zem, ana­lo­gią, ale wy­ja­śnie­niem? Na to jest zbyt kon­kret­na.

– Zga­dzam się – rze­kła Pani z uśmie­chem.

– Inni po­wia­da­ją, że hi­sto­rie są po to, żeby uczyć, ale zdaje mi się, że nie wszyst­kie, jeśli w ogóle.

– Czy były czasy – spy­ta­ła Pani – kiedy nie opo­wia­da­no?

– Skąd mogę to wie­dzieć?

– Po­myśl. Mowa nie musi prze­cież opi­sy­wać tego, co tu i teraz.

– Nie, bo rze­czy mo­gły­by być inne.

– Kiedy mó­wisz o czymś, czego nie wi­dzisz, to już fan­ta­zja.

– Albo pa­mięć – za­opo­no­wa­łam.

– Albo pa­mięć – zgo­dzi­ła się Pani – ale to, o czym pa­mię­tasz, może już nie ist­nieć. A jed­nak opo­wia­dasz o tym.

– To jesz­cze nie fan­ta­zja.

– Nie, ale wy­star­czy, że po­my­ślisz o czymś, co tylko mo­gło­by być, i pro­szę. A jak to jest, że mo­żesz o tym po­my­śleć?

– Nie wiem.

– Nikt tego nie wie. A jed­nak nie za­prze­czysz, że je­steś isto­tą my­ślą­cą, nie tą su­ro­wą ma­te­rią. I ro­zu­miesz chyba, jak bli­sko jest od myśli do opo­wia­da­nia?

– Nie­zu­peł­nie – przy­zna­łam.

– Po­myśl o koniu. A teraz dodaj mu skrzy­dła. Kto umie po­my­śleć skrzy­dla­te­go konia, ten po­tra­fi go umie­ścić na li­lio­wej łące i przy­wo­łać śmiał­ka, który go okieł­zna…

– Ale co to zna­czy? – wy­krzyk­nę­łam. – Co z tego wy­ni­ka? Jaki stąd po­ży­tek?

– Nie słu­chasz mnie – rze­kła Pani. – Jaki po­ży­tek? Po­ży­tek dla kogo i w jakim aspek­cie? Czy ty sama wszyst­ko ro­bisz dla po­żyt­ku? A z po­żyt­ku, jaki jest po­ży­tek?

Mil­cza­łam, a ona cią­gnę­ła – Nie wszyst­ko jest po coś, pewne rze­czy po pro­stu są. Jak świat, opo­wieść i ty. Ale wiesz o tym, skoro wstą­pi­łaś na moją ścież­kę. Czy się wy­stra­szy­łaś, czy może cie­bie za­stra­szo­no, żebyś za­po­mnia­ła, że masz wła­sne miej­sce w świe­cie? Nie mu­sisz uspra­wie­dli­wiać bycia sobą.

– Opo­wia­da­jąc, je­stem sobą?

– To wła­śnie ci mówię?

– Więc czemu to takie trud­ne?

– A czy wi­dzia­łaś kie­dyś stwo­rze­nie, któ­re­mu po­zo­sta­nie sobą nie spra­wia­ło­by trud­no­ści? Drze­wem szar­pią wi­chry, ugina się i jęczy. Może ulec, zła­mać się, prze­stać być żywym drze­wem. Po­zo­sta­je nim, póki się prze­ciw­sta­wia.

– A jeśli błą­dzę? Jeśli to nie droga dla mnie?

– I to jest moż­li­we – rze­kła Pani – ale temu, kto miota się i roz­pa­cza wszyst­kie drogi wy­da­ją się złe. A kto sobie upodo­bał ten oszu­kań­czy wy­si­łek, po­zor­ny ruch, któ­rym do­wo­dzi przed sobą wła­snej waż­no­ści, ten za­wsze bę­dzie szu­kał po­wo­dów do roz­pa­czy.

Spu­ści­łam wzrok, a ona po­cie­szy­ła mnie tymi słowy – Tak źle jesz­cze z tobą nie jest, co widać po tym, że słu­chasz moich słów i ro­zu­miesz je. Czy nie od­ga­dłaś wła­śnie, a ra­czej, czy nie przy­po­mnia­łaś sobie swo­jej praw­dzi­wej na­tu­ry?

– Ro­zum­nej, więc opo­wia­da­ją­cej? – upew­ni­łam się, a Pani przy­tak­nę­ła.

– Nie ro­zu­miem jed­nak – pod­ję­łam – dla­cze­go to ja mam opo­wia­dać o świe­cie tym, któ­rzy go le­piej znają? Opo­wia­dać sobie o tym, co widzę, to po­zna­wać, ale czy inni nie widzą tego sa­me­go? Może oni le­piej to po­zna­ją?

– Widzą i nie widzą – rze­kła Pani. – Kiedy sto­isz na szczy­cie wy­so­kiej wieży, czy wi­dzisz jej pod­nó­że?

– Nie – od­par­łam.

– Ale ten, kto sta­nie u stóp wieży, nie zo­ba­czy morza w od­da­li?

– Bez wąt­pie­nia.

– I tak samo ty ze swego punk­tu do­strze­gasz pewne rze­czy, a in­nych nie. I o tych, któ­rych nie wi­dzisz, inni muszą ci opo­wie­dzieć. Oni zaś nie widzą tego, co ty wi­dzisz jasno.

– To, co mó­wisz, wy­da­je się oczy­wi­ste – po­wie­dzia­łam – jed­nak dwa py­ta­nia nie dają mi spo­ko­ju. Pierw­sze, co, jeśli opo­wia­da się źle? I dru­gie, czy opo­wia­da­nie jest naj­waż­niej­sze?

– Od dru­gie­go za­cznę, bo jest wy­krę­tem. Nie py­tasz wcale, jak mo­gło­by się zda­wać, czy masz prawo wy­brać moją sztu­kę kosz­tem za­nie­dba­nia obo­wiąz­ków. Bo w czym ona prze­szka­dza? Czy tyle masz innej pracy, by na tę za­bra­kło ci czasu? Nie obo­wiąz­ków masz zbyt wiele, lecz zde­cy­do­wa­nia za mało. Wie­dza i książ­ka nie prze­gry­wa­ją z nimi, a ze śmiesz­ny­mi ko­ta­mi.

Spło­nę­łam ru­mień­cem, a ona mó­wi­ła dalej – I stąd też pierw­sze twoje py­ta­nie. Bo czy uni­kasz pi­sa­nia z braku czasu, czy też z lęku, że czas mar­nu­jesz, pi­sząc nie tak, jak byś chcia­ła? To chcesz, bym uspra­wie­dli­wi­ła.

– A jed­nak czy­tel­ni­ka trze­ba sza­no­wać.

– Ja też nie twier­dzę ina­czej. Ale by go ucie­szyć i zbu­do­wać, nie wy­star­czy ma­rzyć o pięk­nej hi­sto­rii, którą kie­dyś, gdy się gwiaz­dy od­mie­nią, opo­wiesz. Nie do­trzesz do ide­ału, za­pew­ne, ale nie do­trzesz do­ni­kąd, nie wy­ru­szyw­szy.

– A kiedy nie mam nic do po­wie­dze­nia?

– A skąd wiesz, że nie masz? – za­py­ta­ła Pani i ro­ze­śmia­ła się, wi­dząc moją minę.

– Marna to hi­sto­ria, z któ­rej można wy­czy­tać tylko to, co tam autor umie­ścił.

– Jak to?

– Czy może ra­czej – po­pra­wi­ła się – tylko rze­czy takie, ja­ki­mi je tam umie­ścił. Po­myśl – uprze­dzi­ła moje py­ta­nie – kiedy po­ka­zu­jesz komuś widok z wieży, co on zo­ba­czy?

– To, co widać.

– A czy wszyst­ko rów­nie wy­raź­nie? Kogo ob­cho­dzą lasy, ten zo­ba­czy pusz­czę, a kto woli góry, ten na nie bę­dzie pa­trzył. A po­ka­zu­jesz prze­cież jedne i dru­gie, choć chcesz po­ka­zać je­zio­ro po­śród wzgórz. Czy któ­raś z tych rze­czy ist­nie­je w próż­ni?

– Poj­mu­ję teraz.

– A po­wiem jesz­cze jedno. Mo­żesz, oczy­wi­ście, wska­zać je­zio­ro pal­cem, a jeśli do­brze to zro­bisz, to­wa­rzysz zo­ba­czy je, przez mo­ment, two­imi ocza­mi. Wróci potem do sie­bie mą­drzej­szy, zdrow­szy i od­świe­żo­ny. Każdy po­trze­bu­je cza­sem od sie­bie od­po­cząć, zo­ba­czyć rze­czy znane cu­dzym okiem i zro­zu­mieć, że nie zna ich w pełni. I dla cie­bie – cią­gnę­ła Pani – takie wy­ciecz­ki są zdro­we. Trwa­ją krót­ko, ale orzeź­wia­ją rozum, po­ma­ga­ją ina­czej po­dejść do spraw, które zda­wa­ły ci się nie­roz­wią­zy­wal­ne, uczci­wiej i trzeź­wiej spoj­rzeć na oto­cze­nie i na samą sie­bie. Bo, żeby o czymś opo­wia­dać, trze­ba to zro­zu­mieć. I jesz­cze po­wiem. Kto opo­wia­da hi­sto­rie, ten za­wsze znaj­dzie dusze po­dob­ne, i w przy­jaź­ni znaj­dzie wy­po­czy­nek, radę i pomoc.