Człowiek - maszyna

Jest rok 2050. Ludz­kość od kilku lat pra­wie nie zaj­mu­je się pracą. Po­ziom ro­bo­ty­za­cji stał się na tyle wy­so­ki, że każdy kraj roz­wi­nię­ty czy roz­wi­ja­ją­cy się opie­rał go­spo­dar­kę o au­to­ma­ty. Rynek był nimi prze­peł­nio­ny. Za­miast ludzi na roli pra­co­wa­ły au­to­no­micz­ne trak­to­ry, które zaj­mo­wa­ły się za­rów­no sia­niem jak i zbie­ra­niem plo­nów. Ho­te­le były ob­słu­gi­wa­ne wy­łącz­nie przez pul­pi­ty i ro­bo­ty sprzą­ta­ją­ce. Ulice sprzą­ta­ły się same. Cho­dzi­ły po­gło­ski o tym, że nie­dłu­go sztucz­na in­te­li­gen­cja ma za­stą­pić ludzi nawet w pi­sa­niu po­wie­ści. Na te­stach śle­pej próby, w któ­rych wy­sy­ła­no do wy­daw­nictw prace na­pi­sa­ne przez ludzi i ma­szy­ny bez in­for­mo­wa­nia o eks­pe­ry­men­cie wynik był bar­dzo wy­rów­na­ny.

Z racji dra­stycz­ne­go ob­ni­że­nia się za­trud­nie­nia rząd wpro­wa­dził sys­tem so­cjal­ny, za­pew­nia­ją­cy każ­de­mu czło­wie­ko­wi do­stęp do dóbr wszel­kie­go ro­dza­ju, któ­rych było mnó­stwo. To był ko­niec po­dzia­łu ludzi na bo­ga­tych i bied­nych, nie miało to już sensu. Pań­stwa prze­kształ­ci­ły się w so­cja­li­stycz­ne uto­pie. Każdy do­sta­wał tyle, ile chciał, nie­za­leż­nie, czy po­trze­bo­wał je­dze­nia, domu czy no­we­go te­le­fo­nu.

Spo­łe­czeń­stwa osią­gnę­ły szczyt roz­wo­ju. Sztucz­na in­te­li­gen­cja pod­da­ła au­to­ma­ty­za­cji całą go­spo­dar­kę i to ona czę­sto od­po­wia­da­ła za to, jak wy­glą­dał układ spo­łecz­ny, po­nie­waż była w sta­nie wy­kal­ku­lo­wać naj­lep­sze roz­wią­za­nie dla dobra jed­nost­ki. Stało się to w wy­ni­ku po­da­wa­nia ol­brzy­miej ilo­ści da­nych za­rów­no hi­sto­rycz­nych, psy­cho­lo­gicz­nych jak i dzieł kul­tu­ry, które ma­szy­na po­tra­fi­ła prze­ana­li­zo­wać. Wszyst­kim za­rzą­dzał cen­tral­ny mózg, który po­wstał po po­łą­cze­niu tech­no­lo­gii naj­więk­szych firm ko­mer­cyj­nych zaj­mu­ją­cych się sztucz­ną in­te­li­gen­cją. Nad ca­ło­ścią spra­wo­wał kon­tro­lę świa­to­wy rząd.

Sy­tu­acja, w któ­rej po­ja­wił się nowy ga­tu­nek in­te­li­gent­nych istot miał rów­nież wpływ na spo­łe­czeń­stwo. Przez to, że wszyst­ko było zro­bo­ty­zo­wa­ne, lu­dzie mu­sie­li za­cząć my­śleć jak ma­szy­ny, żeby mieć jesz­cze ja­ki­kol­wiek wpływ i zro­zu­mie­nie na to, jak dzia­łał świat. Z tego po­wo­du każdy oby­wa­tel otrzy­my­wał do­mo­we­go ro­bo­ta, któ­re­go za­da­niem miała być so­cja­li­za­cja, żeby każdy oby­wa­tel mógł kształ­to­wać spo­łe­czeń­stwo po­przez in­te­rak­cje i roz­mo­wy z nim, które były póź­niej ana­li­zo­wa­ne i po­wo­do­wa­ły po­praw­ki do sys­te­mu.

Ma­riusz był zwy­kłym dwu­dzie­sto­lat­kiem. Głów­nie prze­glą­dał media spo­łecz­no­ścio­we, żeby się do­wie­dzieć, co no­we­go się wy­da­rzy­ło, cza­sem brał udział w ja­kichś me­etin­gach, które ostat­nio sta­wa­ły się coraz bar­dziej po­pu­lar­ne. Ra­czej nikt nie miał już pre­tek­stu, żeby wy­cho­dzić z domu. Bez pracy, ze zdal­ną edu­ka­cją, w cza­sach gdy wszyst­ko, czego chcia­łeś mogło do cie­bie przyjść pocz­tą w ciągu 2-3 dni za darmo, wszyst­kie wy­mów­ki do wyj­ścia stały się ilu­zo­rycz­ne. Ale lu­dzie chcie­li tej ilu­zji, bo mimo całej tech­no­lo­gii ludz­ki mózg w za­mknię­ciu wciąż wa­rio­wał. Zde­cy­do­wał, że po­szu­ka cze­goś dla sie­bie.

Za­ło­żył oku­la­ry do VR, za­mknął oczy i po chwi­li jego umysł już fa­lo­wał po rzece in­for­ma­cji. Ob­ra­zy prze­wi­ja­ły się przez jego umysł jak stru­mień. Jak nie­skoń­czo­ne do­mi­no jedno od­bi­ja­ło się od dru­gie­go, do mo­men­tu aż Ma­riusz wy­bie­rze coś in­te­re­su­ją­ce­go z nich wszyst­kich. Wy­da­wać by się mogło, że z takim na­tło­kiem in­for­ma­cji po­ra­dził­by sobie tylko po­rząd­ny kom­pu­ter, ale lu­dzie po tylu la­tach ko­rzy­sta­nia z in­ter­ne­tu i VR zdą­ży­li już się przy­zwy­cza­ić do wy­bie­ra­nia w takim szu­mie aku­rat tego, co ich cie­ka­wi­ło. Nowa su­per­moc wy­kształ­co­na z po­wo­du roz­wo­ju tech­no­lo­gii.

Prze­wi­ja­ło się obok niego wszyst­ko, zdję­cia ko­biet chcą­cych uwagi, męż­czyzn, któ­rzy pu­bli­ko­wa­li swoje wy­głu­py, nowi ce­le­bry­ci, któ­rzy sta­wa­li się sław­ni bez po­wo­du, bo w tych cza­sach nikt się od sie­bie pra­wie nie róż­nił. Wi­dział też re­kla­my gier, tra­ile­ry fil­mów. Na chwi­lę za­trzy­mał się na ład­nej ko­bie­cie. Widok VR pra­wie nie róż­nił się od rze­czy­wi­ste­go, więc mógł się jej do­kład­nie przyj­rzeć. Była jedną z nie­wie­lu ko­biet w tych cza­sach, która nie no­si­ła okrop­nie gru­be­go ma­ki­ja­żu, na do­da­tek miała zgrab­ną fi­gu­rę. Ma­riusz mógł obej­rzeć ją w trój­wy­mia­rze z każ­dej stro­ny. Sły­szał, że ist­nia­ło opro­gra­mo­wa­nie po­zwa­la­ją­ce na bliż­sze zbli­że­nia z do­wol­ny­mi oso­ba­mi, wy­star­czy­ło na­ło­żyć model osoby na ist­nie­ją­cą wir­tu­al­nie po­stać. Co praw­da, wszyst­ko od­by­wa­ło się tylko w pro­gra­mie, ale i tak było to na tyle duże na­ru­sza­nie czy­jejś pry­wat­no­ści, że spo­łe­czeń­stwo uzna­ło to za nową formę mo­le­sto­wa­nia sek­su­al­ne­go, a rząd ak­tyw­nie zwal­czał wszel­kie­go ro­dza­ju po­my­sły zwią­za­ne z deep fake. Zda­niem Ma­riu­sza obec­ne mo­de­le, które można było oglą­dać w in­ter­ne­cie i tak prze­kra­cza­ły gra­ni­ce, choć teo­re­tycz­nie nie do­cho­dzi­ło do ni­cze­go nie po­praw­ne­go.

Ma­riusz cof­nął ogląd i znów na­pły­nę­ła fala in­for­ma­cji. Przej­rzał na so­cial me­diach naj­now­sze me­etin­gi w jego oko­li­cy. Udało mu się zna­leźć jakiś wy­kład z hi­sto­ry­kiem, który miał opo­wia­dać o mi­nio­nej epoce. Ma­riusz lubił słu­chać o daw­nych cza­sach, więc uznał, że sie przej­dzie. Poza tym obej­rzał sobie kilka no­wych pro­duk­cji typu role play­ing mo­vies. Były dosyć nową mie­szan­ką filmu i gier, w któ­rej można było prze­nieść się do wir­tu­al­nej rze­czy­wi­sto­ści, która pra­wie nie róż­ni­ła się od zwy­kłej. W ten spo­sób każdy mógł się stać bo­ha­te­rem opo­wie­ści szpie­gow­skiej, akcji, gang­ster­skiej, za­leż­nie od gustu od­bior­cy. Fa­bu­ła mogła być pro­sta w ro­dza­ju ra­to­wa­nia wio­ski przed po­two­ra­mi, albo za­wi­ła jak wie­lo­se­zo­no­wy se­rial. Lu­dzie mogli prze­żyć swoje naj­więk­sze fan­ta­zje, co praw­da, tylko w swo­jej gło­wie, ale i tak sta­wia­ło je to pra­wie na równi z rze­czy­wi­sty­mi do­świad­cze­nia­mi. Wła­ści­wie, można było za­cząć pytać o gra­ni­cę mię­dzy praw­dą a ilu­zją. Jeśli sztucz­nie wy­kre­owa­ne wy­da­rze­nia kreu­ją nasze życia i cha­rak­te­ry, to stają się bar­dziej rze­czy­wi­ste niż to, czego mo­że­my do­tknąć, czyż nie?

Ma­riusz prze­brał się szyb­ko w je­an­sy i czar­ny t-shirt z dwoma czoł­ga­mi i wy­szedł z miesz­ka­nia. Gdy zszedł po scho­dach na dół nie zo­ba­czył żywej duszy. Lu­dzie rzad­ko już wy­cho­dzi­li z domów. Teraz każdy miał wła­sną si­łow­nię, więc nie było po­trze­by wy­cho­dzić nawet, żeby po­bie­gać. Za to po­pra­wił się wy­gląd blo­ko­wisk, po­nie­waż wła­dze za­czę­ły sta­wiać na bar­dziej zie­lo­ne wi­do­ki, dla­te­go wszę­dzie na osie­dlu można było się po­czuć jak na spa­ce­rze po parku. Choć sam plan bu­do­wy nie uległ spe­cjal­nej zmia­nie, bo wciąż cho­dzi­ło się mię­dzy rzę­da­mi wiel­kich blo­ków, które były takie same.

Szyb­kim spa­ce­rem udało się Ma­riu­szo­wi dojść do głów­nej drogi, skąd mógł po­je­chać au­to­bu­sem na me­eting, który od­by­wał się w miej­scu, w któ­rym kie­dyś stała bi­blio­te­ka, już zli­kwi­do­wa­na, po­nie­waż nikt już nie ko­rzy­stał z tra­dy­cyj­nych ksią­żek. Po chwi­li nad­je­chał au­to­bus. Nie róż­nił się za bar­dzo od daw­nych, poza tym, że było w nim tro­chę wię­cej miej­sca, po­nie­waż nie było po­trze­by do­dat­ko­wej prze­strze­ni dla kie­row­cy. W środ­ku oprócz niego była jesz­cze jedna sta­rusz­ka oraz para, która była ubra­na w luźne spodnie, które od­bi­ja­ły świa­tło two­rząc lu­strza­ne od­bi­cie, co było obec­nie w mo­dzie. Do­pa­so­wa­ne bluzy, z któ­rych jedna miała motyw słoń­ca, a drugi księ­ży­ca i oku­la­ry przy­po­mi­na­ją­ce te do ochro­ny oczu przy pracy, z tą róż­ni­cą, że były pod­świe­tla­ne róż­ny­mi ko­lo­ra­mi. Te aku­rat na zie­lo­no i fio­le­to­wo.

Po kil­ku­na­stu mi­nu­tach Ma­riusz do­tarł na miej­sce, gdzie były już roz­sta­wio­ne sto­li­ki a obok nich pa­ra­so­le, żeby osło­nić się tro­chę przed słoń­cem. Ze­bra­ło się cał­kiem sporo osób, które sie­dzia­ły po­pi­ja­jąc przy­go­to­wa­ne przez or­ga­ni­za­to­rów na­po­je. Wy­kład miał się wła­śnie za­cząć, więc Ma­riusz zajął miej­sce, przy któ­rym sie­dzia­ły jesz­cze dwie osoby, z któ­rych jeden był męż­czy­zną około trzy­dziest­ki, a drugi wy­glą­dał na osobę rodem z ze­szłej epoki.

Aku­rat za­czął się wy­kład. Męż­czy­zna opo­wia­dał o cza­sach sprzed re­wo­lu­cji tech­no­lo­gicz­nej, gdy lu­dzie mu­sie­li jesz­cze pra­co­wać. Opi­sy­wał na czym po­le­ga­ły etaty, jak wy­glą­da­ło stop­nio­we skra­ca­nie dnia pracy, żeby w końcu dojść do au­to­ma­ty­za­cji. O tym, jak kraje wy­rze­ka­ły się swo­jej pań­stwo­wo­ści, żeby roz­wój ro­bo­ty­za­cji nie do­pro­wa­dził do ko­lej­nych kon­flik­tów mię­dzy nimi. W końcu utwo­rzo­no rząd świa­to­wy, który miał za za­da­nie za­koń­czyć walki na na­szej pla­ne­cie. Stało się to kilka dekad temu i do dzi­siaj pa­no­wał spo­kój.

– Co za bzdu­ra – po­wie­dział męż­czy­zna obok Ma­riu­sza – a co z wojną w Gha­nie, co z RPA?

– O czym pan mówi? – za­py­tał pro­wa­dzą­cy.

– Mówi pan, że jest świa­to­wy pokój, ale co z tym, co dzie­je się w Afry­ce?

– Sza­now­ny panie, prze­cież nie ma żad­nej wojny.

– Jak to? W Gha­nie cały czas trwa wojna do­mo­wa.

– Nie wiem, skąd ma pan takie dane. Ostat­nia wojna skoń­czy­ła się 11 lipca 2034 roku.

– Pan chyba żar­tu­je.

– Prze­pra­szam, ale jeśli ma pan za­miar prze­szka­dzać, to pro­sił­bym jed­nak, żeby pan opu­ścił nasze spo­tka­nie.

– Co za żart – prych­nął męż­czy­zna, po czym wstał i sobie po­szedł.

Ma­riu­sza za­cie­ka­wił ten męż­czy­zna i po­sta­no­wił pójść za nim. Udało mu się go do­go­nić na przy­stan­ku.

– Za­cze­kaj!

Męż­czy­zna ob­ró­cił się i spoj­rzał za­sko­czo­ny.

– Tak?

– Cie­kaw je­stem, o ja­kiej woj­nie pan mówił?

– O woj­nie do­mo­wej w Gha­nie.

– My­śla­łem, że nie ma już żad­nych wojen.

– Widzę, że dałeś się już zin­dok­try­no­wać.

– Zin­dok­try­no­wać?

– Wie­rzysz w tę śmiesz­ną uto­pię, którą sprze­da­ją nam ro­bo­ty? Prze­cież to wszyst­ko ście­ma.

– Ście­ma?

– Słu­chaj, przyjdź do na­szej knaj­py na Sta­ro­daw­nej, to zo­ba­czysz o co mi cho­dzi.

Po tych sło­wach wsiadł do au­to­bu­su i od­je­chał. Ma­riusz po po­wro­cie do domu spy­tał swo­je­go do­mo­we­go ro­bo­ta o wojny, które obec­nie trwa­ją na świe­cie. Nie do­stał od­po­wie­dzi.

Na­stęp­ne­go dnia Ma­riusz był na ulicy Sta­ro­daw­nej pod barem Li­te­ra­tu­rat­ka, który po­le­cił mu nie­daw­no po­zna­ny męż­czy­zna. Za szyld ro­bi­ła, a jakże, li­te­rat­ka z fa­la­mi za­miast na­pi­sów. Po nie­dłu­gim za­sta­no­wie­niu Ma­riusz wszedł do środ­ka. Zo­ba­czył ciem­ne po­miesz­cze­nie, po pra­wej bar z pod­świe­tla­ny­mi kra­wę­dzia­mi. Po prze­ciw­nej stro­nie stały półki z książ­ka­mi. Poza tym stało kilka sto­li­ków z lamp­ka­mi, które wi­docz­nie słu­ży­ły do czy­ta­nia. Do tego dosyć stan­dar­do­we wy­po­sa­że­nie baru, czyli dwa stoły do bi­lar­da i tar­cza do rzu­tek. Co naj­cie­kaw­sze, przy barze za­miast ro­bo­ta stał żywy czło­wiek z długą brodą.

Przy la­dzie sie­dział męż­czy­zna, któ­re­go wczo­raj po­znał. Po­ma­chał do niego.

– Widzę, że przy­sze­dłeś. Usiądź, napij się z nami. – Bar­man bez słowa podał Ma­riu­szo­wi piwo.

– Sam nie wiem po co przy­sze­dłem. Co to za miej­sce.

– To, mój drogi, ostat­nia ko­leb­ka ruchu oporu.

– Oporu prze­ciw­ko czemu?

– Ma­szy­nom, stary. Wal­czy­my o za­cho­wa­nie resz­tek czło­wie­czeń­stwa w tym zro­bo­ty­zo­wa­nym świe­cie. Nie po­zwo­li­my, żeby za­bi­ły w nas to, co ludz­kie.

– Ale lu­dzie są prze­cież szczę­śliw­si niż w cza­sach przed ro­bo­ty­za­cją?

– Szczę­śliw­si? Żyją w klat­kach jak szczu­ry. Nie po­tra­fią po­dej­mo­wać de­cy­zji za sie­bie, robią to, co każe im ma­szy­na. W obec­nym sys­te­mie czło­wiek stał się zbęd­ną czę­ścią spo­łe­czeń­stwa.

Ma­riusz nie mógł za­prze­czyć, że było w tym tro­chę racji.

– No dobra, ale era ro­bo­tów za­koń­czy­ła wojny.

– Bzdu­ra, wojny dalej trwa­ją, tylko ro­bo­ty nam o tym nie mówią, bo chcą, że­by­śmy byli spo­koj­ni, po­tul­ni i w nic się nie an­ga­żo­wa­li. My­ślisz, że dla­cze­go każdy ma w domu tę pla­sti­ko­wą imi­ta­cję czło­wie­ka? Że­by­śmy mieli wpływ? Nie, żeby nas było ła­twiej kon­tro­lo­wać.

– Czyli wko­pa­li­śmy się w jedno wiel­kie bagno.

– Otóż to. Ro­bo­ty trzy­ma­ją nas za jaja. Na razie tylko zbie­ra­li­śmy in­for­ma­cje, udało się nam nawet zdo­być praw­dzi­wej li­te­ra­tu­ry, nie tylko tej pro­pa­gan­do­wej, którą dają nam ro­bo­ty.

Ma­riusz spoj­rzał na półki z książ­ka­mi. Był prze­ko­na­ny, że wi­dział kilka po­zy­cji w in­ter­ne­cie pod ka­te­go­rią “hi­sto­ria al­ter­na­tyw­na”.

– Na po­czą­tek znisz­czy­my do­mo­we ro­bo­ty, żeby się nie do­wia­dy­wa­ły się, co pla­nu­je­my, a póź­niej za­sta­no­wi­my się nad na­stęp­nym kro­kiem. Je­steś z nami?

– W po­rząd­ku.

Nic nie było w po­rząd­ku my­ślał Ma­riusz w dro­dze po­wrot­nej. Miał mę­tlik w gło­wie. Spi­sek, ro­bo­ty prze­ciw­ko lu­dziom, ide­ali­ści na ba­ry­ka­dach prze­ciw­ko de­hu­ma­ni­za­cji. Sam nie wie­dział, co o tym my­śleć. Po czę­ści zga­dzał się z nimi, ale z dru­giej my­ślał, że prze­sa­dza­li tro­chę ze swoim po­dej­ściem. Co praw­da, zo­bo­wią­zał się, że znisz­czy swo­je­go do­mo­we­go ro­bo­ta, ale nie miał naj­mniej­sze­go za­mia­ru utrud­niać sobie życia.

Po dro­dze my­ślał o bun­cie wobec obec­ne­go świa­ta. Lu­dzie żyli po­za­my­ka­ni w klat­kach, a ich głów­ne do­świad­cze­nia od­by­wa­ły się w świe­cie wir­tu­al­nym. Pra­wie nie spo­ty­ka­no się w zwy­kłym świe­cie, bo po co mar­z­nąć na dwo­rze, jak można usiąść przy ko­min­ku we wła­snej gło­wie ze zna­jo­my­mi. Am­bi­cje stały się ilu­zo­rycz­ne, bo je­dy­na, jaka po­zo­sta­ła, to na­bi­ja­nie sobie wy­świe­tleń w in­ter­ne­cie. Nie­wie­le wię­cej kto­kol­wiek robił. Lu­dzie byli jak cho­mi­ki, które przedaw­ko­wa­ły en­dor­fi­ny i teraz leżą i nie chcą nic robić, bo wszyst­ko jest za trud­ne i zbyt mę­czą­ce. Od ja­ski­niow­ców, któ­rzy mu­sie­li wal­czyć z ma­mu­ta­mi o prze­trwa­nie do­szli­śmy do bycia szczu­ra­mi la­bo­ra­to­ryj­ny­mi. Całe to spo­łe­czeń­stwo nie miało sensu, czło­wiek stał się nie­po­trzeb­ny.

W końcu Ma­riusz po­sta­no­wił, że nie znisz­czy swo­je­go ro­bo­ta, ale i tak wróci jesz­cze do baru, bo nie może już żyć tak obo­jęt­nie jak wcze­śniej. Z tą myślą po­ło­żył głowę na po­dusz­ce i za­snął.

Nad ranem będąc znacz­nie bar­dziej prze­ko­na­ny, że na­le­ży coś zro­bić z obec­ną sy­tu­acją i sys­te­mem Ma­riusz po­szedł do Li­te­ra­tu­rat­ki. Gdy tylko wy­szedł z au­to­bu­su i spoj­rzał w jej kie­run­ku, zo­ba­czył obok baru ra­dio­wo­zy. Pod­biegł szyb­ko na miej­sce.

– Co tu się dzie­je? – za­py­tał jed­ne­go z ro­bo­tów – po­li­cjan­tów.

– Zo­stał zła­ma­ny ko­deks karny punkt 18, pod­punkt 2 o nie­na­ru­szal­no­ści cie­le­snej ma­szyn wspo­ma­ga­ją­cych ludz­kie dzia­ła­nia oraz punkt 6 pod­punkt 4 o za­kłó­ca­niu ogól­ne­go po­zio­mu sa­mo­po­czu­cia spo­łe­czeń­stwa, w wy­ni­ku czego zo­sta­ło aresz­to­wa­nych pięć osób.

Dal­sza roz­mo­wa nie miała sensu. Ty by było na tyle z re­wo­lu­cji. Wi­docz­nie prze­kro­czy­li­śmy już punkt gra­nicz­ny i nie ma już od­wro­tu. Ro­bo­ty stały się rzą­dem, pra­wem i or­ga­na­mi ści­ga­nia. Nie było szan­sy żad­nej zmia­ny, bo to na­ru­sza punkt 6 ko­dek­su kar­ne­go, który zo­stał na­pi­sa­ny przez ro­bo­ta dla ro­bo­ta. Gdzie w tym wszyst­kim czło­wiek? Sie­dzi sobie po­tul­nie w domu.