Plan "Basior" - pełna wersja autorska

Oku­po­wa­na Pol­ska, War­sza­wa, 5 X 1939, godz. 12.47

 

Pył opa­dał po­wo­li na lej po wy­bu­chu na rogu No­we­go Świa­tu i Alei Je­ro­zo­lim­skich. Na tro­tu­arach i ko­st­ce bru­ko­wej przy­kry­wał opa­li­zu­ją­cą war­stew­ką drżą­ce ka­łu­że krwi, wy­sza­rzał czę­ścio­wo zwę­glo­ne ludz­kie szcząt­ki i nie­fo­rem­ne bryły po­de­rwa­nych z pod­ło­ża ka­mie­ni. Roz­dar­ty eks­plo­zją opan­ce­rzo­ny mer­ce­des führera, sze­ścio­ko­ło­wy czte­ro­to­no­wy ka­brio­let W31, leżał na boku na skra­ju kil­ku­na­sto­me­tro­wej wyrwy, tuż przy wy­szczer­bio­nym murze ka­mie­ni­cy zaj­mo­wa­nej przez Bank Go­spo­dar­stwa Kra­jo­we­go. Obok po­zba­wio­ne­go głowy ciała w je­dy­nym takim w Eu­ro­pie ja­sno­brą­zo­wym uni­for­mie, na który na­rzu­co­ny był długi skó­rza­ny płaszcz, spo­czy­wa­ły zwło­ki kie­row­cy i za­ra­zem ad­iu­tan­ta wodza, obe­rgrup­penführera SA Wil­hel­ma Bruck­ne­ra. Pod ścia­ną zaś zbu­rzo­nej eks­plo­zją ka­mie­ni­cy przy Nowym Świe­cie 7, przy­gnie­cio­na sta­ty­wem ar­ri­fle­xa, krzy­cząc z bólu i prze­ra­że­nia, le­ża­ła na­dwor­na kro­ni­kar­ka Hi­tle­ra – Leni Rie­fen­stahl. Odłam­ki zma­sa­kro­wa­ły jej twarz, osu­wa­ją­cy się frag­ment muru zmiaż­dżył stopy.

Do tru­pów i ran­nych bie­gli wła­śnie, sami mniej lub bar­dziej kon­tu­zjo­wa­ni, le­ka­rze ekipy me­dycz­nej i ochro­na z trze­cie­go mer­ce­de­sa bio­rą­ce­go udział w prze­jeź­dzie uli­ca­mi pod­bi­tej War­sza­wy, po ode­bra­niu de­fi­la­dy We­hr­mach­tu i zwie­dze­niu przez führera Bel­we­de­ru. Klę­czą­cy przy ciele wodza ge­ne­rał Wal­ther von Brau­schitsch, na­czel­ny do­wód­ca lą­do­wych wojsk nie­miec­kich w Pol­sce, w szoku macał wokół sie­bie roz­ca­pie­rzo­ny­mi pal­ca­mi lewej ręki. Naj­wy­raź­niej szu­kał ode­rwa­nej pra­wej dłoni. Czy­nił to coraz bar­dziej nie­pew­nie. Wy­buch dwóch ćwierć­to­no­wych ła­dun­ków, pod­ło­żo­nych przez grupę sa­pe­rów do­wo­dzo­ną przez ma­jo­ra Fran­cisz­ka Nie­po­kól­czyc­kie­go na tra­sie prze­jaz­du ka­wal­ka­dy zwy­cięz­ców, do­pro­wa­dził do krwo­to­ków we­wnętrz­nych, któ­rych ge­ne­rał nie był w sta­nie prze­żyć. Ge­ne­ra­ło­wie Ga­land i Bla­sko­witz mieli wię­cej szczę­ścia. Oca­le­li przy­pad­kiem. Po­cząt­ko­wo mieli je­chać dru­gim mer­ce­de­sem, tuż przed wozem führera, a za pół­cię­ża­rów­ką z ob­sta­wą, ale spod Bel­we­de­ru za­bra­li się wła­sny­mi au­ta­mi dys­po­zy­cyj­ny­mi. Wła­śnie od­bie­ra­li mel­dun­ki i wy­da­wa­li pierw­sze roz­ka­zy, w tym po­le­ce­nie cał­ko­wi­tej blo­ka­dy in­for­ma­cyj­nej i prze­ka­za­nia Enig­mą za­szy­fro­wa­nej in­for­ma­cji o śmier­ci wodza jego ofi­cjal­ne­mu na­stęp­cy, Her­man­no­wi Go­erin­go­wi. Ko­lej­nym kro­kiem było po­le­ce­nie roz­strze­la­nia ponad czte­ry­stu za­kład­ni­ków, w tym przed­wo­jen­ne­go pre­zy­den­ta mia­sta Ste­fa­na Sta­rzyń­skie­go.

Pol­scy miesz­kań­cy domów są­sia­du­ją­cych z de­fi­la­dą zo­sta­li za­wcza­su uprze­dze­ni przez Ge­sta­po, że pod groź­bą śmier­ci nie wolno im się było nawet zbli­żać do okien. Dzię­ki temu w więk­szo­ści unik­nę­li znacz­niej­szych ob­ra­żeń. Przez po­trza­ska­ne szyby w oko­licz­nych ka­mie­ni­cach, nie­mal co do jed­nej wy­bi­te falą ude­rze­nio­wą, mogli teraz uj­rzeć prze­sło­nię­te pyłem sine chmu­ry na ciem­nym błę­ki­cie, a gdy ktoś od­wa­żył się na wię­cej – czerń i czer­wień sztan­da­rów III Rze­szy w tle.

W znaj­du­ją­cej się kil­ka­dzie­siąt me­trów od trupa Hi­tle­ra piw­ni­cy Cafe Clubu przy Nowym Świe­cie 15/17, za­mknię­tej od ze­wnątrz na ma­syw­ną kłód­kę, po­rucz­nik Fran­ci­szek Unter­ber­ger pu­ścił rącz­kę nie­po­trzeb­nej już so­wiec­kiej sa­per­skiej za­pa­lar­ki. Wie­dział, że jego misja wła­śnie się za­koń­czy­ła. Spo­koj­nie zmó­wił pa­cierz i dał znak przy­bocz­ne­mu, który do tej chwi­li kon­tro­lo­wał we­wnętrz­ny po­dwó­rzec ka­mie­ni­cy z po­zio­mu za­kra­to­wa­ne­go okien­ka w za­głę­bio­nym w bruk wy­ku­szu, tak by móc usły­szeć sy­gna­ły ze­wnętrz­ne­go ob­ser­wa­to­ra.

Wcze­śniej­sze za­ło­że­nia były jasne: za­da­nie jest dla stra­ceń­ców, bez szans uciecz­ki. Sta­no­wi­ska muszą zo­stać za­ję­te trzy dni wcze­śniej. Ob­ser­wa­tor, po­rucz­nik Sa­wic­ki, z kry­jów­ki pod ru­ina­mi gma­chu ko­le­jo­we­go na­prze­ciw­ko BGK strza­łem z ro­syj­skie­go pi­sto­le­tu TT daje znak do roz­po­czę­cia ataku. Po­wi­nien to zro­bić na około dwie se­kun­dy przed wjaz­dem mer­ce­de­sów do dwu­dzie­sto­me­tro­wej sku­tecz­nej stre­fy ra­że­nia. Wtedy przy­bocz­ny w piw­ni­cy Cafe Clubu krzy­czy: „Już!”, a wów­czas Unter­ber­ger na­tych­miast zwie­ra elek­trycz­ny obwód de­to­na­to­ra.

De­cy­du­ją­ce były szczę­śli­wy traf, im­pro­wi­za­cja i mel­du­nek pol­skie­go wy­wia­du z Ber­li­na, nada­ny tuż po ka­pi­tu­la­cji sto­li­cy Pol­ski, in­for­mu­ją­cy o szy­ko­wa­nej przez hi­tle­row­ców de­fi­la­dzie. Resz­tę miały za­ła­twić fi­zy­ka, che­mia i… przy­pa­dek. Pią­te­go paź­dzier­ni­ka 1939 roku wszyst­kie te czyn­ni­ki za­dzia­ła­ły bez­błęd­nie i rów­no­cze­śnie.

Gdyby za­mach się po­wiódł, Sa­wic­ki miał wy­pa­lić po­now­nie, tyle że dwu­krot­nie. A potem skoń­czyć ze sobą.

 – Udało się, udało! – wrza­snął do Unter­ber­ge­ra jego ob­ser­wa­tor, gdy tylko usły­szał dwa pi­sto­le­to­we wy­strza­ły po gi­gan­tycz­nej eks­plo­zji, która do­słow­nie za­ko­ły­sa­ła ka­mie­ni­cą. Zaraz potem roz­legł się huk wy­bu­cha­ją­ce­go gra­na­tu. Obaj żoł­nie­rze spoj­rze­li po sobie ze smut­nym trium­fem w oczach. Sta­no­wi­ło to także ich po­że­gna­nie. Nic wię­cej nie mogli już zro­bić. Asy­stent, pod­la­ski Tatar z po­cho­dze­nia, pod­szedł, prze­ła­do­wał pi­sto­let i wy­pa­lił Unter­ber­ge­ro­wi w tył głowy. Potem ze­rwał za­wlecz­ki trzech kar­bo­wa­nych so­wiec­kich „efek”, wło­żył lufę te­tet­ki do ust i na­tych­miast na­ci­snął spust. Nie żył już, gdy po trzech se­kun­dach za­pal­ni­ki za­dzia­ła­ły i wy­bu­chy roz­nio­sły zwło­ki. Spo­sób za­koń­cze­nia akcji nie był przy­pad­ko­wy. Ucie­kać i tak nie było gdzie, po piw­nicz­nych scho­dach dud­ni­ły już pod­ku­te buty es­es­ma­nów.

 

 

ZSRS, Da­wyd­ko­wo pod Mo­skwą, 29 X 1939, godz. 00.15

 

Czwór­kę li­kwi­da­to­rów prze­my­co­no do pol­skiej am­ba­sa­dy w Mo­skwie przy Spi­ry­do­now­ce 30 jesz­cze w lipcu, po trzech la­tach taj­nych ćwi­czeń z rusz­ni­ca­mi boysa i gra­nat­ni­ka­mi ar­ba­le­sta w wy­dzie­lo­nych sek­to­rach po­li­go­nu w Rem­ber­to­wie. Oraz nad Bu­go-Na­rwią z bry­tyj­skim sprzę­tem nur­ko­wym sys­te­mu Da­wie­sa/Cor­lieu. Wje­cha­li do Kraju Rad w chro­nio­nych przez ku­rie­rów skrzy­niach z „dy­plo­ma­tycz­ną” pocz­tą: jako pia­ni­no, dwie szafy i sejf. Zło­żo­no ich na­stęp­nie za pan­cer­ny­mi drzwia­mi w piw­nicz­nym po­miesz­cze­niu am­ba­sa­dy, wy­po­sa­żo­nym w pod­sta­wo­we za­pa­sy i wy­go­dy i za­mknię­tym od ze­wnątrz dla wszyst­kich poza re­zy­den­tem Dwój­ki. Nie cho­dzi­ło tylko o ukry­cie ko­man­do­sów przed so­wiec­kim kontr­wy­wia­dem. Znacz­nie bar­dziej nie­bez­piecz­ny dla po­wo­dze­nia misji był ak­tu­al­ny szef pla­ców­ki, Wa­cław Grzy­bow­ski, wy­jąt­ko­wy dy­le­tant i po­li­tycz­ny idio­ta, który w swo­ich ra­por­tach do war­szaw­skie­go MSZ nawet pod ko­niec roku 1938 wciąż oce­niał, że „ZSRS słab­nie”.

Tuż przed koń­cem wy­mu­szo­nej przez Mo­ło­to­wa po sie­dem­na­stym wrze­śnia ewa­ku­acji am­ba­sa­dy, w ciem­no­ściach, wśród ob­ja­wów po­spiesz­ne­go zwi­ja­nia i po­rzu­ca­nia pla­ców­ki przez jawny per­so­nel, za­ma­chow­cy nie­po­strze­że­nie opu­ści­li bu­dy­nek na za­kry­tej pace jed­nej z pół­cię­ża­ró­wek chro­nio­nych pro­to­ko­łem dy­plo­ma­tycz­nym. Tą aku­rat kie­ro­wał re­zy­dent ope­ru­ją­cy pod przy­kryw­ką szo­fe­ra. Prze­dziu­ra­wio­na wcze­śniej opona cze­ki­stow­skiej „emki” ode­rwa­ła od nich so­wiec­ką ob­sta­wę na mniej wię­cej kwa­drans. Umoż­li­wi­ło to sa­mot­ny do­jazd na prawy brzeg rzeki Mo­skwy, a na­stęp­nie szyb­ki i dys­kret­ny de­sant z paki, skok w nad­rzecz­ne chasz­cze przy Wo­ro­bio­wych Wzgó­rzach i wej­ście do wody. Re­zy­dent miał re­fleks i szczę­ście – kiedy po­now­nie do­gna­li go taj­nia­cy, był już z po­wro­tem na te­re­nie am­ba­sa­dy i mógł opu­ścić ZSRS bez ko­niecz­no­ści za­ży­wa­nia cy­jan­ka­li z den­ty­stycz­nej plom­by…

Po noc­nym spły­wie z nur­tem, w apa­ra­tach od­de­cho­wych i z wo­dosz­czel­nym alu­mi­nio­wym kon­te­ne­rem ze sprzę­tem, go­ście z Pol­ski zna­leź­li się przy lewym, dzi­kim brze­gu rzeki. Tam wła­śnie, na wy­so­ko­ści ba­gien­nych Łuż­nik, cze­ka­ła na nich kry­jów­ka w ob­dar­tych ze wszyst­kie­go co cenne ru­inach cer­kwi Matki Bożej Ti­chwiń­skiej. Bol­sze­wi­cy znisz­czy­li ją jesz­cze w la­tach 20., a teraz stała sa­mot­na, jak niemy wy­rzut su­mie­nia, po­śród za­pusz­czo­nych pól po­kry­tych zwa­ła­mi roz­kła­da­ją­cych się śmie­ci.

Łuż­ni­ki sta­no­wi­ły w Mo­skwie od­po­wied­nik war­szaw­skie­go Łuku Sie­kier­kow­skie­go, tyle że znacz­nie sku­tecz­niej od­cię­ty od cy­wi­li­za­cji przez kolej ob­wo­do­wą, po­bli­skie za­ple­cze Cmen­ta­rza No­wo­dzie­wi­cze­go, a zwłasz­cza uru­cho­mio­ną pod ko­niec lat 30. bu­do­wę mo­nu­men­tal­ne­go Pa­ła­cu Rad. W prze­ci­wień­stwie jed­nak do Sie­kie­rek je­sie­nią 1939 roku znacz­nie ła­twiej było tu spo­tkać lisa niż czło­wie­ka. W do­dat­ku u wej­ścia do cer­kiew­nych za­wa­lisk czy­jaś tro­skli­wa ręka sta­ran­nie umie­ści­ła roz­kła­da­ją­ce się i śmier­dzą­ce pod nie­bio­sa ścier­wa kilku psów. Z miej­sca ni­we­lo­wa­ło to chęć eks­plo­ra­cji u ewen­tu­al­nych przy­pad­ko­wych gości. Nie­wi­dzial­na ręka, ani chybi rodem z tej samej „Dwój­ki”, od­po­wied­nio wcze­śniej za­ko­pa­ła też w ko­ry­ta­rzu, od­cię­tym od resz­ty piw­nic ster­tą po­ła­ma­nych desek i ce­gla­nym ru­mo­szem, sześć­dzie­siąt ki­lo­gra­mów su­che­go wy­so­ko­ka­lo­rycz­ne­go pro­wian­tu w her­me­tycz­nych po­jem­ni­kach.

W tej wła­śnie kry­jów­ce, po­śród ciszy i doj­mu­ją­ce­go smro­du i chło­du, głów­nie na zmia­nę kon­ser­wu­jąc sprzęt i śpiąc w de­san­to­wych śpi­wo­rach, czte­rej mło­dzi bez­i­mien­ni Po­la­cy do­cze­ka­li końca paź­dzier­ni­ka.

Kiedy przy­szedł wy­zna­czo­ny czas, gdy dwie go­dzi­ny po so­bot­nim wcze­snym zmierz­chu za­czął sypać pierw­szy tej je­sie­ni mo­skiew­ski śnieg, po­rzu­ci­li cer­kiew i Łuż­ni­ki. Po­now­nie w stro­jach nur­ków za­nu­rzy­li się w nurt i wró­ci­li pod wodą na jej prawą stro­nę. Nie­wi­docz­ni pod osło­ną wy­so­kie­go brze­gu po­ko­na­li kil­ka­set me­trów pod prąd i wpły­nę­li w uj­ście rzecz­ki Sie­tu­ni, wpa­da­ją­cej do rzeki Mo­skwy kilka ki­lo­me­trów na wschód od Da­wyd­ko­wa, w po­bli­żu Wo­ro­biow­skich Wzgórz.

W kau­czu­ko­wych kom­bi­ne­zo­nach ter­mo­izo­la­cyj­nych, ale tym razem już bez płetw, ru­szy­li po dnie pod le­ni­wy prąd Sie­tu­ni, cią­gnąc obły kon­te­ner z bro­nią i amu­ni­cją. Dwie go­dzi­ny póź­niej le­d­wie żywi ze zmę­cze­nia wy­szli na opu­sto­sza­ły brzeg ki­lo­metr za bez­lud­nym w so­bot­ni wie­czór kom­plek­sem Mos­fil­mu. Po­śród coraz sła­biej sy­pią­cej z nieba mo­krej waty roz­pa­ko­wa­li her­me­tycz­ny po­jem­nik. De­li­kat­nie wy­ję­li jego za­war­tość owi­nię­tą w suche ska­fan­dry, któ­ry­mi z miej­sca za­stą­pi­li nur­ko­we kom­bi­ne­zo­ny, a nie­po­trzeb­ne już alu­mi­nio­we sko­ru­py za­to­pi­li w rzecz­ce. Dobry kwa­drans od­po­czy­wa­li pod osło­ną nocy, śnie­gu i mło­dych so­se­nek. Mieli do prze­by­cia ostat­ni od­ci­nek, naj­trud­niej­szy, bo w bez­po­śred­niej stre­fie dzia­ła­nia sta­li­now­skiej ochro­ny.

Po ko­lej­nych dwóch kwa­dran­sach, przy­kry­ci zbu­twia­ły­mi li­ść­mi, śnie­giem i ma­sku­ją­cy­mi pe­le­ry­na­mi, le­że­li już wśród ko­rze­ni brzóz na skra­ju nie­wiel­kie­go za­gaj­ni­ka. Spo­glą­da­li na bie­gną­cy przed nimi pod­le­śny od­ci­nek szu­tro­wej drogi. Także i to miej­sce nie było przy­pad­ko­we. Kilka lat wcze­śniej, zanim jesz­cze Koba prze­pro­wa­dził się do Da­wyd­ko­wa, a ten aku­rat dziki frag­ment ów­cze­sne­go przed­mie­ścia po­kry­ła sieć cze­ki­stow­skich ochro­nia­rzy, od­wie­dzi­li go „grzy­bia­rze” i „węd­ka­rze” z pol­skiej am­ba­sa­dy. To dzię­ki ich zdję­ciom i za­po­bie­gli­wo­ści grupa za­ma­chow­ców mogła przy­go­to­wać atak. Ko­lej­ne trzy ner­wo­we go­dzi­ny prze­trwa­li reszt­ka­mi sił i am­bi­cji. Mi­ja­ją­ce co pe­wien czas ich od­ci­nek szosy pa­tro­le, ska­żo­ne ru­ty­ną i nie­spe­cjal­nie uważ­ne, nie były groź­ne – nie pro­wa­dzi­ły psów.

Tuż przed pierw­szą w nocy kon­wój rzą­do­wych po­jaz­dów opu­ścił, jak nie­mal co wie­czór, mo­skiew­skie przed­mie­ścia, minął od po­łu­dnia Po­kłon­ną Górę i do­jeż­dżał sta­ran­nie utrzy­ma­ną szosą do pierw­szych za­gaj­ni­ków Da­wyd­ko­wa. Po­śród so­sno­we­go lasu, za po­dwój­nym trzy­me­tro­wym pło­tem mie­ści­ła się tu utaj­nio­na przed lud­no­ścią im­pe­rium oraz spec­służ­ba­mi im­pe­ria­li­stycz­ne­go Za­cho­du świe­żo od­no­wio­na i roz­bu­do­wa­na Bli­ska Dacza. Od­da­lo­na od Krem­la za­le­d­wie o je­de­na­ście ki­lo­me­trów, od roku 1934 była to ulu­bio­na re­zy­den­cja Sta­li­na.

W ka­wal­ka­dzie po­jaz­dów dyk­ta­to­ra nieco ma­syw­niej­szą syl­wet­ką od­zna­cza­ły się dwa so­lid­nie opan­ce­rzo­ne „czar­ne kro­ko­dy­le” – sze­ścio­to­no­we ZiS-y 101E. W jed­nej z tych pan­cer­nych li­mu­zyn sie­dział teraz, jak zwy­kle pod­czas trans­fe­ru wodza do Bli­skiej Daczy, jego so­bo­wtór. W dru­giej, na roz­kła­da­nym fo­te­li­ku ochro­ny, mię­dzy dwoma rzę­da­mi luk­su­so­wych fo­te­li obi­tych gra­na­to­wo-sza­rym pi­ko­wa­nym plu­szem, tkwił sam Koba. W kąt krem­low­skie­go ga­ra­żu od­sta­wił ofia­ro­wa­ne­go mu przez Ro­ose­vel­ta pan­cer­ne­go Pac­kar­da Twe­lve. Ame­ry­kań­skie cacko zbyt się wy­róż­nia­ło, a ostroż­ność była ko­niecz­na. Wła­śnie koń­czy­ła się że­la­zna czyst­ka po Je­żo­wie, wro­go­wie wciąż za­ja­dle knuli, a co do­pie­ro przy­ja­cie­le. Dla­te­go pod ko­niec 1939 roku daczy stale strze­gło trzy­stu trzy­dzie­stu soł­da­tów pod bro­nią.

Mi­ja­ją­ca so­bo­ta dla nie­mło­de­go już Sta­li­na była pie­kiel­nie cięż­ka. Ca­ło­dnio­we ob­ra­dy Biura Po­li­tycz­ne­go WKP(b) na Krem­lu od trzech ty­go­dni zdo­mi­no­wał pro­blem nie­miec­ki. Nie dość, że przy jed­nym z za­ma­chow­ców w War­sza­wie Ge­sta­po zna­la­zło le­gi­ty­ma­cję WKP(b), a przy dru­gim zdję­cia „ro­dzi­ny” zro­bio­ne w Mo­skwie, pod po­mni­kiem Mi­ni­na i Po­żar­skie­go, to były jesz­cze te trzy te­tet­ki z amu­ni­cją wy­pro­du­ko­wa­ną le­d­wie pięć mie­się­cy wcze­śniej.

– Job ich mat, pro­wo­ka­to­rów! – Koba za­klął pod nosem po ro­syj­sku, co było u niego, ro­do­wi­te­go Gru­zi­na, ostat­nio coraz częst­sze. – Ileż się trze­ba było na­tłu­ma­czyć nie­miec­kim par­te­ige­nos­sen, że nasi lu­dzie nie mieli z tym nic wspól­ne­go. A tak do­brze szło…

Walka o wła­dzę po Hi­tle­rze oka­za­ła się w III Rze­szy krót­ka, lecz krwa­wa. Go­ering już dru­gie­go dnia po śmier­ci führera skoń­czył pod gra­dem kul, gdy nie­zi­den­ty­fi­ko­wa­ni ban­dy­ci, po­dob­no lu­dzie Hessa, do­rwa­li go w dro­dze z re­zy­den­cji Ca­rin­hall do Ber­li­na. Hey­dri­cha za­strze­lił jego wła­sny ochro­niarz, by tuż po tym pal­nąć sobie w łeb. I do­pie­ro pro­za­chod­nia frak­cja Hessa ob­ję­ła więk­szość sta­no­wisk par­tyj­nych. Troj­ga imion Ru­dolf Wal­ther Ri­chard Hess, znany jed­nak w okre­ślo­nych krę­gach Ber­li­na pod czwar­tym mia­nem – jako „panna Hess”, a nawet „czar­na Berta” – dążył do po­ko­ju z An­glią i Fran­cją, lecz nie miał za grosz sza­cun­ku wśród ge­ne­ra­li­cji. Wszyst­ko to kom­pli­ko­wa­ło da­le­ko­sięż­ne plany Go­spo­da­rza – jak na­zy­wa­li Sta­li­na naj­bliż­si pod­wład­ni – i do­da­wa­ło mu pracy. Jak tu na­kło­nić no­we­go führera do ataku na Za­chód?

Teraz jed­nak Mo­skwa i grube ścia­ny Krem­la po­zo­sta­ły z tyłu. Cięż­kie chmu­ry stop­nio­wo od­cho­dzi­ły na pół­noc­ny wschód, od­da­jąc niebo gwiaz­dom. Drogę, pola i za­gaj­ni­ki wokół po­kry­wał świe­ży śnieg, roz­ja­śnia­ny świa­tłem księ­ży­ca, tej aku­rat nocy w pełni. Jesz­cze kilka minut i Koba za­szy­je się wresz­cie w bez­piecz­nym zie­lo­nym sank­tu­arium…

Pol­scy ope­ra­to­rzy ostrze­la­li naj­pierw z pan­ce­rzow­ni­cy przed­ni wóz ob­sta­wy, co sku­tecz­nie wy­ha­mo­wa­ło kon­wój, a na­stęp­nie z boy­sów za­ata­ko­wa­li jed­no­cze­śnie oba znaj­du­ją­ce się z tyłu po­jaz­dy ra­dziec­kie­go dyk­ta­to­ra. Po tra­fie­niach z rusz­nic dwa pan­cer­ne sa­mo­cho­dy sto­czy­ły się cięż­ko, po­zor­nie nie­usz­ko­dzo­ne, na po­bo­cza, ale nikt z nich nie wy­sia­dał, dzię­ki czemu mogli w nie wła­do­wać resz­tę za­war­to­ści ma­ga­zyn­ków. Po czym wy­mie­nić je i do­koń­czyć de­mo­lo­wa­nia po­jaz­dów. Tak wła­śnie dzia­ła­ła mięk­ka po­więk­szo­na amu­ni­cja rodem z Ura. Ener­gia ki­ne­tycz­na po­ci­sków, czte­ro­krot­nie wyż­sza niż w pier­wo­wzo­rze, wy­bi­ła we­wnątrz aut wszyst­ko, co żywe, za spra­wą roju od­pry­sków roz­trza­ska­nych trzy­ca­lo­wych szyb i odłam­ków dwu­dzie­sto­mi­li­me­tro­wych sta­lo­wych płyt.

Z sze­ściu wozów wy­sy­pa­ła się ochro­na i ru­nę­ła w kie­run­ku Po­la­ków. Po­zo­sta­ła im więc naj­trud­niej­sza cześć za­da­nia, ta, do któ­rej pod opie­ką spe­cja­li­stów przy­go­to­wy­wa­li się naj­dłu­żej: od­pa­lić ostat­ni ła­du­nek wy­bu­cho­wy. I umrzeć.

 

 

ZSRR, Mo­skwa, Łu­bian­ka, 29 X 1939, godz. 1.12

 

– To­wa­rzy­szu Beria – głos w spec-te­le­fo­nie drżał z na­pię­cia – tu Mier­ku­łow. Go­spo­darz za­bi­ty. Po­wta­rzam, Go­spo­darz za­bi­ty. Za­mach pod Da­wyd­ko­wem. Praw­do­po­dob­nie An­gli­cy, po akcji wy­sa­dzi­li się w po­wie­trze, ale przy tym, co zo­sta­ło z jed­ne­go z nich, zna­leź­li­śmy zdję­cie zro­bio­ne z jakąś bla­dzią w Lon­dy­nie, na tle tego ich ze­ga­ra. Mieli bry­tyj­ską pan­ce­rzow­ni­cę i rusz­ni­ce boys. Prze­ciw­pan­cer­ne. Tak, tylko wy wie­cie, ciało do­wieź­li­śmy do Da­wyd­ko­wa. Tak, ści­sła blo­ka­da.

Beria nie za­sta­na­wiał się ani chwi­li. Gło­sem wy­pra­nym z emo­cji wy­po­wie­dział tylko czte­ry zda­nia:

– Zająć krem­low­ski i mo­skiew­ski węzły łącz­no­ści. Skie­ro­wać na ulice Mo­skwy, na Plac Czer­wo­ny, pułk czoł­gów t35. Zdjąć Chrusz­czo­wa, Ma­len­ko­wa i Mo­ło­to­wa. Resz­cie przy­dzie­lić wzmoc­nio­ną ochro­nę!

 

 

Wlk. Bry­ta­nia, Lon­dyn, Do­wning Stre­et 10, 6 XI 1939, godz. 18.11

 

Troje ludzi wdar­ło się do we­wnątrz, jeden za­ata­ko­wał na ze­wnątrz bu­dyn­ku. Po­li­cjant na ze­wnątrz leżał nie­przy­tom­ny na ziemi, ob­sta­wa z Se­cu­ri­ty Se­rvi­ce nie miała tyle szczę­ścia. Sala na pierw­szym pię­trze, wraz z su­fi­tem, pod­ło­gą i po­miesz­cze­nia­mi wokół, zo­sta­ła już zneu­tra­li­zo­wa­na dwie­ma wiąz­ka­mi so­wiec­kich gra­na­tów obron­nych F-1, prze­szmu­glo­wa­nych pół roku wcze­śniej na Wyspy via Fran­cja, z pod­da­nej cau­dil­lo Fran­co Hisz­pa­nii, z któ­rej czas temu jakiś wy­co­fa­li się sta­li­now­scy „do­rad­cy”. Odłam­ki nie­odwo­łal­nie i osta­tecz­nie po­szat­ko­wa­ły pełen skład bry­tyj­skie­go ga­bi­ne­tu. W tym cy­ga­ro i sa­me­go Pierw­sze­go Lorda Ad­mi­ra­li­cji, czyli od trze­cie­go wrze­śnia spra­wu­ją­ce­go tę za­szczyt­ną funk­cję sir Win­sto­na Chur­chil­la.

Z jed­nym wy­jąt­kiem: tego dnia Rolls Royce Phan­tom II sir Edwar­da Wood’a, pry­wat­nie Lorda Ha­li­fa­xu, a służ­bo­wo mi­ni­stra spraw za­gra­nicz­nych Zjed­no­czo­ne­go Kró­le­stwa, do­znał na pro­stej dro­dze awa­rii opony i od Do­wning Stre­et znaj­do­wał się ak­tu­al­nie dwa ki­lo­me­try w linii pro­stej. Na tyl­nym skó­rza­nym sie­dze­niu sir Wood, zde­kla­ro­wa­ny zwo­len­nik po­ko­ju z Niem­ca­mi, od­su­wa­ny coraz sku­tecz­niej od spraw Im­pe­rium przez nie­udol­ne­go pre­mie­ra Cham­ber­la­ina i jego fa­wo­ry­ta Chur­chil­la, trwał w sta­nie uprzej­me­go wzbu­rze­nia. Po ob­ję­ciu wła­dzy w Niem­czech przez Hessa, a w czer­wo­nej Rosji przez Berię, który oku­pił to krwią po­ło­wy sta­li­now­skie­go Po­lit­biu­ra, Lord Ha­li­fax sta­wał się dla chur­chil­low­skich ja­strzę­bi coraz bar­dziej nie­wy­god­ny. Ale nie to wy­trą­ci­ło go z rów­no­wa­gi. Nigdy nie po­zwa­lał sobie na spóź­nie­nie, eks­tra­wa­gan­cję nie­wy­ba­czal­ną u czło­wie­ka jego po­zy­cji. Za kil­ka­dzie­siąt minut ten na­strój miał jed­nak ulec zmia­nie.

Kiedy wresz­cie do­tarł na miej­sce, po­li­cja i świe­ża ekipa Se­cu­ri­te Se­rvi­ce wy­no­si­ła wła­śnie do sa­ni­ta­rek zwło­ki za­ma­chow­ców. Przed odłam­ka­mi nie ochro­ni­ły ich ani dę­bo­we bo­aze­rie, ani ścia­ny sali po­sie­dzeń bry­tyj­skie­go rządu. Nie­chluj­nie pod­ro­bio­ne do­ku­men­ty, to­por­na woj­sko­wa bie­li­zna i ze­gar­ki, so­wiec­kie pi­sto­le­ty i po par­tac­ku ła­ta­ne, czę­ścio­wo nie­kom­plet­ne szczę­ki jed­no­znacz­nie wska­żą na miej­sce ich po­cho­dze­nia: Kraj Rad. Jed­nak ich praw­dzi­wych na­zwisk i oj­czy­zny świat nigdy nie pozna. Po­rucz­ni­cy Fi­jał­ka, Ga­wor­ski i Rybka oraz ka­pi­tan Ści­gien­ny swoją ta­jem­ni­cę za­bra­li do bez­i­mien­nych gro­bów.

 

 

Ber­lin, Kan­ce­la­ria Rze­szy, 15 XI 1939, godz. 9.00

 

Führer Rze­szy Nie­miec­kiej Ru­dolf Hess do Jego Eks­ce­len­cji Edwar­da Wooda, Pierw­sze­go Mi­ni­stra Rządu JKM Je­rze­go VI. Ści­śle tajne.

 

W po­wyż­szej sy­tu­acji, w któ­rej oby­wa­te­le obu na­szych mi­łu­ją­cych pokój kra­jów, jak i całej cy­wi­li­zo­wa­nej Eu­ro­py, nie po­tra­fią zna­leźć słów obu­rze­nia wobec be­stial­skich ata­ków za­ma­cho­wych do­ko­na­nych w Lon­dy­nie i War­sza­wie przez agen­tu­rę bol­sze­wic­kiej Rosji, Rząd Rze­szy Wiel­ko­nie­miec­kiej wy­sto­so­wu­je do Rządu Zjed­no­czo­ne­go Kró­le­stwa Wiel­kiej Bry­ta­nii pro­po­zy­cję pil­nych roz­mów, w celu za­war­cia trak­ta­tu po­ko­jo­we­go i wie­lo­let­nie­go ukła­du o nie­agre­sji. In­for­mu­ję za­ra­zem, że po­dob­ną pro­po­zy­cję mi­łu­ją­ce pokój Niem­cy skie­ro­wa­ły do Jego Eks­ce­len­cji Edu­ar­da Da­la­die­ra, pre­mie­ra Rady Mi­ni­strów Re­pu­bli­ki Fran­cu­skiej.

 

 

USA, Wa­shing­ton DC, Biały Dom, 14 I 1940, godz. 18.00

 

Fran­klin De­la­no Ro­ose­velt co­nie­dziel­ną ra­dio­wą „Po­ga­dan­kę przy ko­min­ku” za­koń­czył moc­nym ak­cen­tem: „Co mo­że­my i po­win­ni­śmy, jako Ame­ry­ka­nie, pa­trio­ci ko­cha­ją­cy swój kraj, zro­bić dziś i jutro, gdy pań­stwa Eu­ro­py ura­to­wa­ły przez mądry kom­pro­mis pokój świa­to­wy? Nie za­po­mi­nać o do­tych­cza­so­wych ofia­rach prze­mo­cy, ale przede wszyst­kim sku­pić się tu i teraz na bu­do­wie po­tęż­nej i sil­nej Ame­ry­ki, sta­no­wią­cej wzór dla ca­łe­go świa­ta. Ame­ry­ki nie mie­sza­ją­cej się do spraw in­nych państw, ale i nie po­zwa­la­ją­cej innym kra­jom, zwłasz­cza kie­ro­wa­nym przez dyk­ta­tu­ry, na mie­sza­nie się w spra­wy nasze”.

 

 

USA, Il­li­no­is, Chi­ca­go, Jac­ko­wo, „Po­lish Dum­plings & Sau­sa­ge Szwiec”, 22 I 1940, godz. 6.20

 

– No nie guz­draj się, synek, pakuj te pie­ro­gi. Tak, do du­że­go ter­mo­su. Za­wie­ziesz je zaraz do Ste­ven­sa. Tak, do tego splaj­to­wa­ne­go ho­te­lu. Eeee, to nic, że splaj­to­wa­ny, salę ba­lo­wą dziś otwie­ra­ją na spo­tka­nie przed­wy­bor­cze. Kogo? A to nie wszyst­ko jedno? De­mo­kra­tów. Tylko oni teraz się tu nam pod­li­zu­ją, ob­łud­ni­ki. Je­sie­nią wy­bo­ry, to się łaszą. Tu masz, Wal­duś, numer za­mó­wie­nia, już za­pła­co­ne, od­bie­rze od kuch­ni Big Stef. Nie, nie mógł sam. Jego re­stau­rant się po­szka­pił, mieli w nocy awa­rię elek­try­ki. Tylko im z całej ulicy wy­wa­li­ło prąd, za to tak, że ko­niec balu, panno Lalu. Nie spóź­nij się tylko, to idzie na naj­wyż­szy stół…

– Okey, ojcze.

Uro­dzo­ny w roku 1915 w Chi­ca­go syn wła­ści­cie­la zna­nej et­nicz­nej re­stau­ra­cji, uczest­nik pol­skiej wojny obron­nej, pod­po­rucz­nik Szwiec za­brał się do szy­ko­wa­nia na wynos por­cji gar­ma­żer­ki. Zanim za­mknie sta­lo­wy ter­mos, musi jesz­cze dys­kret­nie wstrzyk­nąć do pie­ro­gów spec-przy­pra­wę. Zdro­wi lu­dzie pra­wie nie za­uwa­żą jej skut­ków. Ci z nad­ci­śnie­niem za­no­tu­ją ostry, lecz przej­ścio­wy ból głowy. Ale ci, któ­rzy stale przyj­mu­ją eks­tre­mal­nie duże dawki no­wo­cze­snych i dro­gich me­dy­ka­men­tów ob­ni­ża­ją­cych ci­śnie­nie i prze­krwie­nie serca, zwłasz­cza osoby z po­ra­że­nio­wym nie­do­wła­dem koń­czyn dol­nych, za­re­agu­ją na nią zgod­nie z za­ło­że­nia­mi, spraw­dzo­ny­mi do­świad­czal­nie w jed­nym z war­szaw­skich in­sty­tu­tów me­dycz­nych tuż przed wy­bu­chem wojny. Lecz to nie zaj­mo­wa­ło za­nad­to mło­de­go Szwie­ca.

Do naj­więk­szej nad je­zio­rem Mi­chi­gan sali ba­lo­wej u Ste­ven­sa, od lat słu­żą­cej jako miej­sce naj­waż­niej­szych spo­tkań po­li­tycz­nych w Chi­ca­go, tym razem za­wi­ta gość, który do końca do­ce­ni wa­lo­ry i et­nicz­nej kuch­ni oraz jej do­dat­ków. Nawet tro­chę szko­da, że tylko raz.

 

 

Paryż, 24 I 1940, godz. 14,20

 

Ko­men­tarz agen­cji in­for­ma­cyj­nej Havas.

 

Po nie­spo­dzie­wa­nej śmier­ci F.D.Roosevel­ta, scho­ro­wa­ne­go pre­zy­den­ta Sta­nów Zjed­no­czo­nych, izo­la­cjo­ni­sty i współ­twór­cy aktu neu­tral­no­ści prze­gło­so­wa­ne­go w Kon­gre­sie USA już w roku 1935, mamy do czy­nie­nia z nowym ame­ry­kań­skim otwar­ciem w świa­to­wej po­li­ty­ce. Do­tych­cza­so­wy wi­ce­pre­zy­dent, a obec­nie nowy pre­zy­dent Sta­nów Zjed­no­czo­nych Ame­ry­ki, 45-let­ni John Nance Gar­ner zwany Cac­tus Jac­kiem, wraz z nowym wi­ce­pre­zy­den­tem Har­rym Tru­ma­nem z pew­no­ścią skupi się na zmia­nach za­po­wie­dzia­nych w prze­mó­wie­niu in­au­gu­ra­cyj­nym. Na li­be­ra­li­za­cji po­li­ty­ki go­spo­dar­czej, wpro­wa­dze­niu niż­sze­go po­dat­ku po­głów­ne­go oraz na ostrzej­szym po­dej­ściu do so­wiec­kie­go re­żi­mu ko­mu­ni­stycz­ne­go w Eu­ro­pie i Azji.

Z do­brze po­in­for­mo­wa­nych kół w Wa­szyng­to­nie do­cho­dzą opi­nie, że o ile sam Gar­ner po­świę­ci się po­li­ty­ce we­wnętrz­nej, to spra­wa­mi mię­dzy­na­ro­do­wy­mi zaj­mie się Tru­man – jako zwo­len­nik twar­dej i ak­tyw­nej linii w re­la­cjach z pań­stwa­mi nie uzna­ją­cy­mi de­mo­kra­cji i wol­nej go­spo­dar­ki za pryn­cy­pia ustro­jo­we. Zwłasz­cza teraz, w sy­tu­acji gdy ZSRS wy­stą­pi­ło prze­ciw Eu­ro­pie, do­ko­nu­jąc nie­spro­wo­ko­wa­ne­go ni­czym aktu bar­ba­rzyń­skie­go gwał­tu w Lon­dy­nie je­sie­nią ubie­głe­go roku oraz ata­ku­jąc Fin­lan­dię.

 

 

Oku­po­wa­na Pol­ska, Ge­ne­ral­ne Gu­ber­na­tor­stwo, War­sza­wa, ul. Kre­dy­to­wa 6, 26 I 1940, godz. 7.50

 

Dwój­ka męż­czyzn w ob­szer­nych pal­tach i mod­nych ofi­cer­kach po­de­szła do nie­po­zor­ne­go prze­chod­nia, spo­koj­nie idą­ce­go w stro­nę Mar­szał­kow­skiej. W rze­czy­wi­sto­ści był to ko­mu­ni­stycz­ny funk­cjo­na­riusz Ko­min­ter­nu prze­rzu­co­ny dwa ty­go­dnie wcze­śniej z Łap do War­sza­wy, w celu wy­do­by­cia i prze­wie­zie­nia do ro­syj­skiej stre­fy oku­pa­cyj­nej war­szaw­skie­go taj­ne­go ar­chi­wum KPP. Zbio­ry te zo­sta­ły ukry­te w piw­ni­cy jed­ne­go z gma­chów w cen­trum mia­sta przez ad­wo­ka­ta Teo­do­ra Du­ra­cza, przed­wo­jen­ne­go obroń­cę pod­czas war­szaw­skich pro­ce­sów ko­mu­ni­stów z KPP, a nie­ofi­cjal­nie czo­ło­we­go agen­ta so­wiec­kiej siat­ki wy­wia­dow­czej. Sam Du­racz tego zro­bić nie zdą­żył, po śmier­ci Hi­tle­ra spra­wy szły za szyb­ko.

Du­racz na razie był poza za­się­giem chło­pa­ków z grupy li­kwi­da­cyj­nej Służ­by Zwy­cię­stwu Pol­ski, choć już się na niego szy­ko­wa­li, co in­ne­go stary agent No­wot­ko, na co dzień so­wie­ty­zu­ją­cy wschod­nie Ma­zow­sze i część Pod­la­sia, czyli wy­da­ją­cy setki wy­ro­ków śmier­ci na Po­la­ków, ogar­nię­tych 17 wrze­śnia przez bol­sze­wic­ką in­wa­zję. Ów prze­cho­dzień to był wła­śnie on. W we­wnętrz­nej kie­sze­ni ma­ry­nar­ki niósł naj­śwież­szy przed­wo­jen­ny wykaz człon­ków KPP, dzia­ła­ją­cych także w struk­tu­rach in­nych pol­skich par­tii. Lecz co waż­niej­sze, miał tam rów­nież nie­mal kom­plet­ny spis lo­kal­nych sia­tek i ci­chych zwo­len­ni­ków ko­mu­ni­stów aż po Bra­sław, Równe i Tar­no­pol. In­for­ma­cji było tam nie­po­rów­na­nie wię­cej niż w zbio­rach przed­wrze­śnio­we­go pol­skie­go kontr­wy­wia­du i po­li­cji pań­stwo­wej.

– Pan Mar­ce­li No­wot­ko?

Za­py­ta­ny z miej­sca wy­czuł spra­wę, szarp­nął się w bok, jed­no­cze­śnie wolną prawą ręką się­ga­jąc po te­tet­kę. Za późno. Li­kwi­da­to­rzy na nagle opu­sto­sza­łej Kre­dy­to­wej wy­strze­li­li rów­no­cze­śnie, opróż­nia­jąc pełne ma­ga­zyn­ki. Na­stęp­nie nie nie­po­ko­je­ni przez ni­ko­go, nawet przez trój­kę gra­na­to­wych po­li­cjan­tów, któ­rzy po roz­po­czę­ciu strze­la­ni­ny znik­nę­li w pierw­szej wol­nej bra­mie, szyb­ko prze­szu­ka­li zwło­ki.

– Mam – po­wie­dział pierw­szy z za­ma­chow­ców, ści­ska­jąc w dłoni za­krwa­wio­ny bre­zen­to­wy pa­ku­nek, przy­po­mi­na­ją­cy woj­sko­wy pa­kiet opa­trun­ko­wy.

– Na pewno ten?

– Po­cze­kaj, niech spraw­dzę. Tak! Taki sam jak wczo­raj przy Mo­łoj­cu.

– To w nogi!

Po­dob­ne strze­la­ni­ny trwa­ły na uli­cach pol­skich miast i wsi pod oku­pa­cją nie­miec­ką już od kil­ku­na­stu dni. Pa­ra­dok­sal­nie, ku ci­che­mu za­do­wo­le­niu nie tylko Po­la­ków, ale rów­nież Niem­ców. Tajna wspól­na akcja „Róża Czer­wo­na/Die Rote Rose”, dla któ­rej łącz­ni­kiem mię­dzy pod­zie­miem a oku­pan­tem stał się Wła­dy­sław Stud­nic­ki, ob­ję­ła pol­skich ko­mu­ni­stów, w prak­ty­ce pra­wie co do jed­ne­go so­wiec­kich agen­tów daw­niej sta­li­now­skie­go, a obec­nie be­riow­skie­go wy­wia­du. Mniej znacz­nych Niem­cy zwi­ja­li po cichu i hur­tem li­kwi­do­wa­li w ka­tow­niach Ge­sta­po. Po­la­cy strze­la­li do bar­dziej pro­mi­nent­nych, któ­rych śmierć tłu­ma­czo­no od­sta­wia­ne­mu stop­nio­wo na bok wschod­nie­mu so­jusz­ni­ko­wi hi­tle­row­ców ak­tyw­no­ścią „pol­skich ban­dy­tów”.

Ulice polskich miast i wsi spły­nę­ły krwią. Pol­skie grupy li­kwi­da­cyj­ne w GG i na Kre­sach pod so­wiec­ką oku­pa­cją, wspie­ra­ne po cichu przez Ge­sta­po, zli­kwi­do­wa­ły w ciągu kilku ty­go­dni pra­wie dwa­dzie­ścia pięć ty­się­cy ludzi. Pod­czas bez­względ­nej, naj­więk­szej w całej hi­sto­rii Pol­ski akcji de­ko­mu­ni­za­cyj­nej i an­ty­agen­tu­ral­nej, zbroj­ne pod­zie­mie wy­eli­mi­no­wa­ło trzy­na­ście ty­się­cy człon­ków przed­wo­jen­nej KPP i około dzie­sięć ty­się­cy dawno już do­ro­słych, spla­mio­nych krwią Po­la­ków człon­ków daw­ne­go KZMP – mło­dzie­żo­wej przy­bu­dów­ki par­tii zde­ka­pi­to­wa­nej i roz­wią­za­nej przez Sta­li­na w 1938 roku. W bez­li­to­snych eg­ze­ku­cjach wy­bi­to do­dat­ko­wo około ty­sią­ca agen­tów KPP w PPS. Dużo? W sumie tylu mniej wię­cej Po­la­ków i Żydów wcze­śniej gi­nę­ło w oku­po­wa­nym kraju z rąk na­jeźdź­ców w ciągu dwóch ty­go­dni. Nie była to tania ani łatwa ope­ra­cja. Kosz­to­wa­ła z górą dwa ty­sią­ce po­le­głych „chłop­ców z pod­zie­mia”, bo druga stro­na, nim jej nie­do­bit­ki ucie­kły pod opie­kę Berii, od­gry­za­ła się krwa­wo i bez­względ­nie, jak przy­sta­ło na za­wo­do­wych ter­ro­ry­stów. W efek­cie jed­nak pod­le­głe so­wiec­kie­mu wy­wia­do­wi śro­do­wi­sko ko­mu­ni­stycz­nych zdraj­ców Pol­ski prak­tycz­nie prze­sta­ło ist­nieć. Nie był to powód do spe­cjal­nej chwa­ły dla pol­skie­go Pań­stwa Pod­ziem­ne­go, choć tak na­praw­dę – głów­nie po to zo­sta­ły jesz­cze przed wojną za­pla­no­wa­ne jego struk­tu­ry dy­wer­sji i od­we­tu. Brud­na, choć nie­zbęd­na ro­bo­ta. Dla­te­go do­ty­czą­ce jej do­ku­men­ty i roz­ka­zy co do jed­ne­go znisz­czo­no.

 

 

Oku­po­wa­na Pol­ska, Kra­ków, Wawel, 1 II 1940, godz. 10.50

 

Oświad­cze­nie Hansa Fran­ka, gu­ber­na­to­ra Ge­ne­ral­nej Gu­ber­ni Wiel­ko­nie­miec­kiej Rze­szy.

 

Jeśli trak­tu­ję Po­la­ka opie­kuń­czo, jeśli, że tak po­wiem, przy­jaź­nie go do­piesz­czam, to spo­dzie­wam się, że od­pła­ci mi dobrą pracą. W sy­tu­acji, w któ­rej dzia­ła­ją­ce do­tych­czas na ob­sza­rze Ge­ne­ral­ne­go Gu­ber­na­tor­stwa naj­waż­niej­sze lo­kal­ne or­ga­ni­za­cje ter­ro­ry­stycz­ne ofi­cjal­nie i jed­no­stron­nie wy­rze­kły się an­ty­nie­miec­kiej prze­mo­cy na te­re­nie po go­spo­dar­sku za­rzą­dza­nym przez Rze­szę, uwa­żam, że nasze wy­sił­ki po­win­ni­śmy od tej pory sku­pić przede wszyst­kim na kwe­stiach ze­wnętrz­nych. Na dziś je­stem upo­waż­nio­ny do stwier­dze­nia, że w za­mian za neu­tral­ność i spo­koj­ną pracę pol­ska lud­ność Ge­ne­ral­ne­go Gu­ber­na­tor­stwa bę­dzie nie­ba­wem ko­rzy­sta­ła z praw po­dob­nych do tych, któ­ry­mi już cie­szą się miesz­kań­cy Pro­tek­to­ra­tu Czech i Moraw.

 

 

Wa­shing­ton DC, Biały Dom, 9 II 1940, godz. 11.30

 

Pro­to­kół ze spo­tka­nia pre­zy­den­ta Johna Gar­ne­ra, wi­ce­pre­zy­den­ta Harry’ego Tru­ma­na i Dy­rek­to­ra FBI Johna E. Ho­ove­ra.

 

Ści­śle tajne. W trzech eg­zem­pla­rzach. Kon­klu­zja: Na po­le­ce­nie Pre­zy­den­ta Johna Gar­ne­ra Stany Zjed­no­czo­ne roz­po­czy­na­ją re­ali­za­cję pro­gra­mu o kryp­to­ni­mie „Man­hat­tan En­gi­ne­ering Di­strict”. Do­ce­lo­wo do po­ło­wy roku 1944 USA mają dys­po­no­wać co naj­mniej trzy­dzie­sto­ma spraw­ny­mi i moż­li­wy­mi do prze­no­sze­nia na da­le­kich dy­stan­sach jed­nost­ka­mi koń­co­wy­mi Pro­jek­tu oraz za­ple­czem do wy­pro­du­ko­wa­nia na­stęp­nych trzy­dzie­stu jed­no­stek oraz środ­ków prze­no­sze­nia na efek­tyw­nym dy­stan­sie do 7200 mil. W tym celu, oprócz zde­cy­do­wa­ne­go przy­spie­sze­nia trwa­ją­ce­go już pro­gra­mu bu­do­wy su­per­for­te­cy B-29, roz­sze­rze­niu po­win­ny ulec do­sta­wy rudy uranu z Konga i in­nych do­stęp­nych złóż tego ma­te­ria­łu – z do­tych­cza­so­wych 1250 do mi­ni­mum 3500 ton w okre­sie do końca czerw­ca roku 1941, z dal­szym wzro­stem do­staw w mie­sią­cach ko­lej­nych. Od­po­wie­dzial­ność i nad­zór nad pro­gra­mem obej­mie bez­po­śred­nio wi­ce­pre­zy­dent Harry Tru­man, zaś osło­ną kontr­wy­wia­dow­czą, w tym szcze­gól­nie w Los Ala­mos Na­tio­nal La­bo­ra­to­ry i Oak Ridge Na­tio­nal La­bo­ra­to­ry, zajmą się FBI i służ­by De­par­ta­men­tu Obro­ny. Za­ple­cze i in­fra­struk­tu­rę na­uko­wą oraz wspar­cie eks­perc­kie za­pew­nią Naval Re­se­arch La­bo­ra­to­ry, Car­ne­gie In­sti­tu­tion for Scien­ce, Ca­li­for­nia In­sti­tu­te of Tech­no­lo­gy, Uni­wer­sy­te­ty…(…) Pro­jekt ma cha­rak­ter prio­ry­te­to­wy.

 

 

ZSRS, Mo­skwa, Kreml, ga­bi­net Berii, 11 II 1940, godz. 14.40

 

Prag­ma­tycz­ny do bólu Ław­ren­tij Beria, mimo że sam za­czął, tuż przed śmier­cią Wiel­kie­go Na­uczy­cie­la Na­ro­dów i na jego oso­bi­ste po­le­ce­nie, przy­go­to­wy­wać pierw­sze plany i har­mo­no­gra­my roz­strze­la­nia 25 ty­się­cy uwię­zio­nych pol­skich ofi­ce­rów, wła­śnie się za­wa­hał. I zmie­nił zda­nie. Skoro nawet Niem­cy, wbrew wcze­śniej­szym po­ro­zu­mie­niom z taj­nych kon­fe­ren­cji Ge­sta­po i NKWD w Prze­my­ślu i Za­ko­pa­nem, nie­mal z dnia na dzień pod­stęp­nie za­prze­sta­li u sie­bie ma­so­wej eks­ter­mi­na­cji Po­la­ków… Sa­mych zaś „pol­skich” ko­mu­ni­stów rap­tem zro­bi­ło się zde­cy­do­wa­nie za mało, by w przy­szło­ści so­wie­ty­zo­wać Pol­skę głów­nie ich rę­ko­ma, a ro­bie­nie tego wy­łącz­nie si­ła­mi Armii Czer­wo­nej i cze­ki­stów, sta­now­czo się na­to­miast Berii nie uśmie­cha­ło. Je­dy­ny lo­gicz­ny wnio­sek na­su­wał się nie­od­par­cie: w przy­szłej, nie­uchron­nie lu­do­wej Pol­sce trze­ba bę­dzie nieco zwol­nić tempo.

Tym bar­dziej że ostat­nio Po­la­cy, zwłasz­cza niż­sze i śred­nie szar­że ofi­cer­skie trzy­ma­ne w obo­zach Gu­ła­gu, ma­so­wo de­kla­ro­wa­li chęć włą­cze­nia się w po­wo­jen­ną od­bu­do­wę „de­mo­kra­tycz­nej Rzecz­po­spo­li­tej” pod kie­row­nic­twem mi­łu­ją­ce­go pokój Kraju Rad. Beria nie żywił złu­dzeń co do praw­dzi­wych in­ten­cji tych nagle prze­bu­dzo­nych kla­so­wo ty­się­cy za­ka­mie­nia­łych wro­gów Związ­ku So­wiec­kie­go. Jed­nak sy­tu­acja się zmie­ni­ła. Ow­szem, to­wa­rzysz Sta­lin miał co do nich inne, cał­kiem spre­cy­zo­wa­ne plany, ale cóż… nie ma go. Plany no­we­go gen­se­ka były lep­sze dla ZSRR. Zli­kwi­do­wać pol­ską kontrę za­wsze się zdąży, na razie le­piej ich wy­ko­rzy­stać ży­wych. Już on, Beria, zre­edu­ku­je ich i na­uczy praw­dzi­wej po­ko­ry wobec po­tę­gi oj­czy­zny pro­le­ta­ria­tu. O, to­wa­rzysz Mier­ku­łow wła­śnie in­for­mu­je, że Gułag pil­nie po­trze­bu­je no­we­go wsadu siły ro­bo­czej. Niech sobie tam bia­ło­pa­no­wie przez rok czy dwa doj­rze­ją do nowej świa­do­mo­ści kla­so­wej, przy oka­zji wy­rą­bu­jąc wę­giel w Wor­ku­tła­gu i rudy oło­wiu na Ko­ły­mie, a potem się zo­ba­czy. Zwłasz­cza że Po­lit­biu­ro wła­śnie za­de­cy­do­wa­ło: Wiel­ki Plan to­wa­rzy­sza Sta­li­na zo­sta­nie kon­se­kwent­nie zre­ali­zo­wa­ny, jego start, na sku­tek nie­ocze­ki­wa­nych zmian za oce­anem – przy­spie­szo­ny, więc Eu­ro­pę tak czy siak czeka wy­zwo­le­nie przez Armię Czer­wo­ną. Tym samym ta hi­sto­rycz­na chwi­la, kiedy nad Re­ich­sta­giem, a potem po­zo­sta­ły­mi sto­li­ca­mi Sta­re­go Kon­ty­nen­tu, za­ło­po­ce czer­wo­ny sztan­dar zwy­cię­skie­go pro­le­ta­ria­tu, zbli­ża się coraz szyb­ciej. Bo Kraj Rad nie ma in­ne­go wyj­ścia.

Nikt tak jak Beria na po­cząt­ku 1940 roku nie zda­wał sobie spra­wy z traf­no­ści ostrze­żeń Le­ni­na i Sta­li­na: albo świa­to­wa re­wo­lu­cja, albo nie­uchron­ny uwiąd czer­wo­ne­go pań­stwa. Po dro­dze przyj­dzie co praw­da „od­wró­cić” Ja­po­nię i wspól­nie za­blo­ko­wać zry­wa­ją­cych z sa­mo­izo­la­cją Ame­ry­kań­ców, ale czer­wo­ni dy­plo­ma­ci to­wa­rzy­sza Li­twi­no­wa już nad tym pra­cu­ją. Po­dob­nie jak cała Armia Czer­wo­na.

Beria nie wie­dział jed­nak, że za ma­so­wym od­dol­nym ru­chem „pol­skiej zgody i pod­dań­stwa” stał jeden czło­wiek. Prze­rzu­co­ny z War­sza­wy spec­ku­rier Służ­by Zwy­cię­stwu Pol­ski rot­mistrz Wi­told Pi­lec­ki. Kilka ty­go­dni wcze­śniej, za­ro­śnię­ty i ob­szar­pa­ny, dał się uwię­zić NKWD „po wyj­ściu z lasu” na Za­chod­niej Bia­ło­ru­si, gdzie jak ze­znał, ukry­wał się po 17 wrze­śnia 1939 roku. Pi­lec­kie­go po wstęp­nych prze­słu­cha­niach prze­rzu­co­no do Ostasz­ko­wa. Paru in­nych „od­na­le­zio­nych” po nim ofi­ce­rów WP i Po­li­cji Pań­stwo­wej – do Ko­ziel­ska i Sta­ro­biel­ska.

I o to wła­śnie pol­skie­mu do­wódz­twu cho­dzi­ło. Chro­nią­ce jeń­ców wo­jen­nych Kon­wen­cje Ge­new­skie z 1929 roku Zwią­zek So­wiec­ki od­rzu­cił prze­cież nie­przy­pad­ko­wo. Tylko skoń­cze­ni głup­cy za­wcza­su nie wy­cią­gnę­li­by z tego wnio­sków. „Win­kel­ried na­ro­dów” miał odtąd de­fi­ni­tyw­nie przejść do hi­sto­rii. I srał pies ofi­cer­ski honor, gdy druga stro­na dzia­ła wy­łącz­nie zdra­dą i pod­stę­pem!

 

 

Oku­po­wa­na Pol­ska, War­sza­wa, 2 III 1940, Pałac Na­miest­ni­kow­ski przy Kra­kow­skim Przed­mie­ściu, ze­bra­nie Rady Obro­ny Ge­ne­ral­ne­go Gu­ber­na­tor­stwa, godz. 9.35:

 

Wy­po­wiedź Hansa Fran­ka, gu­ber­na­to­ra Ge­ne­ral­ne­go Gu­ber­na­tor­stwa Wiel­ko­nie­miec­kiej Rze­szy:

– Obro­na Rze­szy wy­ma­ga twar­de­go trzy­ma­nia w ry­zach pod­bi­te­go na­ro­du pol­skie­go, a zwłasz­cza ro­dzą­cych się or­ga­ni­za­cji pod­ziem­nych. Co praw­da ope­ra­cja Tan­nen­berg, pod­czas któ­rej zli­kwi­do­wa­li­śmy bez­po­śred­nio 50 ty­się­cy Po­la­ków z wyż­szych warstw spo­łecz­nych i ko­lej­ne 50 ty­się­cy umie­ści­li­śmy w obo­zach kon­cen­tra­cyj­nych, a zwłasz­cza pa­cy­fi­ka­cja War­sza­wy sta­no­wi­ły sku­tecz­ną lek­cję, ale nie mo­że­my tra­cić czuj­no­ści. Tym bar­dziej, że Po­la­cy zdą­ży­li ewa­ku­ować znacz­ną część elit tuż przed swoją wrze­śnio­wą klę­ską. Ostat­nie wy­da­rze­nia wska­zu­ją jed­nak, że Po­la­cy szyb­ko się uczą i mogą nie­kie­dy oka­zać się przy­dat­ni, a ich przy­wód­cy traf­nie po­tra­fią roz­po­znać wspól­ne­go wroga, któ­re­go przy­go­to­wa­nia do wojny z nami są już wi­docz­ne. W tej sy­tu­acji dal­szą re­ali­za­cję „Planu AB” i li­kwi­da­cję 10 ty­się­cy ko­lej­nych pol­skich przed­sta­wi­cie­li in­te­li­gen­cji, także w związ­ku z su­ge­stia­mi na­sze­go Fuh­re­ra, uwa­żam za zbęd­ną, aż do za­ist­nie­nia no­wych oko­licz­no­ści. Mo­że­my też kon­ty­nu­ować zwal­nia­nie za­trzy­ma­nych Po­la­ków. Jed­nak pa­mię­taj­my, że naj­mniej­sza pod­ję­ta przez nich próba ja­kie­go­kol­wiek wy­stą­pie­nia, po­cią­gnie za sobą ko­lej­ną po­tęż­ną akcję li­kwi­da­cyj­ną.

 

 

ZSRR, Mo­skwa, Kreml, sala obrad Biura Po­li­tycz­ne­go WKP(b), 25 IX 1940, ob­ra­dy Biura Po­li­tycz­ne­go WKP(b), z za­pi­sków Wsie­wo­ło­da Mier­ku­ło­wa, lu­do­we­go ko­mi­sa­rza spraw we­wnętrz­nych:

 

Mówi tow. Ław­ren­tij Beria:

– Tak, to­wa­rzy­sze. Wiel­ki Plan wier­ne­go ucznia Le­ni­na – na­sze­go naj­lep­sze­go na­uczy­cie­la Jó­ze­fa Sta­li­na nadal obo­wią­zu­je. Im­pe­ria­li­ści mają się za­gryźć na­wza­jem, byśmy mogli oswo­bo­dzić ucie­mię­żo­ny pro­le­ta­riat Eu­ro­py i świa­ta oraz utrwa­lić zdo­by­cze na­szej re­wo­lu­cji. Jed­nak po­wsta­je py­ta­nie: jak po­win­ni­śmy to uczy­nić w obec­nej sy­tu­acji kru­che­go, ale jed­nak – ro­zej­mu utrzy­mu­ją­ce­go się nadal poza na­szy­mi za­chod­ni­mi gra­ni­ca­mi. Hess nie ude­rzył na Bel­gię, Danię, Fran­cję i Wiel­ką Bry­ta­nię, kon­cen­tru­jąc obec­nie swoje siły na ob­sza­rze już pod­bi­tym, zwłasz­cza w byłej pań­skiej Pol­sce. (…). W tej sy­tu­acji nie mamy wyj­ścia – zgod­nie z Wiel­kim Pla­nem to­wa­rzy­sza Sta­li­na mu­si­my za­re­ago­wać pierw­si. Tym bar­dziej że na III Rze­szę pra­cu­ją dziś go­spo­dar­ki więk­szo­ści łże-kra­jów oraz oku­po­wa­nych przez Niem­ców prze­my­sło­wych te­ry­to­riów środ­ko­wej Eu­ro­py. Zgod­nie z po­twier­dzo­ny­mi do­nie­sie­nia­mi na­sze­go wy­wia­du, Niem­cy te­stu­ją sze­reg no­wych tech­no­lo­gii, co w ciągu ko­lej­nych trzech lat, w razie braku prze­ciw­dzia­ła­nia z na­szej stro­ny, zni­we­lu­je naszą obec­ną zna­czą­cą prze­wa­gę tech­nicz­ną, tak­tycz­ną, ope­ra­cyj­ną i stra­te­gicz­ną. (szum na sali, sły­chać za­pew­nie­nia ze­bra­nych: „Nie do­pu­ści­my!”, „Wy­prze­dzi­my!”). To samo robią Ame­ry­ka­nie, któ­rych przy­chyl­ność wobec ZSRS, a nawet neu­tral­ność jest coraz bar­dziej nie­pew­na.

Dla­te­go uwa­żam że „Burzę”, po­cząt­ko­wo szy­ko­wa­ną na lato, na­le­ży roz­po­cząć naj­póź­niej wio­sną 1941 roku. Trze­ba też uczy­nić wszyst­ko dla ugrun­to­wa­nia przed po­cząt­kiem Burzy dy­plo­ma­tycz­ne­go zwy­cię­stwa w Wiel­kiej Bry­ta­nii i w za­nie­po­ko­jo­nej po­li­ty­ką Nie­miec Fran­cji. Oraz do­pro­wa­dzić do od­wró­ce­nia so­ju­szy i taj­ne­go po­ro­zu­mie­nia ZSRS z Ce­sar­stwem Ja­po­nii, by w ten spo­sób umoż­li­wić i wspo­móc ma­te­ria­ło­wo i mi­li­tar­nie jego eks­pan­sję na ob­sza­rze Pa­cy­fi­ku. Ja­poń­czy­cy to prag­ma­ty­cy, Niem­ców mają gdzieś, do­ga­da­my się, zwłasz­cza po Chał­chin-Goł. W od­po­wied­nim cza­sie oczy­wi­ście wró­ci­my, to­wa­rzy­sze, rów­nież do kwe­stii ja­poń­skiej. Tym­cza­sem, zgod­nie z za­ło­że­nia­mi Wiel­kie­go Sta­li­na, uru­cho­mi­my nasz Wiel­ki Plan – za­chod­ni plan ope­ra­cyj­ny. Kto jest prze­ciw?”

 

 

War­sza­wa, 2 V 1941, godz. 11.20. Ści­śle tajne

 

Ge­ne­rał Ste­fan Ro­wec­ki-Grot, do­wód­ca Związ­ku Walki Zbroj­nej, do wszyst­kich jed­no­stek i pod­od­dzia­łów ZWZ na zie­miach pol­skich oku­po­wa­nych przez Trze­cią Rze­szę i Zwią­zek So­wiec­ki:

„Nasz wróg i oku­pant, Zwią­zek So­cja­li­stycz­nych Re­pu­blik So­wiec­kich, wczo­raj rano na całej dłu­go­ści linii de­mar­ka­cyj­nej za­ata­ko­wał hi­tle­row­ską Trze­cią Rze­szę, sfor­so­wał Bug i wszedł pierw­szym ude­rze­niem armii pan­cer­nych na 40 do 70 ki­lo­me­trów w ob­szar zaj­mo­wa­ny przez Niem­ców, osią­ga­jąc prze­wa­gę ope­ra­cyj­ną. W ob­li­czu to­tal­nej wojny mię­dzy na­szy­mi za­bor­ca­mi i spo­dzie­wa­ne­go prze­su­nię­cia so­wiec­kiej stre­fy oku­pa­cyj­nej na za­chód wy­da­ję wszyst­kim żoł­nie­rzom i pra­cow­ni­kom Pań­stwa Pod­ziem­ne­go zakaz ujaw­nia­nia się, a dla ofi­ce­rów do­dat­ko­wo roz­kaz peł­nej wy­mia­ny ken­kart/do­ku­men­tów toż­sa­mo­ści i miejsc za­miesz­ka­nia we­dług planu „W” (z ob­ni­że­niem rangi i po­zio­mu do­ku­men­to­wa­ne­go wy­kształ­ce­nia). Ofi­ce­rom i pod­ofi­ce­rom za­wo­do­wym roz­ka­zu­ję na­stęp­nie pod­jąć cy­wil­ną pracy na nie­ek­spo­no­wa­nych sta­no­wi­skach, w celu unik­nię­cia re­pre­sji no­we­go oku­pan­ta, aż do otrzy­ma­nia ko­lej­nych roz­ka­zów pod­ziem­ne­go Pań­stwa Pol­skie­go.

Po­nad­to pod­le­głym mi jed­nost­kom i od­dzia­łom wy­da­ję roz­kaz, przed wej­ściem Armii Czer­wo­nej i apa­ra­tu re­pre­sji ZSRS: za wszel­ką cenę i nie li­cząc się z ofia­ra­mi, znisz­czyć prze­cho­wy­wa­ne we wszyst­kich do­stęp­nych ar­chi­wach i urzę­dach, także nie­miec­kich, na całym ob­sza­rze RP, akta per­so­nal­ne, za­wie­ra­ją­ce dane ofi­ce­rów i pod­ofi­ce­rów Woj­ska Pol­skie­go, Po­li­cji Pań­stwo­wej i in­nych for­ma­cji zbroj­nych i zmi­li­ta­ry­zo­wa­nych, a także pra­cow­ni­ków wyż­szych urzę­dów i in­sty­tu­cji pań­stwo­wych oraz na­uko­wych, w tym ab­sol­wen­tów szkół wyż­szych i śred­nich.

Za­bra­niam pod ry­go­rem kary śmier­ci po­mo­cy przy iden­ty­fi­ko­wa­niu przez oku­pan­ta da­nych per­so­nal­nych oby­wa­te­li RP. Broń, amu­ni­cję i wy­po­sa­że­nie, w tym środ­ki łącz­no­ści, na­ka­zu­ję po za­kon­ser­wo­wa­niu ukryć w celu póź­niej­sze­go uży­cia. (…). Wobec sił oku­pan­ta nie sto­so­wać czyn­ne­go oporu. Jego pol­sko­ję­zycz­ne sługi – izo­lo­wać lub li­kwi­do­wać.

 

 

Oku­po­wa­ne Niem­cy, Ber­lin/Pocz­dam, 20 XI 1941, godz. 22.35:

 

AKT KA­PI­TU­LA­CJI

My niżej pod­pi­sa­ni, dzia­ła­jąc z upo­waż­nie­nia Na­czel­ne­go Do­wódz­twa Nie­miec­kich Sił Zbroj­nych, ni­niej­szym bez­wa­run­ko­wo pod­da­je­my przed Naj­wyż­szym Do­wódz­twem Armii Czer­wo­nej i jed­no­cze­śnie przed Naj­wyż­szym Do­wódz­twem Alianc­kich Kon­ty­nen­tal­nych Sił Eks­pe­dy­cyj­nych wszyst­kie siły na lą­dzie, morzu i po­wie­trzu, które po­zo­sta­ją w dniu dzi­siej­szym pod nie­miec­ką kon­tro­lą.

Na­czel­ne Do­wódz­two Nie­miec­kich Sił Zbroj­nych na­tych­miast wyda roz­ka­zy nie­miec­kim wła­dzom woj­sko­wym, wod­nym, po­wietrz­nym i wszyst­kim siłom pod nie­miec­ką kon­tro­lą za­prze­sta­nia ak­tyw­nych dzia­łań o go­dzi­nie 23.01 czasu środ­ko­wo­eu­ro­pej­skie­go 20 li­sto­pa­da i po­zo­sta­nia na po­zy­cjach zaj­mo­wa­nych w tym cza­sie.

Żaden sta­tek, jed­nost­ka pły­wa­ją­ca ani też sta­tek po­wietrz­ny nie zo­sta­nie za­to­pio­ny, ani też nie zo­sta­ną do­ko­na­ne żadne uszko­dze­nia w ich ka­dłu­bach, ma­szy­nach lub wy­po­sa­że­niu, ani też w ja­kich­kol­wiek urzą­dze­niach, wy­po­sa­że­niu, apa­ra­tach i wszel­kich środ­kach tech­nicz­nych słu­żą­cych ogól­nie do pro­wa­dze­nia wojny.

Na­czel­ne Do­wódz­two Nie­miec­kich Sił Zbroj­nych na­tych­miast wyda od­po­wied­nim do­wód­com, i za­pew­ni prze­ka­zy­wa­nie wszel­kich in­nych roz­ka­zów wy­da­nych przez Naj­wyż­sze Do­wódz­two Armii Czer­wo­nej i przez Naj­wyż­sze Do­wódz­two Alianc­kich Kon­ty­nen­tal­nych Sił Eks­pe­dy­cyj­nych.

Ni­niej­szy akt ka­pi­tu­la­cji nie bę­dzie obo­wią­zy­wał, i zo­sta­nie za­stą­pio­ny przez, ogól­ny do­ku­ment ka­pi­tu­la­cji na­ło­żo­ny przez zwy­cięz­ców w sto­sun­ku do Nie­miec i nie­miec­kich sił zbroj­nych jako ca­ło­ści. W przy­pad­ku, je­że­li Na­czel­ne Do­wódz­two Nie­miec­kich Sił Zbroj­nych lub też ja­kie­kol­wiek siły pod jego kon­tro­lą będą dzia­łać w sprzecz­no­ści z ni­niej­szym Aktem Ka­pi­tu­la­cji, Naj­wyż­sze Do­wódz­two Armii Czer­wo­nej i Naj­wyż­sze Do­wódz­two Alianc­kich Kon­ty­nen­tal­nych Sił Eks­pe­dy­cyj­nych po­dej­mie dzia­ła­nia karne bądź takie, jakie uzna za sto­sow­ne. Ni­niej­szy Akt zo­stał spo­rzą­dzo­ny w ję­zy­ku ro­syj­skim, fran­cu­skim i nie­miec­kim. Tylko wer­sje ro­syj­ska i fran­cu­ska są au­to­ry­ta­tyw­ne. (…)

 

 

Oku­po­wa­ne Niem­cy, Han­no­ver, wię­zie­nie Ge­sta­po Han­no­ver Ahlem, 21 XI 1941, godz. 12.05

 

– To­wa­rzysz Ernst Thal­l­man, czło­nek Ko­mi­te­tu Wy­ko­naw­cze­go Mię­dzy­na­ro­dów­ki Ko­mu­ni­stycz­nej, prze­wod­ni­czą­cy Ko­mi­te­tu Cen­tral­ne­go Ko­mu­ni­stycz­nej Par­tii Nie­miec? – Py­ta­nie to, skie­ro­wa­ne do ły­se­go, wy­nędz­nia­łe­go więź­nia w obo­zo­wym pa­sia­ku, zadał oso­bi­ście Iwan Alek­san­dro­wicz Sie­row, za­stęp­ca Lu­do­we­go Ko­mi­sa­rza Spraw We­wnętrz­nych, to­wa­rzy­sza Mier­ku­ło­wa. Do Han­no­ve­ru do­tarł nie­speł­na dwa­na­ście go­dzin po cał­ko­wi­tej i bez­wa­run­ko­wej ka­pi­tu­la­cji III Rze­szy, za­la­nej pan­cer­ny­mi dy­wi­zja­mi Armii Czer­wo­nej.

– Tak, to­wa­rzy­szu – cicha od­po­wiedź nie mogła być już krót­sza bez ry­zy­ka ob­ra­że­nia py­ta­ją­ce­go.

– Tu macie nowe ubra­nie cy­wil­ne, pod wasz wy­miar, w są­sied­nim po­miesz­cze­niu cze­ka­ją fry­zjer i le­karz. Oraz go­rą­cy po­si­łek. Niech mi bę­dzie wolno jako pierw­sze­mu po­gra­tu­lo­wać wam mia­no­wa­nia na urząd pre­mie­ra rządu Nie­miec­kiej Re­pu­bli­ki Lu­do­wej. Wasi mi­ni­stro­wie cze­ka­ją już w na­szej bazie pod Ber­li­nem. Obozy, w tym je­niec­kie, mo­że­cie prze­jąć po fa­szy­stach. I jesz­cze jedno: jeń­ców wo­jen­nych z Pol­ski na razie nie wy­pusz­czaj­cie. Nie­ba­wem sami się nimi zaj­mie­my. To­wa­rzysz Beria pyta, czy kwar­tał wy­star­czy wam na za­po­cząt­ko­wa­nie bu­do­wy ro­bot­ni­czo-chłop­skiej armii i or­ga­nów bez­pie­czeń­stwa, de­na­zy­fi­ka­cję, wy­bo­ry do lu­do­we­go par­la­men­tu i nową kon­sty­tu­cję Nie­miec­kiej Re­pu­bli­ki Lu­do­wej?

– Jeśli, to­wa­rzy­sze, po­mo­że­cie nam w tym wiel­kim za­da­niu, nie za­wie­dzie­my wa­sze­go za­ufa­nia, kwar­tał w zu­peł­no­ści wy­star­czy!

 

 

Je­niec dwóch oku­pan­tów – wspo­mnie­nia puł­kow­ni­ka Je­rze­go Skrzy­mow­skie­go, ps. „Ko­stek”, wy­da­nie pierw­sze, roz­dział drugi, Pol­ski In­sty­tut Wy­daw­ni­czy, Lwów, 1964 r.

 

Oflag? Jak to oflag. Numer VI B Do­es­sel, Nad­re­nia Pół­noc­na West­fa­lia. Prze­nie­śli nas tam z Ofla­gu IV C w Col­ditz. Za­czę­li wy­wóz­kę w 1940, tuż po tym jak się do­ga­da­li z An­gli­ka­mi i Fran­cu­za­mi, a na za­cho­dzie za­pa­no­wał spo­kój. Że nas Bry­to­le i Fran­cu­zi sprze­da­li, tośmy wie­dzie­li już we Wrze­śniu. So­wiec­ki cios w plecy za­sko­czył mnie, choć prze­cież można się było go spo­dzie­wać. Masę na­szych wtedy wy­ła­pa­li. Ale w ofla­gu mało się o tym mó­wi­ło. Życie szło jak w każ­dym obo­zie. Od gwizd­ka do gwizd­ka. Nerwy, ocze­ki­wa­nie na listy i pacz­ki z kraju, sar­ka­nie na podłe żar­cie, ro­sną­ce po­czu­cie klę­ski z rzad­ka prze­ry­wa­ne na­dzie­ją pły­ną­cą z od­bior­ni­ka ra­dio­we­go, ukry­wa­ne­go w stro­pie jed­ne­go z ba­ra­ków. Kiedy ZSRS na­padł na Niem­cy, 1 maja 1941 roku, a Fran­cu­zi od za­cho­du też się tro­chę ru­szy­li, cie­szy­li­śmy się jak wa­ria­ci. Naj­waż­niej­sze stało się wtedy, kto pierw­szy do nas doj­dzie.

Jed­nak z na­sze­go na­słu­chu wy­ni­ka­ło, że Fran­cu­zi, jak to ża­bo­ja­dy: znowu bili się dziw­nie. Tym­cza­sem ruscy szli na­przód jak taran. W czerw­cu od­cię­li Niem­ców od ru­muń­skiej ropy, pod ko­niec li­sto­pa­da za­la­li III Rze­szę aż po Ren, i było po na­szych na­dzie­jach. Potem prze­ję­li nasz oflag od Niem­ców. Nic nam nie mó­wi­li o zwol­nie­niach, pro­wa­dzi­li tylko wiecz­ne prze­słu­cha­nia i agi­ta­cje. Więc sie­dzie­li­śmy w ba­ra­kach po sta­re­mu, tyle że Niem­ców na wie­życz­kach za­stą­pi­li rów­nie jak oni okrut­ni, ale bar­dziej zdzi­cza­li Azja­ci, co na obóz wo­ła­li zona. Ru­mu­nia, Buł­ga­ria i Węgry pod­da­ły się Berii wła­ści­wie bez walk, po­dob­nie Sło­wa­cja i Cze­chy. A nawet ka­wa­łek oku­po­wa­nej daw­niej przez Niem­ców Ju­go­sła­wii. Wszę­dzie tam po­wsta­wa­ły już si­ła­mi no­we­go oku­pan­ta re­pu­bli­ki lu­do­we.

Wtedy, 6 grud­nia 1941 roku, spró­bo­wa­li­śmy, pra­wie w pięć­dzie­się­ciu, uciecz­ki, żeby prze­do­stać się do Fran­cji ko­pa­nym pod obo­zem tu­ne­lem. Ale wy­ła­pa­li nas we­spół z Niem­ca­mi z tej ich bol­sze­wic­kiej re­pu­bli­ki, która gład­ko za­stą­pi­ła Trze­cią Rze­szę. Więk­szość schwy­ta­nych roz­strze­la­li w Bu­chen­wal­dzie i Do­rt­mun­dzie. Nie­po­trzeb­na śmierć, jak się póź­niej oka­za­ło. Bo nie­dłu­go potem i tak za­czę­li zwal­niać do Pol­ski. Tylko kilku udało się uciec, w tym mnie.

Długo opi­sy­wać, jak prze­do­sta­łem się do kraju. Sze­dłem no­ca­mi, omi­ja­łem mia­sta i więk­sze wio­ski. Ja­dłem nie­ze­bra­ne ziem­nia­ki z pól, raz z tru­dem wy­do­iłem kro­wi­nę pę­ta­ją­cą się sa­mo­pas po la­sach. Pew­nej nocy pod Dre­znem zo­ba­czy­łem, jak na wschód ru­skie gnają ko­lum­nę na­szych jeń­ców ze sta­la­gów. Szli niby pod eskor­tą, ale o dziwo – bez więk­szej dys­cy­pli­ny. Ukry­ty w krza­kach przy dro­dze z uryw­ków roz­mów w ko­lum­nie do­my­śli­łem się, że pędzą ich jako prze­sie­dleń­ców, już zwol­nio­nych i po­łą­czo­nych z cy­wi­la­mi wra­ca­ją­cy­mi z wy­wóz­ki wprost na Górny Śląsk, pod Gli­wi­ce, które do­łą­czy­li do wcie­lo­nej do im­pe­rium ZSRS wa­sal­nej pol­skiej re­pu­bli­ki lu­do­wej.

Byłem bez pa­go­nów, na wcho­dzą­cej w las dro­dze wmie­sza­łem się w ten tłum, z górą pię­cio­ty­sięcz­ny. Na po­pa­sach raz kar­mi­li, raz nie, aby do przo­du. Raz nawet ka­wa­łek je­cha­li­śmy po­cią­giem w by­dlę­cych wa­go­nach. Widać było, że tłum sze­re­gow­ców i ka­pra­li nie jest dla so­wie­tów in­te­re­su­ją­cy. Wy­ła­py­wa­li tylko ofi­ce­rów. Mnie się udało. Pra­wie na po­cząt­ku jeden ka­pral, chory na serce, zmarł na po­pa­sie. Przed wy­mar­szem o świ­cie wzią­łem jego pa­pie­ry, płaszcz i strze­lec­kie buty, tro­chę tylko za duże. Jego to­wa­rzy­sze nic nie mó­wi­li, zro­zu­mie­li, w czym rzecz, wszy­scy spo­dzie­wa­li się ostrzej­szej kon­tro­li, jak już bę­dzie­my prze­kra­czać nową gra­ni­cę nie­miec­ko-pol­ską, choć w sumie we­wnętrz­ną so­wiec­ką. Po dro­dze wi­dzie­li­śmy ko­lum­ny Niem­ców wy­sie­dla­nych z Gór­ne­go Ślą­ska.

Pa­mię­tam, że w prze­ci­wień­stwie do ziem rdzen­nie pol­skich Niem­cy były po­twor­nie znisz­czo­ne. Bro­ni­li każ­de­go domu, bo tak na­praw­dę ich w miarę zor­ga­ni­zo­wa­ny opór za­czął się do­pie­ro na linii Odry i Nysy, wcze­śniej zo­sta­li spa­ra­li­żo­wa­ni i ode­pchnię­ci kil­ka­set ki­lo­me­trów na za­chód jed­nym nie­ocze­ki­wa­nym ude­rze­niem kil­ku­na­stu armii i kor­pu­sów pan­cer­nych so­wie­tów. W dwóch wiel­kich ko­tłach na wscho­dzie za­mknię­to Niem­com więk­szą część za­wo­do­we­go woj­ska, ich sprzę­tu i za­pa­sów, po­dob­no ruscy ude­rzy­li do­słow­nie na kilka ty­go­dni przed szy­ko­wa­ną nie­miec­ką ofen­sy­wą.

Na szczę­ście dla Pol­ski te wiel­kie bitwy od­by­ły się w na­szych mniej lud­nych re­jo­nach wiej­skich, da­le­ko na wschód od Wisły. Tak mó­wi­li nam na po­sto­jach, kie­dy­śmy jedli po­st­ną kaszę z kotła, ich ofi­ce­ro­wie po­li­tycz­ni, pro­wa­dzą­cy nie­ustan­ną agi­ta­cję. Roz­ma­wia­li z nami nie­mal wy­łącz­nie po ro­syj­sku, co dało mi do my­śle­nia (wy­glą­da­ło na to, że „pol­skich” po­moc­ni­ków so­lid­nie im bra­ko­wa­ło).

Praw­dzi­wa rzeź za­czę­ła się po przej­ściu przez Ro­sjan Warty i Odry. Zgi­nę­ło pięt­na­ście mi­lio­nów Niem­ców i sześć mi­lio­nów Ro­sjan. Obie stro­ny na ma­so­wą skalę użyły bo­wiem gazów bo­jo­wych, po in­cy­den­cie w Ham­bur­gu, kiedy ktoś, do dziś nie wia­do­mo kto, od­pa­lił kil­ka­na­ście moź­dzie­rzo­wych gra­na­tów z sa­ri­nem w za­tło­czo­ne cy­wil­ny­mi uchodź­ca­mi cen­trum mia­sta. Hi­tle­row­cy na­tych­miast od­po­wie­dzie­li Ro­sja­nom tym samym i w Niem­czech roz­pę­ta­ło się pie­kło.

Do Pol­ski wra­ca­li nasi, bo pol­skich więź­niów za­stę­po­wa­li świe­żo „re­edu­ko­wa­ni” nie­wol­ni­cy nie­miec­cy, wę­gier­scy, fiń­scy, ru­muń­scy, buł­gar­scy, a nawet cze­scy i sło­wac­cy… Szło to stop­nio­wo, ale nie­prze­rwa­nie. Naj­pierw wy­pusz­cza­li ze sta­la­gów sze­re­gow­ców i ka­pra­li, potem kor­pus pod­ofi­cer­ski, a kiedy pod ko­niec roku do­tar­łem pod War­sza­wę, z by­łych nie­miec­kich ofla­gów zwol­ni­li nawet młod­szych ofi­ce­rów: po­rucz­ni­ków, ka­pi­ta­nów… Wy­pi­ska, bo­che­nek czar­ne­go chle­ba, i wra­caj do swo­ich, tu już dla cie­bie w ba­ra­kach miej­sca nie ma, już inni je zaj­mu­ją, waż­niej­si, bra­ku­je nawet amu­ni­cji do ma­so­wych roz­strze­li­wań, bo więk­szość idzie na by­łych to­wa­rzy­szy na­zi­stów.

To samo dzia­ło się na wscho­dzie. W ten wła­śnie spo­sób wró­ci­li wtedy do Pol­ski z ła­grów i spec-zon Gu­ła­gu pra­wie wszy­scy pod­ofi­ce­ro­wie i młod­si ofi­ce­ro­wie z Ko­ziel­ska, Ostasz­ko­wa i Sta­ro­biel­ska, po „tur­nu­sach” w taj­dze i ła­gro­wych ko­pal­niach. Tuż potem, a nawet wraz z nimi, nie­kie­dy po­cią­ga­mi, a głów­nie przy­god­nym trans­por­tem i pie­szo, wró­ci­ły setki ty­się­cy, masa cy­wi­lów wy­wie­zio­nych z Kre­sów w 1939 i 1940 i osa­dzo­nych w ła­grach i spe­co­sa­dach jak ZSRS długi i sze­ro­ki. I re­pa­trian­ci z Wilna, Lwowa, Wo­ły­nia. Masy ludzi.

Ru­skie da­wa­li im dwie opcje: mogli iść na za­chód, za Bug, na nie­licz­ne – bo wtedy jesz­cze pra­wie bez Dol­ne­go Ślą­ska, Wro­cła­wia i Szcze­ci­na – Zie­mie Od­zy­ska­ne, bu­do­wać „lu­do­wą et­nicz­nie pol­ską de­mo­kra­cję” i do­star­czać kon­tyn­gen­ty So­wie­tom, albo… do­ży­wot­ni so­wiec­ki pasz­port i Sy­be­ria lub Ka­zach­stan. Wia­do­mo, co nasi wy­bie­ra­li. Tym bar­dziej że tuż po mojej uciecz­ce z ofla­gu 7 grud­nia 1941 roku Ja­poń­czy­cy za­ata­ko­wa­li Ame­ry­ka­nów na Pa­cy­fi­ku. Każdy z nas chciał to prze­cze­kać jak naj­bli­żej domu.

 

 

Oskar Lange, Eko­no­mia upad­ku, roz­dział 2: 1941/1942 – kry­zys so­wiec­kich ła­grów i wy­mu­szo­na li­be­ra­li­za­cja, Na­kła­dem Ge­be­th­ne­ra i Wolf­fa, War­sza­wa 1955

 

Ma­so­we zwol­nie­nia i prze­sie­dle­nia Po­la­ków, po­czy­na­jąc od końca roku 1941, nie były przy­pad­ko­we. Wpi­sy­wa­ły się w jesz­cze sta­li­now­ską kon­cep­cję two­rze­nia et­nicz­nej i zwa­sa­li­zo­wa­nej Pol­ski. I Trwa­ły nawet wów­czas, gdy so­wiec­ka lo­gi­sty­ka i go­spo­dar­ka cy­wil­na we­szły bez­pow­rot­nie w kry­zys, po prze­kro­cze­niu przez Gułag sied­miu mi­lio­nów „pen­sjo­na­riu­szy”. Tego chyba żaden ich wódz się nie spo­dzie­wał, nawet in­te­li­gent­ny Beria, choć dziś by­ło­by to oczy­wi­ste dla każ­de­go, nawet śred­nio wy­edu­ko­wa­ne­go eko­no­mi­sty: sys­tem ła­grów po za­ję­ciu Nie­miec mu­siał szyb­ko upaść pod wła­snym cię­ża­rem.

Resz­ta ZSRS, od nie­let­nich po sta­rusz­ków, pra­co­wa­ła już po dwa­na­ście go­dzin na dobę, i tak ob­su­wa­jąc się w po­tęż­nie­ją­cy de­fi­cyt wszyst­kie­go, zwłasz­cza żyw­no­ści. Stany ucię­ły So­wie­tom do­sta­wy z pro­gra­mu „Cash and Carry”. ZSRS ścią­gał więc bra­ku­ją­ce dobra z pod­bi­tych ziem w ra­mach „opła­ty za wy­zwo­le­nie”.

Ale i tego było mało. W końcu Beria mu­siał zre­du­ko­wać nie­wy­dol­ny Gułag o po­ło­wę. Trze­ba gdzieś prze­cież było umiesz­czać mi­lio­ny Niem­ców oraz jeń­ców i przed­sta­wi­cie­li wyż­szych warstw z pod­bi­ja­nych po kolei kra­jów Eu­ro­py. Amne­stia! Nie zmniej­szy­ło to jed­nak de­fi­cy­tu ka­lo­rii u so­wiec­kiej siły ro­bo­czej. Ani jej ob­cią­że­nia pracą. Sys­tem bol­sze­wic­ki za­pa­dał na po­stę­pu­ją­cą nie­straw­ność, lecz mi­li­tar­nie nadal pró­bo­wał ją prze­zwy­cię­żyć, po­że­ra­jąc jesz­cze wię­cej niż do­tych­czas. Wpraw­dzie nie udało mu się, z braku lo­kal­nych kadr, zso­wie­ty­zo­wać szyb­ko kra­jów ta­kich jak Pol­ska, ale teraz, jeśli bol­sze­wi­cy chcie­li iść dalej na za­chód, gdzie się tylko dało mu­sie­li prze­rzu­cić wszyst­kie obo­wiąz­ki na sa­mych pod­bi­ja­nych, pod osło­ną oku­pa­cyj­nych gar­ni­zo­nów.

 

 

Je­niec dwóch oku­pan­tów – wspo­mnie­nia puł­kow­ni­ka Je­rze­go Skrzy­mow­skie­go, ps. „Ko­stek”, wy­da­nie pierw­sze, roz­dział trze­ci

 

Na prze­ło­mie 1941 i 1942 roku prze­do­sta­łem się do mojej ro­dzin­nej, uko­cha­nej War­sza­wy, znisz­czo­nej nieco przez re­pre­sje z 1939 i przez prze­cho­dzą­cy ostat­ni front, ale oprócz tego nadal w więk­szo­ści pięk­nej i oca­la­łej. Peł­nej przed­wo­jen­nych zna­jo­mych, z żywą na szczę­ście ro­dzi­ną. Spo­ty­ka­łem się z bli­ski­mi w ta­jem­ni­cy, mia­łem już prze­cież cudze, lewe pa­pie­ry. Dzię­ki po­mo­cy przed­wo­jen­nych sze­re­go­wych urzęd­ni­ków, sie­dzą­cych w niby już „de­mo­kra­tycz­nej” ra­dzie miej­skiej, wy­ro­bi­łem ko­lej­ne do­ku­men­ty, tym razem moc­niej­sze. Było to tym ła­twiej­sze, że więk­szość przed­wo­jen­nych ar­chi­wów i ewi­den­cji oso­bo­wych w urzę­dach, fir­mach, a nawet pa­ra­fiach znik­nę­ła albo spło­nę­ła w okre­sie bez­po­śred­nio po­prze­dza­ją­cym wej­ście Ro­sjan. So­wiec­cy nad­zor­cy mieli z tym ogrom­ne pro­ble­my. Nie tylko zresz­tą u nas.

So­wie­ci nie wzię­li pod uwagę, że po utra­cie lwiej czę­ści przed­wo­jen­nej agen­tu­ry, po za­ję­ciu tak wiel­kich ob­sza­rów Eu­ro­py, będą mu­sie­li oprzeć swój apa­rat w Pol­sce na daw­nych ka­drach. Więc i nasz pożal się Boże „so­cja­lizm” już od po­cząt­ku bę­dzie naj­wy­żej „ró­żo­wy”. Tym bar­dziej że wła­śnie wra­ca­ła do kraju więk­szość pol­skiej in­te­li­gen­cji. Na sze­ro­ką pomoc lo­kal­nej „pią­tej ko­lum­ny” Ro­sja­nie mogli li­czyć do­pie­ro w Niem­czech, gdzie ichni ko­mu­ni­ści, potem na­zi­ści, znów ma­so­wo zmie­nia­li barwę ko­szul.

W Pol­sce tym­cza­sem od po­cząt­ku roku 1942 od­twa­rzał się pry­wat­ny han­del, a cała drob­na i śred­nia wy­twór­czość, zwłasz­cza spo­żyw­cza, skry­ła się za pa­ra­wa­nem „spół­dziel­ni pracy”. Duże fa­bry­ki zbro­je­nio­we i huty, choć­by w COP, zmi­li­ta­ry­zo­wa­no, lecz pra­co­wał w nich tylko ten, kto nie zdą­żył uciec. Mło­dzież była pa­trio­tycz­na, na­uczy­cie­le prze­my­ca­li na za­ję­ciach co tylko mogli z przed­wo­jen­ne­go pro­gra­mu. Na uczel­niach zaś ko­lej­ne fale pół­a­nal­fa­be­tów z so­wiec­kich na­bo­rów top­nia­ły już po pierw­szej sesji.

Na pol­skiej wsi było tak samo. So­cja­lizm kwitł. Ale… pil­no­wa­li go sami swoi. W tym ja w ZWZ, a potem w AK.

Pa­mię­tam na przy­kład, jak bo­daj­że trzy­dzie­ste­go marca 1942 razem z chło­pa­ka­mi z PSL-owskich Ba­ta­lio­nów Chłop­skich ob­sta­wia­li­śmy ze­bra­nie za­ło­ży­ciel­skie i wy­bo­ry władz nowo po­wsta­łej spół­dziel­ni rol­ni­czej w Łęcz­no­wo­li pod Łu­ko­wem. Ru­skie wy­ma­ga­li, by sko­lek­ty­wi­zo­wać pol­skie rol­nic­two, no to się sko­lek­ty­wi­zo­wa­ło. Bły­ska­wicz­nie. Jak to mó­wi­li­śmy wtedy – aby tylko ze­szyć fa­stry­gą, na pokaz i dla picu, ła­twiej się to potem z po­wro­tem spru­je. W Łęcz­no­wo­li prze­wod­ni­czą­cym zo­stał w ten spo­sób An­drzej Sa­pie­ha. Lo­kal­ny do­wód­ca AK, przed wojną wia­do­mo – zie­mia­nin. Po­stać warta upa­mięt­nie­nia. To on pod osło­ną dętej spół­dziel­czo­ści za­po­cząt­ko­wał na zie­miach oku­po­wa­nych ma­so­wą pro­duk­cję bim­bru w celu roz­pi­ja­nia ru­skich gar­ni­zo­nów. Z peł­nym zresz­tą suk­ce­sem.

Rok 1942 w ogóle był dziw­ny. Po­czą­tek upły­nął pod zna­kiem wy­bo­rów do „lu­do­we­go Sejmu”. Oczy­wi­ście, w znacz­nej mie­rze kie­ro­wa­li tym po­rząd­ni przed­wo­jen­ni pe­pe­esia­cy i lu­do­wcy.

Potem przy­szedł czer­wiec. Z gi­gan­tycz­nym pol­skim pro­pa­gan­do­wym sa­bo­ta­żem w Mo­skwie, kiedy Beria chciał nas z pompą przy­jąć do tego swo­je­go Świa­to­we­go Związ­ku Rad.. W ich ko­mu­szej Wieży Babel, czyli Pa­ła­cu Rad, rzecz jasna, jak to u nich, przed ter­mi­nem od­da­nym do użyt­ku,  ze stu­me­tro­wym Le­ni­nem w cha­rak­te­rze krę­cą­ce­go się kurka na dachu. Po­ka­zu­ją­cym pię­cio­me­tro­wym pa­lu­chem świe­tla­ną przy­szłość wszę­dzie, tylko nie u swo­ich. Pol­ska de­le­ga­cja, w któ­rej ponad po­ło­wę sta­no­wi­li pod­ra­bia­ni lu­do­wcy i po­rząd­ni pe­pe­esia­cy, z braku laku uda­ją­cy wy­tłu­czo­nych ko­mu­ni­stów,  wje­cha­li na mo­skiew­ski Dwo­rzec Bia­ło­ru­ski aż pię­cio­ma skła­da­mi i za­czę­li od bez­płat­ne­go, bez żad­nych kar­tek, roz­da­nia wi­ta­ją­cym ich ty­siąc­om „ro­bot­ni­czych ra­dziec­kich ak­ty­wi­stów” daru na­ro­du pol­skie­go dla bo­ha­ter­skie­go so­wiec­kie­go pro­le­ta­ria­tu. Ponad ty­sią­ca ton su­szo­nej kieł­ba­sy i hek­to­li­trów pol­skiej wódki. W efek­cie wy­chu­dzo­ny mo­skiew­ski tłum ru­szył sztur­mem na sta­cję. Po­ło­wa Mo­skwy tań­czy­ła wtedy pi­ja­na, a druga jej za­zdro­ści­ła. W końcu do­szło do ro­bot­ni­czych za­mie­szek krwa­wo stłu­mio­nych przez bo­ha­ter­ską Armię Czer­wo­ną, a wście­kły Beria od­wo­łał  uro­czy­sto­ści i po­gnał pol­ską de­le­ga­cję precz, za Bug.

Ko­lej­ną ważną datą oka­zał się czwar­ty lipca. Po de­spe­rac­kim wspól­nym ude­rze­niu Ja­poń­ców i nie­ozna­ko­wa­nych ru­skich na Ala­skę i bazę w Dutch Har­bo­ur na Aleu­tach Ro­sja­nie i Ja­poń­czy­cy co praw­da wy­sa­dzi­li tam de­san­ty i opa­no­wa­li ala­skań­skie wy­brze­że, ale za to śmier­tel­nie wku­rzy­li Wuja Sama.

Czer­wo­ni spu­ści­li nas wtedy na długo z oka, a my im to uła­twia­li­śmy. Bo jakże to tak pa­cy­fi­ko­wać pol­ską, sko­lek­ty­wi­zo­wa­ną do­bro­wol­nie wieś, z uśmie­chem i bez bicia do­star­cza­ją­cą ter­mi­no­wo koł­cho­zo­wy kon­tyn­gent? Nasza Mi­li­cja Oby­wa­tel­ska, także nie­mal bez wy­jąt­ku skła­da­ją­ca się na dole z by­łych funk­cjo­na­riu­szy Po­li­cji Pań­stwo­wej, któ­rzy prze­szli do niej z roz­ka­zu za­kon­spi­ro­wa­ne­go do­wódz­twa ZWZ, a potem AK, nie zwra­ca­ła na to uwagi, a co wię­cej, by­wa­ło, współ­pra­co­wa­ła z nami przy wielu ak­cjach. Na­wia­sem mó­wiąc, so­wiec­cy do­rad­cy „lu­do­we­go rządu PRL”, nie zo­rien­to­wa­ni w rze­czy­wi­stej wy­daj­no­ści pol­skie­go rol­nic­twa, usta­li­li wiel­kość tych kon­tyn­gen­tów we­dług wła­snych, że­nu­ją­co ni­skich ko­mu­ni­stycz­nych norm. Lecz że ra­do­sna spra­woz­daw­czość w pol­skich koł­cho­zach sze­rzy­ła się ni­czym pożar, zgod­nie z roz­ka­za­mi Pań­stwa Pod­ziem­ne­go, to cała ukry­wa­na nad­wyż­ka, kil­ka­krot­nie wyż­sza od tych norm, tra­fia­ła bez re­gla­men­ta­cji na kra­jo­we tar­go­wi­ska. A kiedy jesz­cze do­szły do tego ma­so­wo fał­szo­wa­ne kart­ki na żyw­ność, so­wiec­kie cen­tral­ne pla­no­wa­nie w Pol­sce po pro­stu się roz­pa­dło.

 

 

Pol­ska, War­sza­wa, Aleje Je­ro­zo­lim­skie, 11 li­sto­pa­da 1942, 22.46

 

– Alek, dawaj bu­tel­ki, już idą. Dobry towar, świe­ża do­sta­wa z Ło­wi­cza, spół­dziel­cy od Sa­pie­hy pędzą na po­tę­gę. – „Zośka” wziął w garść fla­chę i z pro­mien­nym uśmie­chem wy­szedł na­prze­ciw dwu­oso­bo­we­go pa­tro­lu w so­wiec­kich uni­for­mach. – To­wa­risz­czi, s pol­skim prazd­ni­kom dla was w po­dar­kie!

– Wot ma­ła­diec, pri­jat­no zdies’, w Pol­szie, słu­żit’. Żałko, szto eto kon­cza­jet­sia. Pri­kaz. W konce goda wo wsiej Pol­sze ucho­dim w za­kry­ty­je gar­ni­zo­ny. Ili gdie to dal­sze. Ka­niec prazd­ni­ka. – So­wiec­ki star­szy­na pie­czo­ło­wi­cie prze­jął butlę od Za­wadz­kie­go i klep­nął go w ramię. – A my­sliw­ska­ja koł­ba­sa u was jest? Za­ku­sit’ cho­czet­sia!

– Imie­jem dwa ki­lo­gram­ma, no… zna­je­tie cenu.

– Dzier­ży, mal­czik pa­tro­ny, piat­dzie­siat za kilo eto pro­sto darom! Nu, nam nada idti. Pra­sz­czaj­tie, rie­bia­ta.

– Pra­sz­czaj, skur­wie­lu – ostat­nie zda­nie Zośka wy­mam­ro­tał, gdy pa­trol od­da­lił się nieco, by spo­żyć litr bim­bru pod ape­tycz­nie pach­ną­cą wę­dzar­nią wę­dli­nę z nie­ewi­den­cjo­no­wa­nych “spół­dziel­czych” świń.

W tym kwar­ta­le tylko on i Alek roz­da­li w sto­li­cy dwa ty­sią­ce li­trów sa­mo­go­nu skraj­nie już zde­pra­wo­wa­nym po­by­tem w Pol­sce soł­da­tom. To samo dzia­ło się w całej Pol­sce. Nie­le­gal­ne i pół­le­gal­ne go­rzel­nie na po­trze­by akcji prze­ra­bia­ły zgni­łe wa­rzy­wa i obite owoce już w każ­dym po­wie­cie, a akow­skie za­kon­spi­ro­wa­ne ma­ga­zy­ny broni pę­ka­ły w szwach. Tym­cza­sem Beria za­sta­na­wiał się, jak to wszyst­ko znowu ogar­nąć, gdy wy­da­ny zo­sta­nie cał­ko­wi­ty zakaz kon­tak­tów jego wojsk z kra­jow­ca­mi i po wy­co­fa­niu oddziałów do ko­szar.

 

 

Ta­de­usz Za­wadz­ki „Zośka”, harc­mistrz, major w sta­nie spo­czyn­ku, War­sza­wa 1974, spo­tka­nie w Hufcu ZHP War­sza­wa Pra­ga-Pół­noc, tekst zre­pro­du­ko­wa­ny z na­gra­nia ama­tor­skie­go

 

Do końca 1942 roku „Szare Sze­re­gi” już nie­mal w ca­ło­ści we­szły do Lu­do­wych Har­ce­rzy. Gdzie ro­bi­li­śmy dalej swoje, tyle że nie pcha­jąc się ru­skim w oczy. Ro­syj­scy opraw­cy z NKWD, choć pod wszyst­ki­mi więk­szy­mi pol­ski­mi mia­sta­mi stały so­wiec­kie gar­ni­zo­ny, bez sze­ro­kie­go opar­cia w miej­sco­wych sprze­daw­czy­kach mu­sie­li z ko­niecz­no­ści dzia­łać ostroż­nie, wy­biór­czo. Je­dy­ne, co jesz­cze na więk­szą skalę mogli, kiedy Gułag im się po­sy­pał, a ko­le­je za­kor­ko­wa­ły, to utrzy­my­wać wobec wy­bra­nych Po­la­ków oso­bi­sty szan­taż, za spra­wą prze­trzy­my­wa­nych nadal po ła­grach dzie­sią­tek, lecz już nie setek ty­się­cy bli­skich z ich ro­dzin.

Do tego So­wie­ci mieli praw­dzi­wy pro­blem z po­bo­rem do pod­po­rząd­ko­wa­nej Mo­skwie „lu­do­wej armii”. Po­la­cy nie chcie­li się za nich i we­spół z nimi bić. Bran­ka do „lu­do­we­go woj­ska” oka­za­ła się, przy braku ewi­den­cji oraz boj­ko­cie spisu po­wszech­ne­go, ab­so­lut­nie nie­sku­tecz­na. A nie­licz­ne po­wsta­łe pol­skie pod­od­dzia­ły albo przy pierw­szej oka­zji ma­so­wo de­zer­te­ro­wa­ły, albo na ko­lej­nych fron­tach eu­ro­pej­skich otwie­ra­nych przez ZSRS czy to w pół­noc­nych Wło­szech, czy to w Szwaj­ca­rii, prze­cho­dzi­ły z bro­nią na drugą stro­nę. Wcie­le­ni de­zer­te­ro­wa­li przy pierw­szej oka­zji. W naj­gor­szym przy­pad­ku, kiedy nie można było zwiać, uda­wa­li bez­u­ży­tecz­nych idio­tów. I co tu robić? W końcu, jak ma­wia­li sami Ro­sja­nie, pię­ciu mi­lio­nów od ręki nie za­mkniesz, mi­lio­na od ręki nie roz­strze­lasz. So­wie­ci za­czę­li więc na dużą skalę wy­ła­py­wać Po­la­ków na przy­mu­so­we ro­bo­ty – wcie­lać siłą ty­sią­ce ludzi wprost z ich za­kła­dów do ta­bo­rów i fa­bryk zbro­je­nio­wych! No i stąd te nasze akcje ma­łe­go sa­bo­ta­żu… Zna­cie? Skoro tak, to opo­wiem wam le­piej o na­szym uda­nym za­ma­chu na ko­mu­sze­go agen­ta Bie­ru­ta…

Wiem, wiem, że to wszyst­ko brzmi dla was, druh­ny i dru­ho­wie, dość bez­tro­sko. Nie­ste­ty, okres w miarę bez­piecz­ne­go prze­cze­ki­wa­nia wła­śnie mijał. Kiedy za­czął się czer­wiec roku 1943, czer­wo­ny agre­sor znów za­ata­ko­wał w Eu­ro­pie…

 

 

So­wiec­ko-fran­cu­ska linia de­mar­ka­cyj­na w Niem­czech mię­dzy oku­pa­cyj­ną stre­fą ZSRR i stre­fą Alian­tów Za­chod­nich na Renie, 7 km od mostu imie­nia Eri­cha Lu­den­dorf­fa, 19 VI 1943, godz. 2.32

 

Lejt­nant Wa­si­lij Mar­gie­łow, trzy­dzie­stocz­te­ro­let­ni do­wód­ca kom­pa­nii zwia­du si­ło­we­go z 4. ba­ta­lio­nu II Kor­pu­su Wojsk Po­wietrz­no­de­san­to­wych RKKA, wi­dział pod sobą sza­ra­wą wstę­gę naj­więk­szej nie­miec­kiej rzeki i dwie wieże pod­trzy­mu­ją­ce kon­struk­cję naj­waż­niej­sze­go dziś mostu na Renie. Do­kład­nie pod jego no­ga­mi sta­cjo­no­wa­ło zgru­po­wa­nie wojsk alianc­kich, kon­kret­nie sztab fran­cu­skiej 2. armii, z ude­rze­nio­wym trzo­nem w po­sta­ci fran­cu­skiej 4. dy­wi­zji pan­cer­nej do­wo­dzo­nej przez ge­ne­ra­ła de Gaul­le’a. Nad nim roz­gwież­dżo­ne niebo za­sła­nia­ła wy­dę­ta cza­sza de­san­to­we­go spa­do­chro­nu.

Po­dob­ne gwiezd­ne za­ćmie­nia Wasia wi­dział jak okiem się­gnąć w pro­mie­niu ki­lo­me­tra. To była jego pierw­sza akcja po chwa­leb­nym de­san­cie na Ala­skę. Ska­ka­li wtedy ramię w ramię z żółt­ka­mi, jako nie­ozna­ko­wa­ne „zie­lo­ne lu­dzi­ki”. Kum­ple Wasi z ochro­ny w Da­wyd­ko­wie ga­da­li przy wódce, że na ten ge­nial­ny po­mysł wpadł po­dob­no nie­ja­ki Spi­ri­don Iwa­no­wicz Putin, były ku­charz Le­ni­na i Sta­li­na, a obec­ny Berii. Ostro wów­czas dali po­pa­lić ka­pi­ta­li­stycz­nym wy­zy­ski­wa­czom i wró­ci­li na stare ro­syj­skie zie­mie. Przy oka­zji wy­rżnę­li w pień An­cho­ra­ge. Co praw­da nie było wiele do wy­rzy­na­nia, bo lud­ność gre­mial­nie zwia­ła w ala­skań­ską tajgę, ale dla Waśki i jego kum­pli wy­star­czy­ło.

Dzię­ki tam­tej ope­ra­cji ja­poń­skie bom­bow­ce od wielu mie­się­cy sku­tecz­nie blo­ko­wa­ły Ame­ry­ka­nom więk­szą część szla­ków że­glu­go­wych na pół­noc­no-wschod­nim Pa­cy­fi­ku. I co naj­waż­niej­sze – porty oraz bazy ma­ry­nar­ki wo­jen­nej i lot­nic­twa na za­chod­nim wy­brze­żu Sta­nów. od Eve­rett pod Se­at­tle, po Los An­ge­les i San Fran­ci­sco. Ra­dziec­kie Piet­ki w tym cza­sie, sprze­da­ne Ja­poń­czy­kom za kawał Mon­go­lii We­wnętrz­nej, rą­ba­ły za­blo­ko­wa­ną w por­tach Za­chod­nie­go Wy­brze­ża flotę Wuja Sama, a do tego stocz­nie, set­ka­mi ćwierć­to­nó­wek z sied­miu ki­lo­me­trów w te i nazad – ile tylko Trans­sib prze­wiózł, a Ja­poń­ce ze swo­ich wysp pod­rzu­ci­li. Na tych wy­so­ko­ściach po­ści­go­we ame­ry­kań­skie Hawki nie da­wa­ły ich rady do­go­nić, Air­cobr i Mu­stan­gów mieli ame­ry­kań­ce wciąż za mało. Wy­stra­szo­na Ka­na­da sie­dzia­ła cicho, po­dob­nie jak nadal neu­tral­ni An­gli­cy – Ja­poń­czy­cy na razie nie ru­szy­li pra­wie ich azja­tyc­kich ko­lo­nii, trzy­ma­jąc je na deser. Prze­ję­li je­dy­nie an­glo-ho­len­der­skie złoża ropy naf­to­wej. Most po­wietrz­ny i mor­ski z Wła­dy­wo­sto­ku, Yoko­ha­my i Osaki do An­cho­ra­ge, Sitki i na Aleu­ty pra­co­wał na okrą­gło od wio­sny do je­sie­ni. Co z kolei uła­twi­ło Ja­poń­czy­kom zdo­by­cie Mi­dway i za­to­pie­nie kilku ame­ry­kań­skich lot­ni­skow­ców po ko­lej­nym ataku na Ha­wa­je.

– Ale dość bu­ja­nia w ob­ło­kach – roz­ka­zał sam sobie Wa­si­lij. – To już prze­szłość a przed nami wiel­kie czyny, lejt­nan­cie!

Mar­gie­łow le­ciał w dru­giej fali. Pierw­szą, kwa­drans wcze­śniej, sta­no­wi­ło osiem­na­stu „mi­ne­rów gwar­dii”, któ­rzy już opa­no­wa­li wieże mo­sto­we, wy­bi­li ich za­ło­gi i czę­ścio­wo zde­mon­to­wa­li sys­tem za­mi­no­wa­nia. Resz­tę ła­dun­ków neu­tra­li­zo­wa­ły już re­gu­lar­ne od­dzia­ły sa­per­skie. Po mo­ście, nie­wi­docz­nym w nocy i z tej od­le­gło­ści, je­chał już rząd śred­nich czoł­gów t-34, po­prze­dza­nych przez lek­kie szo­so­we BT-7. Roz­kaz wy­da­ny przez ge­ne­ra­ła armii Kon­stan­te­go Ro­kos­sow­skie­go był jasny: w ciągu pierw­szych dwóch go­dzin prze­rzu­cić na za­chod­ni brzeg Renu 260 czoł­gów śred­nich, 120 lek­kich i dy­wi­zję pie­cho­ty zme­cha­ni­zo­wa­nej wraz z za­ple­czem. Na­stęp­nie roz­sze­rzyć przy­czó­łek. Zdez­or­ga­ni­zo­wać prze­ciw­dzia­ła­nie fran­cu­skiej 4. dy­wi­zji pan­cer­nej, zneu­tra­li­zo­wać sztab i węzły łącz­no­ści oraz lot­ni­ska fran­cu­skiej 2. armii. Pod osło­ną VII i XI kor­pu­su po­wietrz­ne­go i grup po­wietrz­no­de­san­to­wych, wy­pro­wa­dzić na ru­bież ataku siły trzech kor­pu­sów pan­cer­nych i dwóch zme­cha­ni­zo­wa­nych. Po prze­rzu­cie mo­sta­mi na Renie, w tym pon­to­no­wy­mi, całej Pół­noc­nej Grupy Wojsk Fron­tu Za­chod­nie­go, w ko­or­dy­na­cji z Po­łu­dnio­wą Grupą na­cie­ra­ją­cą z re­jo­nu ze­środ­ko­wa­nia wokół Karls­ru­he, przy za­bez­pie­cze­niu tyłów for­ma­cja­mi po­li­cyj­ny­mi Nie­miec­kiej Re­pu­bli­ki Lu­do­wej, pla­no­we roz­wi­nię­cie Grupy Pół­noc w kie­run­ku Liege – Char­le­roi – Amiens. Cele dal­sze – Paryż, Ca­la­is.

Le­onid Breż­niew, młody i pełen par­tyj­ne­go en­tu­zja­zmu po­li­truk w dy­wi­zji Mar­gie­ło­wa, prze­ko­ny­wał, że pój­dzie to bez pro­ble­mu i Fran­cja zo­sta­nie wkrót­ce ko­lej­ną lu­do­wą re­pu­bli­ką, bo do bu­do­wy „ba­giet­ko­we­go so­cja­li­zmu” za­bie­rze się w niej z miej­sca trzy­sta ty­się­cy fran­cu­skich ko­mu­ni­stów i trzy razy tyle so­cja­li­stów.

– Jak tylko nasze czoł­gi wjadą do Pa­ry­ża – pro­ro­ko­wał cał­kiem słusz­nie, jak się wkrót­ce oka­za­ło – cie­mię­żo­ny lud po­wsta­nie i na­tych­miast po­wo­ła brat­ni Front Lu­do­wy, który ogło­si i pro­kla­mu­je Fran­cu­ską Re­pu­bli­kę Lu­do­wą. Po­łą­czo­ną z ZSRS wiecz­nym so­ju­szem! Zo­ba­czy­cie, to­wa­rzy­sze – wiesz­czył Breż­niew, jak się wkrót­ce miało oka­zać, cał­kiem traf­nie – wkrót­ce czer­wo­ni Fran­cu­zi sami, pod wodzą przy­by­łe­go z nami to­wa­rzy­sza Mo­ri­sa To­rie­za, roz­pra­wią się z wła­sny­mi bur­żu­ja­mi, sami ich po­za­my­ka­ją, a nawet sami, bez na­szej po­mo­cy, będą ich ści­nać ta­śmo­wo i z en­tu­zja­zmem, tych krwio­pij­ców, ni­czym w cza­sach chwa­leb­nej Wiel­kiej Re­wo­lu­cji Fran­cu­skiej! Mówię wam, tego ich fa­szy­stę Die­go­la też zetną, i to przy wtó­rze na­szej Mar­sy­lian­ki!

Nie na­le­ży się dzi­wić, że po tak ra­do­snych dla świa­to­we­go pro­le­ta­ria­tu za­po­wie­dziach lejt­nant spec­na­zu Wa­si­lij Mar­gie­łow z za­pa­łem i od­wa­gą wy­peł­niał ko­lej­ne roz­ka­zy. Pod no­ga­mi za­ma­ja­czy­ły mu wozy dy­wi­zyj­ne­go węzła łącz­no­ści. Skon­cen­tro­wał się, za­klął cicho, lekko ugiął nogi w ko­la­nach i wy­lą­do­wał… Znowu przy­szła pora, by za­bi­jać.

 

 

Rej­kia­wik, Is­lan­dia, lot­ni­sko woj­sko­we USAAF, 509 Com­po­si­te Group, 23 V 1944, godz. 15.10

 

Puł­kow­nik Paul Tib­bets, do­wód­ca spe­cjal­nej grupy lot­ni­czej, w skład któ­rej wcho­dzi­ło dwa­dzie­ścia osiem bo­ein­gów B-29 su­per­for­tress, sta­ran­nie przy­pi­nał się do fo­te­la sze­ro­ki­mi pa­sa­mi bez­pie­czeń­stwa. Pro­ce­du­ry tej do­peł­niał nie tylko on, ale cała dwu­na­sto­oso­bo­wa za­ło­ga. Już od pra­wie roku latał w skła­dzie prze­kra­cza­ją­cym no­mi­nal­ny. Teraz jed­nak miał po­waż­niej­sze zmar­twie­nia.

Do­wód­ca Tib­bet­sa, ge­ne­rał major Cur­tis LeMay, pod­czas ostat­niej od­pra­wy nie po­zo­sta­wiał wąt­pli­wo­ści: to bę­dzie trud­na misja, ale wy­ko­nal­na. Trasa lotu w prak­ty­ce wy­klu­czała pro­ble­my z obro­ną prze­ciw­lot­ni­czą nie­przy­ja­cie­la, so­wiec­kie sa­mo­lo­ty: Jaki 9, Ła7, ani nawet pierw­sze, jed­nak wciąż nie­licz­ne sko­pio­wa­ne przez Ro­sjan me-262, czyli w so­wiec­kiej no­men­kla­tu­rze Ła-8, nie miały szans na do­pad­nię­cie su­per­for­tec nad­la­tu­ją­cych trój­ka­mi na mi­ni­mal­nej wy­so­ko­ści nad mia­sta – i wzno­szą­cych się do­pie­ro tuż przed nimi na mak­sy­mal­ny pułap dzie­się­ciu ty­się­cy me­trów. Co praw­da prze­ję­ta przez Ro­sjan tech­no­lo­gia ra­da­ro­wa hi­tle­row­skiej III Rze­szy, w tym da­le­ko­no­śne ra­da­ry sys­te­mu Freya, po­zwa­la­ła śle­dzić sa­mo­lo­ty już z od­le­gło­ści stu czter­dzie­stu ki­lo­me­trów, ale były bez­u­ży­tecz­ne w przy­pad­ku celów po­ru­sza­ją­cych się tak nisko. Roz­po­zna­ne wcze­śniej na­ziem­ne ra­da­ry śred­nie­go za­się­gu Ame­ry­ka­nie omi­ja­li rów­nie sta­ran­nie. Nocne bom­bow­ce Wo­jen­no­woz­dusz­no­go Fłota Kra­snoj Armii, A-20, zmo­der­ni­zo­wa­ne kopie ame­ry­kań­skich Do­ugla­sów DB-7, nie­bacz­nie prze­ka­za­nych Ro­sja­nom jesz­cze przez Ro­ose­vel­ta, miały co praw­da na po­kła­dach namierniki krót­ko­dy­stan­so­we, ale nie do­ga­nia­ły B-29D, po­spiesz­nej mo­dy­fi­ka­cji ame­ry­kań­skie­go ko­lo­sa.

Su­per­for­te­ce wcho­dzą­ce w skład Grupy Mie­sza­nej klu­cza­mi we­szły w ob­szar po­wietrz­ny ZSRS. Nie pod­no­si­ły się aż do osią­gnię­cia re­jo­nu zrzu­tu. Bo­eing puł­kow­ni­ka Tib­bet­sa skie­ro­wał się nad Le­nin­grad po wy­ko­na­niu sze­ro­kie­go łuku, znad je­zio­ra Ła­do­ga, wcze­śniej wla­tu­jąc w prze­strzeń po­wietrz­ną ZSRS od pół­no­cy, skąd nikt się go nie spo­dzie­wał. Od mie­sią­ca pra­wie w ogóle nie la­ta­no nad ZSRS, poza po­je­dyn­czy­mi mi­sja­mi zwia­dow­czy­mi. Tej nocy wróg miał spać mocno i spo­koj­nie. Do czasu.

Ope­ra­cja sta­no­wi­ła naj­więk­szy lo­gi­stycz­ny maj­stersz­tyk ame­ry­kań­skich sił zbroj­nych od czasu prze­rzu­tu wojsk do Eu­ro­py w 1917 roku. Przy­go­to­wy­wa­no ją nie­prze­rwa­nie od końca roku 1943, od kiedy pro­jekt Man­hat­tan wszedł w de­cy­du­ją­cą fazę two­rze­nia pierw­szych pro­to­ty­pów, B-29 upo­ra­ły się z cho­ro­ba­mi wieku dzie­cię­ce­go, a świe­żut­ka, nie­mal sześć­dzie­się­cio­to­no­wa ich wer­sja, B-29D umoż­li­wi­ła bez­pro­ble­mo­we do­tar­cie do nie­mal każ­de­go punk­tu Eu­ra­zji. Oraz po­wrót.

Rej­kia­vik sta­no­wił je­dy­nie miej­sce śród­lą­do­wa­nia na do­tan­ko­wa­nie i szyb­kie prze­glą­dy, sa­mo­lo­ty grupy do­wo­dzo­nej przez Tib­bet­sa miały już za sobą mor­der­czy rajd naj­pierw nad pół­noc­no-wschod­ni­mi ob­sza­ra­mi kon­ty­nen­tu ame­ry­kań­skie­go do lot­ni­czej bazy Thule na pół­noc­no-za­chod­nich krań­cach Gren­lan­dii, a potem ko­lej­ny skok –  na Is­lan­dię zmie­nio­ną przez sprzy­mie­rzo­nych w nie­za­ta­pial­ny i uzbro­jo­ny po zęby, osła­nia­ny z morza i po­wie­trza lot­ni­sko­wiec. Do Rej­kia­vi­ku nie do­tar­ła tylko jedna z for­tec, z po­wo­du de­fek­tu po­kła­do­we­go ra­da­ru za­wró­ci­ła do Thule, ale na­le­ża­ła do „asy­sten­tek”. Is­lan­dia sta­no­wi­ła ostat­ni spo­koj­ny przy­sta­nek dla załóg Tib­bet­sa, od lu­te­go 1941 roku szko­lo­nych w Wi­chi­ta do pi­lo­to­wa­nia z za­mknię­ty­mi ocza­mi naj­po­tęż­niej­sze­go sa­mo­lo­tu jaki kie­dy­kol­wiek uno­sił się nad Zie­mią.

Roz­ka­zy były jasne, lu­dzie od­po­wied­nio zmo­ty­wo­wa­ni, sprzęt spraw­ny. W ciągu czter­dzie­stu ośmiu go­dzin bomby nowej ge­ne­ra­cji miały spaść na ośrod­ki pro­duk­cji zbro­je­nio­wej oraz na zgru­po­wa­nia wojsk armii so­wiec­kiej. Ge­ne­rał Cur­tis LeMay trzy­mał już w sej­fie ko­lej­ne roz­ka­zy pre­zy­den­ta Gar­ne­ra, w razie gdyby com­mies po pierw­szej fali na­lo­tów za­re­ago­wa­li opor­nie. A jego pod­wład­ni na Pa­cy­fi­ku wła­śnie od­pa­la­li sil­ni­ki su­per­for­tec nio­są­cych ła­dun­ki nad Hi­ro­szi­mę i Kioto. Po pół­no­cy z 26 na 27 maja Tib­bets i jego ko­le­dzy za­czną zrzu­cać pod­ra­so­wa­ne trzy­dzie­sto­ki­lo­to­no­we „Gru­ba­sy” i „Ma­łych Chłop­ców” na ko­lej­ne cele. Aż do skut­ku. Wuj Sam nie miał już in­ne­go wyj­ścia: Ja­poń­czy­cy i Ro­sja­nie wciąż blo­ko­wa­li mu Pa­cy­fik, pa­no­szy­li się na Ala­sce i Aleu­tach i coraz moc­niej roz­py­cha­li się na Atlan­ty­ku.

„Enola Gay” Tib­bet­sa ła­god­nie za­opie­ko­wa­ła się jego ludź­mi. Unio­sła ich w po­wie­trze w czu­łych ob­ję­ciach, jako przed­ostat­nia w tej fazie ope­ra­cji. Ich celem był Le­nin­grad. Co praw­da słyn­ne tam­tej­sze „białe noce” za­czy­na­ły się w po­ło­wie czerw­ca, jed­nak w tym roku za­ło­ga „Enoli” za­po­cząt­ku­je je wcze­śniej, za­pa­la­jąc naj­ja­śniej­sze ze słońc przed drugą nad ranem.

 

USA, Wa­shing­ton D.C., Wa­szyng­ton, Biały Dom, Ga­bi­net Owal­ny, 25 V 1944, godz. 13.25:

Do Jego Eks­ce­len­cji Pre­mie­ra Rządu Związ­ku So­cja­li­stycz­nych Re­pu­blik So­wiec­kich Ław­rien­ti­ja Berii oraz do wia­do­mo­ści pre­mie­ra Nie­miec­kiej Re­pu­bli­ki Lu­do­wej Ern­sta Thal­man­na:

„– In­for­mu­je­my, że stra­te­gicz­ne siły po­wietrz­ne Sta­nów Zjed­no­czo­nych Ame­ry­ki Pół­noc­nej, po­zo­sta­ją­cych w sta­nie wojny ze Związ­kiem So­cja­li­stycz­nych Re­pu­blik So­wiec­kich i tzw. Nie­miec­kiej Re­pu­bli­ki Lu­do­wej od dnia ni­czym nie­spro­wo­ko­wa­ne­go de­san­tu sił spe­cjal­nych ZSRS na An­cho­ra­ge (Ala­ska), w dniu przed­wczo­raj­szym, wczo­raj­szym i dzi­siej­szym zrzu­ci­ły bomby nowej ge­ne­ra­cji na na­stę­pu­ją­ce mia­sta Pana Kraju a także Nie­miec – ośrod­ki pro­duk­cji zbro­je­nio­wej oraz na zgru­po­wa­nia wojsk so­wiec­kiej armii: Le­nin­grad, Baku, Kuj­by­szew, Char­ków, Swier­dłowsk, Mur­mańsk, Łu­gańsk, Wła­dy­wo­stok, Kom­so­molsk, Gorki, Se­wa­sto­pol, Kijów. Po­nad­to zwień­czo­ne po­wo­dze­niem bom­bar­do­wa­nia ła­dun­ka­mi nowej ge­ne­ra­cji ob­ję­ły przy­go­to­wa­ne do in­wa­zji na so­jusz­ni­ka Sta­nów Zjed­no­czo­nych, czyli Zjed­no­czo­ne Kró­le­stwo Wiel­kiej Bry­ta­nii, zgru­po­wa­nia wojsk so­wiec­kich, fran­cu­skich i nie­miec­kich, obiek­ty stra­te­gicz­ne a także za­kła­dy zbro­je­nio­we znaj­du­ją­ce się pod oraz w niżej wy­mie­nio­nych ośrod­kach: Ber­lin, Mun­chen, Ham­burg, Bre­slau, Stet­tin, Frank­furt am Mein, Brest, Diep­pe, Ca­la­is, Dun­kier­ka.

In­for­mu­ję Pana, że ko­lej­ny­mi obiek­ta­mi prze­zna­czo­ny­mi do znisz­cze­nia za po­mo­cą ame­ry­kań­skiej broni nowej ge­ne­ra­cji są, po­czy­na­jąc od pół­no­cy z 26 na 27 maja, obiek­ty i zgru­po­wa­nia woj­sko­we w na­stę­pu­ją­cych mia­stach: Mo­skwa, No­wo­sy­birsk, a także wszyst­kie za­kła­dy zbro­je­nio­we we wszyst­kich ośrod­kach w Pań­skim kraju o za­lud­nie­niu prze­kra­cza­ją­cym 100 ty­się­cy osób.  Dal­sze bom­bar­do­wa­nie bro­nią ato­mo­wą cen­trów prze­my­sło­wych i wę­złów trans­por­to­wych ZSRS pro­wa­dzo­ne bę­dzie przez siły po­wietrz­ne Sta­nów Zjed­no­czo­nych Ame­ry­ki nie­prze­rwa­nie, aż do chwi­li pod­pi­sa­nia przez ZSRS aktu bez­wa­run­ko­wej ka­pi­tu­la­cji i wy­co­fa­nia sił zbroj­nych i zmi­li­ta­ry­zo­wa­nych ZSRS poza gra­ni­ce z 1 wrze­śnia 1939 roku.

Rządy Sta­nów Zjed­no­czo­nych Ame­ry­ki oraz po­zo­sta­ją­ce­go w ko­ali­cji z USA Zjed­no­czo­ne­go Kró­le­stwa Wiel­kiej Bry­ta­nii, a także so­jusz­ni­cze rządy państw alianc­kich , w tym na uchodź­stwie: Fran­cji, Pol­ski, Cze­cho­sło­wa­cji, Wę­gier, Ru­mu­nii, Buł­ga­rii, Gre­cji, Włoch, Danii, Bel­gii, Ho­lan­dii, Szwaj­ca­rii, Au­strii, Litwy, Łotwy, Es­to­nii, Fin­lan­dii, Al­ba­nii, Ju­go­sła­wii, Szwe­cji i Nor­we­gii ocze­ku­ją od Pana rządu, kraju i sił zbroj­nych i po­li­cyj­nych:

– Na­tych­mia­sto­wej i bez­wa­run­ko­wej ka­pi­tu­la­cji zgod­nej z punk­ta­mi ber­liń­skie­go aktu ka­pi­tu­la­cji III Rze­szy 20 li­sto­pa­da 1941 roku

– Na­tych­mia­sto­we­go zwol­nie­nia z so­wiec­kich obo­zów, wię­zień i miejsc przy­mu­so­we­go po­by­tu wszyst­kich prze­by­wa­ją­cych tam oby­wa­te­li państw pod­bi­tych i oku­po­wa­nych przez ZSRS, za­pew­nie­nie im przez pana kraj opie­ki me­dycz­nej, wy­ży­wie­nia i trans­por­tu do ich kra­jów i miejsc po­cho­dze­nia i wcze­śniej­sze­go za­miesz­ka­nia.

– Wy­co­fa­nia się, lub bez­wa­run­ko­we­go pod­da­nia się przed­sta­wi­cie­lom i woj­skom ko­ali­cji sprzy­mie­rzo­nym z USA, w ciągu trzech dni, li­cząc od go­dzi­ny 24.00 dnia dzi­siej­sze­go wszyst­kich sił oku­pa­cyj­nych ZSRR poza linie gra­nicz­ne z 1 IX 1939 r., z po­zo­sta­wie­niem w ca­ło­ści i w sta­nie spraw­nym i nie­na­ru­szo­nym na po­wyż­szych te­re­nach wszel­kiej, w tym oso­bi­stej strze­lec­kiej broni, amu­ni­cji, sprzę­tu i za­pa­sów oraz wszel­kich urzą­dzeń in­fra­struk­tu­ry.

(…) Plan po­ko­jo­wy, wraz z listą re­pa­ra­cji wo­jen­nych na­leż­nych od ZSRS i Nie­miec, i za­bez­pie­czeń te­ry­to­rial­nych pod nie, zo­sta­nie przed­sta­wio­ny wy­so­kim Stro­nom na­tych­miast po uzgod­nie­niu przez Ko­mi­sję Mię­dzy­so­jusz­ni­czą i pod­pi­sa­niu przez rządy kra­jów Ko­ali­cji An­ty­bol­sze­wic­kiej i An­ty­na­zi­stow­skiej. (…). Za­ra­zem in­for­mu­ję Pana Pre­mie­ra, że po­prze­dzo­ny toż­sa­my­mi dzia­ła­nia­mi armii USA, ana­lo­gicz­ny plan po­ko­jo­wy dla fak­tycz­nie sprzy­mie­rzo­ne­go z ZSRS Ce­sar­stwa Ja­po­nii zo­stał prze­sła­ny wła­dzom tego kraju.

John N. Gar­ner

Pre­zy­dent Sta­nów Zjed­no­czo­nych Ame­ry­ki

Wa­shing­ton D.C., White House

 

 

War­sza­wa, 27 V 1944, godz. 9.00

 

Ge­ne­rał Ste­fan Ro­wec­ki-Grot, do­wód­ca Armii Kra­jo­wej, do jed­no­stek i pod­od­dzia­łów AK na zie­miach pol­skich, do wszyst­kich oby­wa­te­li Rze­czy­po­spo­li­tej Pol­skiej:

 

Ro­da­cy!

Wy­bi­ła go­dzi­na po­wsta­nia. Na ru­inach Mo­skwy i Ber­li­na roz­pa­dły się plany oku­pan­tów. Tyran Ław­rien­tij Beria i jego sta­li­now­scy po­plecz­ni­cy nie żyją, zmie­ce­ni przez gniew wła­snych nie­wol­ni­ków. Nowy tym­cza­so­wy rząd so­wiec­ki trzy go­dzi­ny temu, na gru­zach zbom­bar­do­wa­nej Mo­skwy, przy­jął w pełni wa­run­ki ka­pi­tu­la­cji, po­sta­wio­ne mu przez Rząd Sta­nów Zjed­no­czo­nych Ame­ry­ki Pół­noc­nej, Rząd Zjed­no­czo­ne­go Kró­le­stwa Wiel­kiej Bry­ta­nii oraz pra­wo­wi­te rządy państw z nimi sprzy­mie­rzo­nych, w tym Rząd na Wy­chodź­stwie Rze­czy­po­spo­li­tej Pol­skiej.

Jako pierw­si zo­sta­li­śmy pięć lat temu za­ata­ko­wa­ni przez hi­tle­row­skie  i bol­sze­wic­kie hordy bar­ba­rzyń­ców. Jed­nak choć prze­gra­li­śmy bitwę, wy­gra­li­śmy tę wojnę, bo gdy wro­go­wie się wy­krwa­wia­li, my za­cho­wa­li­śmy naszą naj­cen­niej­szą sub­stan­cję: nie­mal nie­na­ru­szo­ny Naród i jego pra­gnie­nie wol­no­ści. Dzię­ki na­szej walce i mą­dro­ści, dzię­ki krwi setek ty­się­cy na­szych po­le­głych i za­mę­czo­nych żoł­nie­rzy i pra­wie po­ło­wy mi­lio­na oby­wa­te­li cy­wil­nych, dzię­ki na­szym nie­za­wod­nym sprzy­mie­rzeń­com, dzię­ki twór­cy na­sze­go Pań­stwa, świę­tej i wdzięcz­nej pa­mię­ci Mar­szał­ko­wi Jó­ze­fo­wi Pił­sud­skie­mu, znów je­ste­śmy wolni. Od dziś tylko od nas za­le­żeć bę­dzie, czy wy­gra­my także i drogo opła­co­ny pokój. Oraz jaki to bę­dzie dla nas pokój.

Na wszyst­kich zie­miach Rze­czy­po­spo­li­tej, zgod­nie z po­le­ce­niem Pre­mie­ra Rządu RP, przy­by­łe­go do Pol­ski z Wa­szyng­to­nu Sta­ni­sła­wa Mi­ko­łaj­czy­ka, roz­ka­zu­ję wy­ko­nać Plan Orkan!

 

 

Pol­ska, Po­znań, Dwo­rzec Głów­ny, 27 maja 1944, godz. 14.30

 

Jurek Skrzy­mow­ski, daw­niej w kon­spi­ra­cji „Ko­stek”, oparł się skraj­nie zmę­czo­ny na sta­lo­wej po­rę­czy swo­je­go „Fedka” – cięż­kie­go so­wiec­kie­go pa­ro­wo­zu FD.

Zaj­mo­wał się nim z ro­sną­cą nie­chę­cią i obrzy­dze­niem od ponad pół roku, za spra­wą de­kre­tu Bo­le­sła­wa Bie­ru­ta, agen­ta-pre­zy­den­ta oku­po­wa­nej przez So­wie­tów „lu­do­wej Pol­ski”, wy­da­ne­go tuż przed jego śmier­cią w za­ma­chu zor­ga­ni­zo­wa­nym przez AK. Wcie­lo­ny przy­mu­so­wo, jak po­ło­wa war­szaw­skiej za­jezd­ni tram­wa­jo­wej, do zmi­li­ta­ry­zo­wa­nych so­wiec­kich kolei, z wy­da­ną przez ja­kie­goś ka­pu­sia ro­dzi­ną za­mknię­tą w cha­rak­te­rze za­kład­ni­ków w Oświę­ci­miu, woził z Fran­cji do So­wie­tów roz­sza­bro­wa­ny ma­ją­tek, głów­nie żyw­ność. Z po­wro­tem na­to­miast za­opa­trze­nie woj­sko­we do ewi­dent­nie szy­ko­wa­nej przez ru­skich in­wa­zji na Wyspy Bry­tyj­skie. Pły­wa­ją­ce czoł­gi t-40, trans­por­to­we szy­bow­ce, amu­ni­cję, żoł­nie­rzy, w tym wielu star­szych, albo bar­dzo mło­dych. Przede wszyst­kim jed­nak – po osiem sta­lo­wych barek de­san­to­wych na wagon, wło­żo­nych w sie­bie jak ma­triosz­ki.

Ro­zu­miał, że po Fran­cji przyj­dzie pora na znów bo­jo­wo na­sta­wio­ną Wiel­ką Bry­ta­nię. Ak­tu­al­no­ści zbie­rał za każ­dym razem, gdy prze­jeż­dżał przez Pol­skę. An­go­le na­resz­cie bez­po­śred­nio za­gro­że­ni, po­go­ni­li ka­pi­tu­lan­ta Wood’a i czym prę­dzej we­szli w alians z wku­rzo­ną do bia­ło­ści Ame­ry­ką. Dzię­ki czemu Ame­ry­ka­nie mogli za­cząć po­waż­nie my­śleć o od­bi­ciu Ala­ski. So­wie­ci po­szli na ca­łość. Od stycz­nia, rów­nież w dość li­be­ral­nie do­tych­czas trak­to­wa­nej Pol­sce, za­czę­ło się robić zde­cy­do­wa­nie głod­niej i nie­bez­piecz­niej. Po mak­sy­mal­nie prze­cią­gnię­tym okre­sie uda­wa­ne­go so­cja­li­zmu, fał­szy­wej ule­gło­ści i po­zo­ro­wa­nej współ­pra­cy, żarty się skoń­czy­ły i maski spa­dły nie­mal rów­no­cze­śnie z obu stron. Bru­tal­nym ak­cjom oku­pan­ta od­po­wie­dział ma­so­wy sa­bo­taż, pierw­szym eg­ze­ku­cjom akty od­we­tu… W po­ło­wie marca 1944 po­now­nie ru­szy­ło koło lu­do­bój­czej prze­mo­cy. Na szczę­ście na krót­ko.

24 maja wie­czo­rem Ko­stek do­jeż­dżał wła­śnie skła­dem peł­nym sprzę­tu woj­sko­we­go pod sto­li­cę Nie­miec, kiedy nagle, tuż przed ber­liń­skim Lich­ten­ber­giem, coś z nie­wy­obra­żal­ną siłą roz­świe­tli­ło niebo, na­stęp­nie grzmot­nę­ło, by po chwi­li za­ko­ły­sać stu­trzy­dzie­sto­to­no­wym pa­ro­wo­zem FD.

Gruba stal ten­dra osło­ni­ła czte­ro­oso­bo­wą za­ło­gę przed bez­po­śred­ni­mi skut­ka­mi pro­mie­nio­wa­nia, choć i tak wszyst­kich so­lid­nie ośle­pi­ło. Nie wie­dzie­li, że bomba, która ude­rzy­ła nad Mo­abi­tem, w oko­li­cach Lehr­te Haupt­bahn­ho­fu, miała trzy­dzie­ści jeden ki­lo­ton. W wy­ni­ku eks­plo­zji na miej­scu zgi­nę­ło ponad sto dzie­więć­dzie­siąt ty­się­cy ludzi. W tym około sto dwa­dzie­ścia ty­się­cy sa­mych Ro­sjan, sko­sza­ro­wa­nych w tran­zy­to­wych mia­stecz­kach na­mio­to­wych wokół naj­waż­niej­sze­go ber­liń­skie­go węzła ko­le­jo­we­go. Dru­gie tyle miało umrzeć nie­ba­wem z ran i na cho­ro­bę po­pro­mien­ną.

Na naj­bliż­szym oca­la­łym placu roz­jaz­do­wym cały sprzęt z esze­lo­nu Kost­ka zwa­lo­no bez­ce­re­mo­nial­nie na zie­mię. Na puste plat­for­my za­czę­to ła­do­wać setki ran­nych czer­wo­no­ar­miej­ców, do­wo­żo­nych jak po­pad­nie. W końcu kła­dzio­no ich jak leci, wprost na go­łych de­skach. Do­dat­ko­wo za­pa­ko­wa­li się nie­miec­cy i so­wiec­cy sa­ni­ta­riu­sze. Po­ciąg ru­szył z po­wro­tem na Po­znań, do naj­bliż­szych sta­cjo­nar­nych szpi­ta­li woj­sko­wych. Po pierw­szej dobie, skła­da­ją­cej się głów­nie z po­sto­jów, po­ło­wa upior­ne­go ła­dun­ku, w sumie ponad sześć­set osób, już nie żyła. Ro­syj­scy fel­cze­rzy wy­rzu­ca­li ko­lej­ne zwło­ki wprost na nasyp.

Teraz esze­lon stał pusty na bocz­ni­cy. Ran­nych już wy­wie­zio­no. Ko­stek nie mógł za­po­mnieć twa­rzy prze­no­szo­nych tuż obok Fedka ostat­nich stu pięć­dzie­się­ciu jesz­cze ży­wych soł­da­tów.

Nagle ze swego miej­sca uj­rzał coś kilka dni wcze­śniej kom­plet­nie nie­wy­obra­żal­ne­go: nad dwor­cem Po­znań Głów­ny wzle­cia­ła jak ptak praw­dzi­wa bia­ło-czer­wo­na flaga! Bez ko­mu­ni­stycz­nych ozdó­bek, gwiazd, sier­pów i mło­tów, po­kracz­nych ły­sych kur uda­ją­cych orła w wień­cu zbóż, z bielą nie­zre­du­ko­wa­ną do wą­skie­go paska. To było sil­niej­sze od roz­sąd­ku, stra­chu o za­mknię­tych przez Ro­sjan za­kład­ni­ków, o matkę, sio­strę… Na sztyw­nych no­gach wy­siadł na peron i nie od­wra­ca­jąc się, ru­szył przed sie­bie.

Ro­syj­scy ko­le­ja­rze z jego skła­du nie po­wie­dzie­li ani słowa, nie wyj­mo­wa­li broni, nie strze­la­li w plecy, tylko po­nu­ro spo­glą­da­li na bu­dy­nek dwor­ca. Ko­stek nie my­ślał o ni­czym, po pro­stu szedł tam, skąd bie­gli uzbro­je­ni lu­dzie, Po­la­cy.

Po kil­ku­dzie­się­ciu mi­nu­tach wszedł do ra­tu­sza, gdzie dzia­łał już sztab po­wstań­czy. Wy­le­gi­ty­mo­wał się, do­stał fa­brycz­nie nową so­wiec­ką pe­pe­szę i kilka ta­le­rzy naboi, bia­ło-czer­wo­ną opa­skę i pię­ciu mło­dych ludzi jako pod­ko­mend­nych. Po­biegł z nimi roz­bra­jać so­wiec­kie pa­tro­le. Ro­sja­nie, spa­ra­li­żo­wa­ni skalą i grozą od­we­tu, z rzad­ka tylko sta­wia­li opór.

I tak wła­śnie dla Kost­ka i ponad trzy­dzie­stu czte­rech mi­lio­nów jego ro­da­ków za­czę­ła się znów Nie­pod­le­gła.

 

 

War­sza­wa, Kra­kow­skie Przed­mie­ście 26/28, Uni­wer­sy­tet War­szaw­ski, Wy­dział Hi­sto­rii, 31 X 1968

 

– Hi­sto­ria nie wy­ba­cza na­ro­dom braku wy­obraź­ni ich elit. Pierw­sza Rzecz­po­spo­li­ta za­pła­ci­ła za to naj­wyż­szą cenę. – Czwart­ko­wy wy­kład pro­fe­so­ra Lecha Bey­na­ra, pu­bli­ku­ją­ce­go pod wo­jen­nym jesz­cze pseu­do­ni­mem Ja­sie­ni­ca, jak zwy­kle przy­cią­gnął tłumy stu­den­tów. Sala pę­ka­ła w szwach. – Druga Rzecz­po­spo­li­ta, a pa­trząc sze­rzej, utwo­rzo­na z jej ini­cja­ty­wy w roku 1955 środ­ko­wo­eu­ro­pej­ska unia go­spo­dar­cza i woj­sko­wa, wy­cią­gnę­ła wnio­ski za­rów­no z prze­szło­ści da­le­kiej, jak i tej bliż­szej. Re­gio­ny i sze­ro­ka au­to­no­mia dla mniej­szo­ści ucy­wi­li­zo­wa­ły re­la­cje i sto­no­wa­ły dawne na­cjo­na­li­zmy. Wy­mia­ny te­ry­to­rial­ne, uła­twio­ne re­pa­ra­cja­mi wo­jen­ny­mi od Nie­miec i So­wie­tów, wy­gła­dzi­ły naj­ostrzej­sze spory. Wszy­scy byli za, bo czuli jesz­cze na kar­kach twar­de bu­cio­ry ger­mań­skich kul­tur­tra­ege­rów i azja­tyc­kich soł­da­tów. To nie­waż­ne, że zde­ko­mu­ni­zo­wa­na Rosja do dziś bo­ry­ka się z dłu­go­fa­lo­wy­mi skut­ka­mi klę­ski, wojny do­mo­wej, głodu i epi­de­mii… Zaś Trze­cia Rze­sza zo­sta­ła po woj­nie roz­bi­ta na kil­ka­na­ście sła­bych i wy­lud­nio­nych gło­dem, cho­ro­ba­mi i kry­zy­sem kra­ików, omi­nię­tych przez po­wo­jen­ny eu­ro­pej­ski cud go­spo­dar­czy, także dzię­ki na­sze­mu dłu­go­trwa­łe­mu sprze­ci­wo­wi wobec ame­ry­kań­skich pla­nów po­mo­cy dla Nie­miec. Twar­do wy­ko­rzy­sta­li­śmy tę moż­li­wość. Za­rów­no jako jeden z czte­rech kra­jów za­rzą­dza­ją­cych, w imie­niu wła­snym i przy­ja­ciół, stre­fa­mi oku­pa­cyj­ny­mi w Niem­czech i Rosji, stały czło­nek Rady Bez­pie­czeń­stwa od­no­wio­nej Ligi Na­ro­dów, jak i ze wzglę­du na nasz oca­lo­ny po­ten­cjał, równy po­wo­jen­ne­mu fran­cu­skie­mu.

Nie­waż­ne też, że Rosja wciąż bo­ry­ka się z ka­ta­stro­fal­ny­mi dłu­go­fa­lo­wy­mi skut­ka­mi klę­ski, wojny do­mo­wej, głodu i epi­de­mii, od nie­daw­na zaś z rosz­cze­nia­mi bły­ska­wicz­nie roz­wi­ja­ją­cych się bur­żu­azyj­nych Chin. Prze­cież za­rów­no w Niem­czech so­cja­li­sta Hi­tler, jak i w Rosji jej ko­mu­ni­stycz­ny car Sta­lin nadal, nawet tyle dekad po ich śmier­ci sta­no­wią dla wielu punkt od­nie­sie­nia, pre­tekst do przy­szłych prób re­wi­zji no­we­go świa­to­we­go po­rząd­ku.

Zda­nia te pa­da­ły w uważ­ną ciszę. Pierw­szo­rocz­nia­cy, w tym Anna Ba­czyń­ska, któ­rej oj­ciec Krzysz­tof, obec­nie naj­słyn­niej­szy pol­ski poeta, z nie­wia­do­mych przy­czyn dość długo sprze­ci­wiał się po­ma­tu­ral­ne­mu wy­bo­ro­wi uko­cha­nej córki, wsłu­chi­wa­li się w każde słowo au­to­ra hi­sto­rycz­nych be­st­sel­le­rów.

– Chciej­stwo i ego­izm elit za­wsze się msz­czą – cią­gnął Bey­nar. – Ale naj­bar­dziej mści się ich brak wy­obraź­ni. Bo nawet z nią wiel­kość państw bu­du­je się za­wsze z tru­dem, co naj­mniej przez de­ka­dy, ale bez niej – bły­ska­wicz­nie się ją traci. Za­pra­szam Pań­stwa do tre­no­wa­nia wy­obraź­ni, nie­zbęd­nej nie tylko przy­szłym hi­sto­ry­kom, ale też przy­szłym pol­skim i eu­ro­pej­skim eli­tom. W gru­pach ćwi­cze­nio­wych moi asy­sten­ci do­ko­na­ją przy­dzia­łu te­ma­tów pań­stwa wy­pra­co­wań se­me­stral­nych na temat hi­sto­rii, które się nie wy­da­rzy­ły…

Pół go­dzi­ny póź­niej Anna jako ostat­nia w gru­pie roz­wi­nę­ła wy­cią­gnię­tą w za­im­pro­wi­zo­wa­nym lo­so­wa­niu, z kor­po­ra­cyj­nej czap­ki Witka Wań­ko­wi­cza – wnuka, nadal zgryź­li­we­go i żwa­we­go ne­sto­ra pol­skie­go re­por­ta­żu Mel­chio­ra i po­wo­jen­ne­go syna star­szej z jego córek, Kry­sty­ny. Witek robił nawet do Anny pierw­sze pod­cho­dy, ale na razie trzy­ma­ła go na dy­stans. Mło­kos jesz­cze, nie­po­waż­ny.

Z kar­tecz­ki od­czy­ta­ła temat swej przy­szłej pracy: Hi­tler i Sta­lin nie giną w roku 1939. Skut­ki dla Pol­ski i Eu­ro­py. Obok wid­niał spis wy­ma­gań. To nie miało być zwy­kłe gdy­ba­nie. Cze­ka­ła ją mrów­cza praca hi­sto­rycz­ne­go de­tek­ty­wa. Lecz jakże pa­sjo­nu­ją­ca!

W domu, nie­du­żej willi na Żo­li­bo­rzu, oczy­wi­ście po­chwa­li­ła się ojcu. Zdu­mia­ła ją jego re­ak­cja. Kiedy tylko po­ka­za­ła mu kart­kę, Krzysz­tof Kamil Ba­czyń­ski za­marł, po czym wy­szep­tał:

– Więc jed­nak Leon u schył­ku życia nie wy­trzy­mał.

– Tato, o co cho­dzi? Co ty mó­wisz? – Anka z cie­ka­wo­ścią spoj­rza­ła na czło­wie­ka naj­bliż­sze­go jej po śmier­ci matki, zmar­łej dwa lata temu. Oj­ciec owdo­wiał wtedy po­now­nie, gdy jego druga, po­wo­jen­na żona, le­karz epi­de­mio­log, za­pa­dła na śmier­tel­ną cho­ro­bę w cza­sie pe­ters­bur­skiej misji PCK, wal­cząc z epi­de­mią ospy.

Ba­czyń­ski przez wielu ty­po­wa­ny był na przy­szłe­go li­te­rac­kie­go no­bli­stę, jakby Po­la­kom nie wy­star­cza­ła nie­daw­na, le­d­wie z roku 1965 na­gro­da dla sę­dzi­we­go Wit­ka­ce­go. Do­stał ją za Ostat­nie trans­atlan­ty­ki, wstrzą­sa­ją­cy i jak to u niego – po­zor­nie sur­re­ali­stycz­ny, choć w pełni prze­cież tym razem zgod­ny z fak­ta­mi opis epo­pei kilku ty­się­cy naj­wy­bit­niej­szych pol­skich twór­ców, na­ukow­ców i ar­ty­stów, wy­sła­nych przez MSZ w po­ło­wie sierp­nia 1939 roku na Wy­sta­wę Świa­to­wą w Nowym Jorku. Gdy kilka ty­go­dni póź­niej Niem­cy i So­wie­ty za­ata­ko­wa­ły Pol­skę, wy­da­lo­ne z izo­lu­ją­cych się Sta­nów m/s „Pił­sud­ski” i m/s „Ba­to­ry” po­pły­nę­ły dalej, aż do pierw­szych przy­ja­znych por­tów Ar­gen­ty­ny i Chile, by po woj­nie przy­wieźć pa­sa­że­rów z po­wro­tem do kraju. To ostat­nie wiel­kie dzie­ło mi­strza, w isto­cie psy­cho­lo­gi­zu­ją­cy re­por­taż, Anna wręcz uwiel­bia­ła.

Ba­czyń­ski po raz pierw­szy owdo­wiał w 1944, gdy jego ów­cze­sna wy­bran­ka Bar­ba­ra zgi­nę­ła od odłam­ka szkła wy­rwa­ne­go przy­pad­ko­wą eks­plo­zją nie­wy­bu­chu z 1939. Po­lo­nist­ka, tuż po od­zy­ska­niu nie­pod­le­gło­ści szła do pracy Pla­cem Grzy­bow­skim, mi­ja­ła ro­bot­ni­ków wy­bu­rza­ją­cych starą ka­mie­ni­cę. Przy­pad­ko­wa śmierć, kom­plet­nie nie­po­trzeb­na, więc tym bar­dziej bo­le­sna dla bli­skich. Po tra­gicz­nym odej­ściu dru­giej żony oj­ciec Anny na kilka lat prze­stał pisać, a znów za­czął ma­lo­wać. Tylko dzię­ki temu mogli wów­czas wraz z córką nadal żyć na jako takim po­zio­mie. Teraz pa­trzył na nią ze smut­kiem:

– Bo wi­dzisz, có­recz­ko, ja cię znam. Masz do­cie­kli­wość i za­wzię­tość po matce. Jeśli się tym zaj­miesz, w końcu do­ko­piesz się ta­kich rze­czy, po któ­rych wszyst­ko może się zmie­nić. Od­puść, pro­szę.

– Prze­cież wiesz, że nie mogę. Los zde­cy­do­wał. Ta praca jest dla mnie ważna. Czuję to.

– Nie ma cze­goś ta­kie­go jak los – nad­spo­dzie­wa­nie ostro za­re­ago­wał Krzysz­tof, od­wra­ca­jąc się od im­bry­ka z her­ba­tą, którą wła­śnie na­le­wał do jesz­cze przed­wo­jen­nych, kru­chych por­ce­la­no­wych fi­li­ża­nek. Prze­trwa­ły nawet bom­bar­do­wa­nia mia­sta z wrze­śnia 1939, w miesz­ka­niu na Ba­ga­te­li, gdzie ro­dzi­na Ba­czyń­skich miesz­ka­ła aż do nie­miec­kiej oku­pa­cji. – Los nie­mal za­wsze można ograć! Ale to kosz­tu­je. Cza­sem za­pła­cisz je­dy­nie utra­co­ną nie­win­no­ścią. Lecz nie­kie­dy całym ży­ciem. Pro­szę cię raz jesz­cze, wnieś o zmia­nę te­ma­tu!

– Tato, po­wiedz, czy cho­dzi ci o… sty­czeń 1940? – już za­da­jąc to py­ta­nie, wie­dzia­ła, że wkra­cza na nie­bez­piecz­ny grunt, ale nie zdą­ży­ła ugryźć się w język.

Krzysz­tof Kamil Ba­czyń­ski, jako żoł­nierz pod­zie­mia i nie­odrod­ny syn przed­wo­jen­ne­go ka­pi­ta­na „Dwój­ki”, by­łe­go le­gio­ni­sty, brał ak­tyw­ny udział w nie­chlub­nej „Róży Czer­wo­nej” – wspól­nej pol­sko-nie­miec­kiej akcji li­kwi­du­ją­cej sta­li­now­ską agen­tu­rę w Pol­sce. Kilka razy uczest­ni­czył w za­ma­chach pod Bia­łym­sto­kiem w jed­nej gru­pie z Ja­sie­ni­cą. Wie­rzył w to, co robi, ale i tak zbyt mocno to prze­żył. Od­bi­ja­ło się to póź­nej w jego wier­szach.

– Nie tylko. – Ba­czyń­ski głę­bo­ko ode­tchnął, jakby wresz­cie pod­jął ważną de­cy­zję i spra­wi­ło mu to ulgę. – Wi­dzisz, có­recz­ko, już pora, byś się do­wie­dzia­ła: twój dzia­dek, a mój oj­ciec Sta­ni­sław, był w gro­nie tych ludzi Mar­szał­ka, któ­rzy już przed wojną zmie­ni­li nasz los. Zanim zmarł w 1939, po­wie­dział mi na łożu śmier­ci, że wkrót­ce, jak wielu in­nych, wezmę udział w ra­to­wa­niu Pol­ski. I żebym wy­ko­ny­wał zwią­za­ne z tym roz­ka­zy, wszel­kie roz­ka­zy, z czy­stym su­mie­niem i ser­cem, bo nie będą one przy­pad­ko­we. Wtedy my­śla­łem, że to ma­ja­cze­nie umie­ra­ją­ce­go. W 1940 coś mi jed­nak za­świ­ta­ło, nawet po­wie­dzia­łem o tym Bey­na­ro­wi. On zaś kazał mi trzy­mać język za zę­ba­mi. Jak widać, po woj­nie pew­nie za­czął sam kopać i chyba do­wie­dział się cze­goś wię­cej, bo ten twój „temat”, jak sądzę, zręcz­nie ci pod­rzu­co­ny, to jego prze­kaz, su­ge­stia ra­czej do mnie niż do cie­bie. Może bym nadal sie­dział cicho? Wi­dzisz, w czter­dzie­stym ósmym, pod­czas prze­pro­wadz­ki po ślu­bie z twoją mamą, roz­wa­li­ła się stara ko­mo­da po moich ro­dzi­cach. Ze skryt­ki w bla­cie wy­pa­dły bi­buł­ki, mi­kro­fil­my… Wy­ni­ka­ło z nich, że twój dzia­dek, już w cza­sie po­wstań ślą­skich do­wo­dzą­cy spec­gru­pą dy­wer­syj­ną na ty­łach Niem­ców, od po­cząt­ku lat trzy­dzie­stych jako za­ufa­ny czło­wiek Mar­szał­ka i czło­nek jego za­ka­mu­flo­wa­ne­go ze­spo­łu ko­or­dy­no­wał moduł so­wiec­ki „Ba­sio­ra”.

– „Ba­sio­ra”…?

– Taj­ne­go pol­skie­go planu eli­mi­na­cji Sta­li­na, Hi­tle­ra i kilku in­nych czo­ło­wych świa­to­wych po­li­ty­ków tam­tych cza­sów. Po to, by oni nie wy­tłu­kli nas. Dla­te­go pro­szę cię, nie drąż te­ma­tu i wy­myśl coś lek­kie­go, nie­zo­bo­wią­zu­ją­ce­go. Z Bey­na­rem sam po­ga­dam. Jeśli chce mi coś prze­ka­zać, to bez po­śred­ni­ków. Skoro świat wciąż nie wie o „Ba­sio­rze”, to zna­czy, że za upu­blicz­nie­nie tej ta­jem­ni­cy nadal płaci się głową… Więc jak, od­pu­ścisz? Za dwa­dzie­ścia lat sam prze­ka­żę ci pa­miąt­ki po dziad­ku. Wtedy zro­zu­miesz.

 

 

Pol­ska, War­sza­wa, ul. Mie­dzia­na 11, 10 V 1999, godz. 19.30

 

Na sze­ro­kim ekra­nie pre­mie­ro­we­go Mul­ti­ki­na „Sfinx” po­ja­wi­ły się pierw­sze kadry naj­now­szej su­per­pro­duk­cji Je­rze­go Hof­f­ma­na Niech świat za­pło­nie!, opar­tej na su­per­be­st­sel­le­rze pro­fe­sor Anny Ba­czyń­skiej-Wań­ko­wicz. Książ­ka, zbe­le­try­zo­wa­ne roz­wi­nię­cie jej ha­bi­li­ta­cji, sprze­da­ła się na wszyst­kich kon­ty­nen­tach w bez­pre­ce­den­so­wym na­kła­dzie ponad dwu­dzie­stu mi­lio­nów eg­zem­pla­rzy, a wy­daw­nic­two Ge­be­th­ner i Wolf już szy­ko­wa­ło ko­lej­ne wy­da­nia.

Nic dziw­ne­go. Jej pier­wo­wzór – praca na­uko­wa z roku 1994, zło­żo­na na Uni­wer­sy­te­cie War­szaw­skim i udo­stęp­nio­na w sieci – wy­wo­ła­ła mię­dzy­na­ro­do­wy szok i po­tęż­ny dy­plo­ma­tycz­ny skan­dal. Choć Anna nie opi­sa­ła szcze­gó­ło­wo akcji w Lon­dy­nie i Chi­ca­go, bo do tych aku­rat ma­te­ria­łów nie do­tar­ła, a jej roz­mów­cy, nawet jeśli coś wie­dzie­li, mil­cze­li jak grób, Wiel­ka Bry­ta­nia wy­sto­so­wa­ła pro­test. Stany Zjed­no­czo­ne za­gro­zi­ły kon­se­kwen­cja­mi, ale po zgod­nych sprze­ci­wach wpły­wo­wych lob­bies ży­dow­skie­go i pol­skie­go, w ob­li­czu re­al­nej pol­skiej groź­by wy­co­fa­nia stu­ty­sięcz­ne­go na­ro­do­we­go kon­tyn­gen­tu ze wspól­nych sił sta­bi­li­za­cyj­nych, osła­nia­ją­cych utwo­rzo­ny wresz­cie w Pa­le­sty­nie Erec Isra­el, za­si­lo­ny czte­ro­mi­lio­no­wą mi­gra­cją z Pol­ski, chył­kiem się z tego wy­co­fa­ły.

Na wszyst­kich kon­ty­nen­tach po­li­ty­cy i dzien­ni­ka­rze py­ta­li, na ile te sen­sa­cje są zgod­ne z praw­dą, a jeśli tak, to jak po­win­no się w tej sy­tu­acji za­re­ago­wać, pół wieku po woj­nie. Naj­ostrzej od­po­wie­dzia­ły, co oczy­wi­ste, ka­dłu­bo­wa Rosja i po­wo­li łą­czą­ce się Niem­cy.

Niem­ca­mi Pol­ska nie prze­ję­ła się w ogóle. Rosja sta­no­wi­ła tylko nieco więk­szy pro­blem. Mo­skiew­ski am­ba­sa­dor wy­je­chał z War­sza­wy na dłu­gie czte­ry lata, ku żywej ra­do­ści Litwy, Bia­ło­ru­si i Ukra­iny. W końcu wró­cił, lecz do­pie­ro wtedy, gdy pod ko­niec stu­le­cia Kreml buń­czucz­nie ogło­sił, że wła­śnie prze­pro­wa­dził pierw­szą udaną pod­ziem­ną eks­plo­zję ato­mo­wą na Uralu i ma już nawet środ­ki prze­no­sze­nia. Po­twier­dzi­ły to sej­smo­gra­fy i sa­te­li­ty szpie­gow­skie Paktu Środ­ko­wo­eu­ro­pej­skie­go. Co z kolei na po­wrót za­cie­śni­ło współ­pra­cę woj­sko­wą Pol­ski z USA, osła­bio­ną po „Afe­rze Ulama” w la­tach 50., kiedy nad Wisłę tra­fi­ły plany ame­ry­kań­skich bomb wo­do­ro­wych.

Ulam wró­cił do kraju do­pie­ro w 1980, dzię­ki go­spo­dar­czo-po­li­tycz­nej od­wil­ży mię­dzy Sta­na­mi a tą czę­ścią Eu­ro­py. Anna wspo­mi­na­ła go z praw­dzi­wym po­dzi­wem. Także dzię­ki niemu u progu XXI wieku li­czą­ca pięć­dzie­siąt pięć mi­lio­nów miesz­kań­ców Pol­ska coraz bar­dziej li­czy­ła się jako dy­na­micz­ne re­gio­nal­ne mo­car­stwo. Jako filar Unii Środ­ko­wo­eu­ro­pej­skiej i za­bez­pie­cza­ją­cej ją wspól­no­ty obron­nej za­czy­na­ła roz­da­wać karty nie tylko w naj­bliż­szym oto­cze­niu.

Córka Ba­czyń­skie­go, stała uczest­nicz­ka ma­ni­fe­sta­cji z oka­zji ma­jo­we­go Dnia Zwy­cię­stwa, nie raz miała oka­zję po­dzi­wiać prze­la­tu­ją­ce nad Pla­cem Pił­sud­skie­go su­per­my­śliw­ce PZL p-88 Sokół i dud­nią­ce po sto­łecz­nym bruku czoł­gi trze­ciej ge­ne­ra­cji An­ders 91. Kiedy zaś od­wie­dzi­ła wraz z mężem Wi­tol­dem młod­sze­go syna Pio­tra, po­rucz­ni­ka w Mar­Wo­ju, mogła przyj­rzeć się jed­no­st­ce, którą wy­ru­szał w wie­lo­mie­sięcz­ne pa­tro­lo­we rejsy na pół­noc­ny Atlan­tyk. Jed­ne­mu z sze­ściu ato­mo­wych okrę­tów pod­wod­nych pły­wa­ją­cych pod pol­ską ban­de­rą.

Teraz Witek też przy niej był, gdy tym­cza­sem ona ob­ser­wo­wa­ła coraz gło­śniej re­agu­ją­cą wi­dow­nię. Wielu wi­dzów ko­lej­ny raz oglą­da­ło film, wcze­śniej roz­po­wszech­nia­ny nie­ofi­cjal­nie na za­mknię­tych po­ka­zach dla wy­bra­nych. Zbli­ża­ła się klu­czo­wa scena z hi­sto­rii od­two­rzo­nej przez Ba­czyń­ską. Spo­tka­nie w Bel­we­de­rze, to z 16 kwiet­nia 1932 roku, od któ­re­go wszyst­ko się za­czę­ło. To po nim Pol­ska za­wró­ci­ła ze ścież­ki wio­dą­cej ku za­gła­dzie. Cały frag­ment zo­stał opar­ty wprost na ste­no­gra­mie z ar­chi­wum prze­ka­za­ne­go Ba­czyń­skiej przez ojca, zgod­nie z umową z roku 1968.

Uję­cie zro­bio­no z dba­ło­ścią o hi­sto­rycz­ną wier­ność. Anna je lu­bi­ła. Sce­no­pis nad­zo­ro­wa­ła oso­bi­ście, jako kon­sul­tant­ka na­uko­wa.

– I wi­dzisz, drogi Hu­go­nie, jak po­ucza­ją­ce są karty? Już w Le­gio­nach i ty, i ja gra­li­śmy w nie na­mięt­nie. Ostat­nio po­my­śla­łem sobie nawet, że karty są tak na­praw­dę psy­cho­lo­gicz­nym prze­ło­że­niem i naj­do­sko­nal­szym zo­bra­zo­wa­niem re­la­cji mię­dzy­pań­stwo­wych. Ale nie wszyst­kie gry. Nawet nie moje ulu­bio­ne pa­sjan­se. Naj­lep­szy oka­zu­je się poker – zda­nie to wy­po­wie­dział spod oka­za­łe­go wąsa szczu­pły męż­czy­zna w sza­rym mun­du­rze do sie­dzą­ce­go po dru­giej stro­nie sto­li­ka Se­mi­ty w śred­nim wieku, o wy­so­kim czole i prze­ni­kli­wych oczach.

– In­te­re­su­ją­ce – za­mru­czał roz­mów­ca mar­szał­ka Pił­sud­skie­go, Hugo Ste­in­haus, twór­ca świe­żo po­wsta­łej lwow­skiej szko­ły ma­te­ma­tycz­nej, po­cią­ga­jąc łyk go­rą­ce­go na­pa­ru z por­ce­la­no­wej fi­li­żan­ki. – Ale prze­cież nie po to pań­ski Wie­nia­wa przy­wiózł mnie z Lwowa do War­sza­wy…

– Słusz­nie, nie po to. Lecz wra­ca­jąc do na­sze­go po­ke­ra, pro­fe­so­rze… Po pierw­sze – gra­czy jest nie­mal do­wol­nie wielu i z re­gu­ły są wśród nich si­ła­cze i sła­be­usze. Po dru­gie – cała ta gra jest ni mniej, ni wię­cej tylko na­rzu­ce­niem swej woli prze­ciw­ni­kom przy sto­li­ku, w celu po­zba­wie­nia ich za­so­bów. Po trze­cie – ele­men­ty gry od­po­wia­da­ją praw­dzi­wym re­la­cjom mię­dzy pań­stwa­mi. Mamy oto gra­cza, czyli wład­cę albo wodza. Mamy za­so­by: jego pie­nią­dze więk­sze lub mniej­sze, co od­po­wia­da w życiu bazie ma­te­rial­nej pań­stwa, jego eko­no­mii i za­miesz­ku­ją­ce­mu je na­ro­do­wi, zwłasz­cza jego zdol­no­ści re­ge­ne­ra­cji. Mamy lep­sze czy gor­sze karty, co nie­świa­do­mi na­zy­wa­ją śle­pym losem, a świa­do­mi – roz­kła­dem sił mię­dzy­na­ro­do­wych, wpły­wem gra­cza na swe za­ple­cze i miesz­kań­ców. Mamy nawet in­dy­wi­du­al­ne ukła­dy mię­dzy gra­cza­mi. Więc to, co w życiu na­zy­wa­my dy­plo­ma­cją albo…

– …wojną?

– Widzę, że nie na darmo lwow­scy ma­te­ma­ty­cy chleb jedzą – uśmiech­nął się lekko mar­sza­łek. – Lecz co naj­waż­niej­sze: kiedy je­ste­śmy do­brym gra­czem, to wiemy, że w tej grze nie koń­czy się na jed­nej par­tii, a w ko­lej­nych karty mogą się od­mie­nić. Czyli nie wolno nam w sy­tu­acjach z góry nie­ko­rzyst­nych sta­wiać wszyst­kie­go na jedną kartę. Po klę­sce za­so­by z cza­sem mogą wró­cić, ale tylko w jed­nym przy­pad­ku…

– Jeśli wro­go­wie przez nasze wła­sne błędy nie po­zba­wią nas… ludzi?

–  Otóż to. Bo wła­śnie lu­dzie są i będą za­so­bem naj­waż­niej­szym; klu­czem do zwy­cię­stwa w nad­cho­dzą­cej woj­nie, a co naj­waż­niej­sze – po niej! Boję się, i mam ku temu pod­sta­wy, że na­stęp­ne roz­da­nie bę­dzie znacz­nie dla nas gor­sze. Mo­że­my na za­wsze stra­cić Pol­skę.

Ma­te­ma­tyk za­marł.

– Na pewno po­wi­nie­nem o tym wie­dzieć? – za­py­tał po chwi­li.

– Na pewno – padła zde­cy­do­wa­na od­po­wiedź. – Bo mam już pewne wnio­ski. Stąd za­da­nie dla cie­bie i two­ich ge­niu­szów. – Pił­sud­ski ujął w dło­nie cien­ką książ­czy­nę z ty­tu­łem po fran­cu­sku. – Znasz Sun Zi?

– Sztu­kę wojny? Na­tu­ral­nie. Lecz jak to się ma do mojej roli? Je­stem ma­te­ma­ty­kiem, a nie woj­sko­wym, zaj­mu­ję się mo­de­lo­wa­niem pro­ce­sów, ana­li­zą da­nych.

– O nic in­ne­go cię nie po­pro­szę. Ma­te­ma­ty­ka to kró­lo­wa nauk, bo wszyst­ko można nią wy­mo­de­lo­wać. I za­na­li­zo­wać.

– Nawet grę w po­ke­ra z oszu­sta­mi?

– Zwłasz­cza w po­ke­ra. To nawet nie­trud­ne, jeśli tylko wiemy, jaki ma być re­zul­tat koń­co­wy i mamy kom­plet in­for­ma­cji po­cząt­ko­wych. Więc jak, zaj­miesz się tym? Przy­naj­mniej spró­bu­jesz? Oczy­wi­ście w ści­słej ta­jem­ni­cy. Masz tam prze­cież pa­sjo­na­tów tej mod­nej teo­ryj­ki, jak jej tam, o! teo­rii gier! Choć­by Ba­na­cha i tego mło­de­go ge­niu­sza Ulama.

– To jakie są te wa­run­ki?

– Naj­gor­sze moż­li­we roz­da­nie dla Pol­ski, naj­lep­sze dla na­szych wro­gów. Naj­lep­sze za­so­by dla nich i słabe dla nas. Dla nich naj­lep­si gra­cze, przy nas prze­cięt­ni. Wiesz, ja już je­stem stary, długo nie po­ży­ję… Do­sta­niesz opra­co­wa­nie. Bar­dzo silna prze­my­sło­wo i mi­li­tar­nie, uzbro­jo­na po zęby Rosja, rzą­dzo­na przez czer­wo­ne­go cara, dą­żą­ce­go do pod­bo­ju Eu­ro­py po tru­pie Pol­ski. To raz.

– A dwa?

– Zmi­li­ta­ry­zo­wa­ne na nowo Niem­cy pod wła­dzą dyk­ta­to­ra, który co do Pol­ski ma te same plany co Sta­lin.

– Hi­tler? Ten ope­ret­ko­wy führe­rek lum­pen­pro­le­ta­ria­tu? A co na to nasza armia? Co so­jusz­ni­cy?

– Prze­cież masz umysł ści­sły. Znasz sto­su­nek na­szych sił, eko­no­mii, lud­no­ści, armii. Już dziś jest dla nas za późno na wojnę pre­wen­cyj­ną z Niem­ca­mi. W do­dat­ku Fran­cja jej nie chce. Mo­że­my je­dy­nie od­wle­kać, ba­lan­so­wać. Lecz tylko do czasu. Wal­czyć oczy­wi­ście bę­dzie­my. Ale gdy nas roz­gro­mią na po­lach bitew, je­dy­ne, co ci po­zo­sta­je, to le­piej od nich grać i kan­to­wać. I nie mar­no­wać za wiele sił i środ­ków na star­cie czo­ło­we, bo o to im tylko cho­dzi.

– Prze­ra­żasz mnie. Prze­cież ży­je­my w cy­wi­li­zo­wa­nym świe­cie, kto na to po­zwo­li, po co w ogóle takie dia­bel­skie teo­rie?

– Nie bądź­my dzieć­mi, myśl­my re­al­nie. Nim cy­wi­li­zo­wa­ny świat się za nich weź­mie, na zimno i z roz­my­słem za­bi­ją nam wszyst­kich no­si­cie­li na­ro­do­we­go ducha, wszyst­kich umie­ją­cych coś wię­cej niż tylko się pod­pi­sać. Ich agen­tu­ra nie od wczo­raj prze­sy­ła do Mo­skwy i Ber­li­na listy co lep­szych Po­la­ków do roz­strze­la­nia, uwię­zie­nia i zsył­ki. My­ślisz, że oszczę­dzą nam tego, co tak hoj­nie robią dzi­siaj swoim?

– Nie przyj­mu­ję ta­kich wa­run­ków wstęp­nych!

– Po­wiem ci, Hugo, coś strasz­niej­sze­go: re­zul­tat koń­co­wy, który mu­sisz wziąć pod uwagę, bę­dzie jesz­cze gor­szy. Pol­ska w naj­lep­szym wy­pad­ku sta­nie się kra­jem ka­dłu­bo­wym, zdzie­siąt­ko­wa­nym i nie­wol­ni­czym dla Rosji, a w naj­gor­szym – na­ro­do­wą pu­sty­nią do za­sie­dle­nia przez Niem­cy. Przyj­mij, że w ciągu nad­cho­dzą­cej wojny znisz­cze­je pra­wie cały ma­ją­tek na­sze­go kraju, prze­pad­ną dobra kul­tu­ry i wszyst­ko to, co ofiar­nie two­rzy­ły po­ko­le­nia. Już w ciągu kilku pierw­szych lat zginą, a w naj­lep­szym przy­pad­ku uciek­ną na za­wsze z Pol­ski jej wszy­scy świa­do­mi oby­wa­te­le z klas śred­nich i wyż­szych. A to tylko po­czą­tek, bo potem, kiedy ko­lej­ne mi­lio­ny za­czną ucie­kać z na­szych ruin, a resz­tę ogar­ną ko­lej­ne za­bo­ry i wy­wóz­ki, bę­dzie coraz go­rzej. Zaś to, co po ewen­tu­al­nym po­ko­na­niu na­jeźdź­ców przez świat cy­wi­li­zo­wa­ny po­zo­sta­nie, bę­dzie we­ge­to­wać przez wiek, nim się choć tro­chę od­two­rzy, ale już nie z na­ro­do­wym du­chem, a skun­dlo­nym, po­dat­nym na byle wark­nię­cie sil­niej­sze­go. Du­chem rabów, men­tal­no­ścią nie­wol­ni­ków wbi­tych przez na­szych oku­pan­tów w wiecz­ne po­czu­cie winy i niż­szo­ści, bez choć­by grama dumy i wiary we wła­sne siły.

– Pan osza­lał, mar­szał­ku?!

– Chciał­bym, Hugo, chciał­bym. Ale je­stem re­ali­stą. Pra­cu­je­my nad tymi pro­gno­za­mi od roku. Naj­trud­niej i naj­bo­le­śniej było od­rzu­cić nasze ar­cy­pol­skie po­boż­ne ży­cze­nia. Och, jak to bo­la­ło! Wie­rzysz mi?

Cisza po tych sło­wach trwa­ła długo. Wresz­cie Ste­in­haus wy­krztu­sił:

– Wiara temu prze­czy, ale wie­dza i do­świad­cze­nie mówią mi, że wśród naj­gor­szych, to może być fak­tycz­nie re­al­na hi­po­te­za. Zatem?

– Twoim za­da­niem bę­dzie ma­te­ma­tycz­ne, więc cał­ko­wi­cie po­zba­wio­ne mo­ral­no­ści i ja­kie­go­kol­wiek ho­no­ru, czy­sto prag­ma­tycz­ne i zimne wy­mo­de­lo­wa­nie i za­pla­no­wa­nie głów­nych ele­men­tów stra­te­gii prze­trwa­nia na­ro­du. Czyli okre­su od szyb­kie­go upad­ku Pol­ski po agre­sji na­szych wro­gów aż do ich klę­ski, za naj­wy­żej pięć–sześć lat, byśmy w tym cza­sie stra­ci­li jak naj­mniej ludzi. A tam­tych zgi­nę­ło jak naj­wię­cej. Lecz co naj­waż­niej­sze, nie w walce z nami, pro­fe­so­rze! Nie mamy tyle dia­men­tów, by rzu­cać je lekką ręką na sza­niec. Na­jeźdź­cy i ich elity muszą polec w walce z sil­ny­mi tego świa­ta. Któ­rzy – uwzględ­nij i to – gdy my zo­sta­nie­my za­ata­ko­wa­ni, na pewno nas zdra­dzą i opusz­czą. Tak jak za­wsze.

– Skoro jed­nak, wy­bacz mi, z tego rów­na­nia jasno wy­ni­ka, że nie mamy szans na sy­me­trię po obu jego stro­nach… to… nasza re­ak­cja wy­ma­gać bę­dzie wy­war­cia sił nie­sy­me­trycz­nie. Atak nie kar­ta­mi, ale bez­po­śred­nio na naj­groź­niej­szych trzy­ma­ją­cych je gra­czy! Chcesz po­za­bi­jać ich wo­dzów? To w ogóle moż­li­we? Ziuk, na Boga, co ty pla­nu­jesz…?

– Chcia­łeś za­py­tać, co nam po­zo­sta­je? Drogi pro­fe­so­rze – po raz pierw­szy tego wie­czo­ra Pił­sud­ski uśmiech­nął się na­praw­dę szcze­rze i sze­ro­ko – zro­bi­my do­kład­nie to samo, co czy­ni­li­śmy przez ostat­nie ćwierć wieku przed od­bu­do­wą Pol­ski. Tyle że ci­szej. Kiedy w 1904 od­wie­dzi­łem Ja­po­nię, po­ka­zy­wa­li mi tam ich fa­na­tycz­nych i nad­zwy­czaj sku­tecz­nych za­bój­ców-stra­ceń­ców, jak to im było? Pin­dzia, nin­dzia? Za­pa­mię­taj: jeśli tylko w po­li­ty­ce i ter­ro­rze można coś sobie wy­obra­zić, to jest to moż­li­we! Jed­nak odium tego ter­ro­ru – wy­łącz­nie na na­szych wro­gów.

– I pan to mówi, twór­ca Le­gio­nów?!

– Może świat aż tak szyb­ko dzi­cze­je, a może na sta­rość wresz­cie tro­chę zmą­drza­łem – wes­tchnął cięż­ko Ziuk.

– I to wszyst­ko wła­śnie ja mam wy­mo­de­lo­wać?

– Znam twoje moż­li­wo­ści. Do końca grud­nia spo­dzie­wam się klu­czo­wych ele­men­tów rów­nań, na któ­rych końcu ma być ten nasz je­dy­ny moż­li­wy i ko­rzyst­ny dla Pol­ski re­zul­tat. Po­trze­bu­ję pro­stych cią­gów lo­gicz­nych – jeśli A to B, jeśli C to D, oraz ich moż­li­wych roz­ga­łę­zień po naj­waż­niej­szych na­szych ru­chach…

– Ma­try­cy?

– Dobre okre­śle­nie. W efek­cie ma dojść do peł­ne­go mi­li­tar­ne­go i po­li­tycz­ne­go za­an­ga­żo­wa­nia naj­sil­niej­szej de­mo­kra­cji świa­ta, ale wal­czą­cej nie o zyski, jak w 1917, lecz już tylko o wła­sne życie. Dla­te­go go­to­wej na wojnę to­tal­ną.

– Sta­nów Zjed­no­czo­nych?

– Tak. I to nie po kilku la­tach, lecz nie­mal od razu, na pełną skalę. Bo Pol­ska tego czasu mieć po pro­stu nie bę­dzie. Wsta­wiaj do swych rów­nań naj­więk­szych gra­czy globu bez po­dzia­łu na swo­ich i ob­cych. Naj­waż­niej­szych zgła­szaj tylko Wie­nia­wie. Nie mu­sisz mieć wszyst­kich moż­li­wych in­for­ma­cji, by uzy­skać wynik koń­co­wy, po na­szej roz­mo­wie już go masz. I jesz­cze jedno – nikt, ale to nikt nie może tego po­wią­zać z Pol­ską. Ude­rza­jąc w ich tuzy, nasze pion­ki po­świę­caj bez wa­ha­nia. Kosz­ty mo­ral­ne biorę na sie­bie.

– Tych da­nych będą tony!

– Nie prze­sa­dzaj, twój Ulam może ci pomóc, stwo­rzyć, bo ja wiem?, me­to­dę przy­bli­żo­ne­go ty­po­wa­nia z nie­kom­plet­nych da­nych? Tro­chę jak w Monte Carlo? Prze­cież ja też nie mu­sia­łem wie­dzieć wszyst­kie­go, gdy­śmy szli z kontr­ata­kiem znad Wie­prza. Dla cie­bie ważne będą wy­łącz­nie klu­czo­we punk­ty na­szej przy­szłej taj­nej in­ter­wen­cji. Pro­jekt ma kryp­to­nim: „Ba­sior”. O szcze­gó­ły i fi­nan­se się nie martw. To jak, dasz radę?

– Spró­bu­ję. Lecz po­wiedz mi: co byś zro­bił, gdy­bym od­mó­wił?

– To, o czym mó­wi­li­śmy, przy­ja­cie­lu, jest tak ważne dla Pol­ski, że już za­wie­ra od­po­wiedź. I niech nas Bóg ma w swej opie­ce, jeśli pierw­szy raz w hi­sto­rii bę­dzie­my mu­sie­li za­po­mnieć o ho­no­rze i strze­lać po równo, wro­gom i przy­ja­cio­łom, pro­sto w plecy!

Seans zbli­żał się ku koń­co­wi. Na tle ka­drów z kwit­ną­cej, prze­szło już czte­ro­mi­lio­no­wej War­sza­wy końca XX wieku, z jej Pałacem Saskim, połączonymi metrem osiedlami-ogrodami od Łomianek po Górę Kalwarię, przeszło setką niebotyków w centrum, kontrowersyjną architekturą i tytanową elewacją największej na wschód od Kanału La Manche Giełdy Papierów Wartościowych przy Placu Grzybowskim, uka­za­ły się ta­be­le z rze­czy­wi­sty­mi i hi­po­te­tycz­ny­mi stra­ta­mi Pol­ski, wy­ję­te wprost z opra­co­wa­nia córki pol­skie­go no­bli­sty. On sam, lau­re­at szwedz­kiej na­gro­dy z 1983 roku, też po­ja­wił się na wi­dow­ni. W sześć­dzie­sią­tym ósmym po cichu spo­tkał się z Bey­na­rem. Prze­jął od niego ko­lej­ne do­ku­men­ty. Potem Anna długo roz­ma­wia­ła z Ula­mem, kiedy na kilka lat przed śmier­cią wró­cił do swego uko­cha­ne­go Lwowa. Ale Ba­czyń­ski nigdy nie po­ka­zał córce – i pew­nie już nie po­ka­że – kart­ki, wy­ję­tej przez niego ze ste­no­gra­mu z Bel­we­de­ru, na któ­rej Pił­sud­ski pod ko­niec roz­mo­wy, niby żar­tem ujaw­nia Ste­in­hau­so­wi, że pierw­szy im­puls dla ana­liz le­żą­cych u pod­staw „Planu Ba­sior” prze­ka­zał mu pod­czas se­an­su spi­ry­ty­stycz­ne­go w Bel­we­de­rze przed­wo­jen­ny ja­sno­widz Osso­wiec­ki.

Teraz jed­nak oj­ciec Anny, który oglą­dał film po raz pierw­szy, nie po­wstrzy­my­wał łez. Nie tylko on. Nie wia­do­mo dla­cze­go lu­dzie pła­ka­li ma­so­wo, bi­le­ter­ki już od pierw­szych przed­pre­mie­ro­wych pro­jek­cji wie­dzia­ły, że przed tym se­an­sem fa­bu­la­ry­zo­wa­ne­go do­ku­men­tu nie pro­po­nu­je się pra­żo­nej ku­ku­ry­dzy, ale jed­no­ra­zo­we chu­s­tecz­ki. Może dla­te­go, że wi­dzo­wie py­ta­li sami sie­bie, gdzie by­li­by teraz, gdyby nie czy­jaś… wy­obraź­nia?

Licz­by z ko­lej­nych lat, od­czy­ty­wa­ne zza kadru przez ak­to­ra gra­ją­ce­go Mar­szał­ka, po­ra­ża­ły wi­dow­nię, ni­czym od­da­wa­ne w bez­bron­ny tłum salwy z ka­ra­bi­nów ma­szy­no­wych. Jak to? Czy na­praw­dę bez planu „Ba­sior” Pol­ska mia­ła­by po woj­nie góra 23–24 mi­lio­ny miesz­kań­ców i te­ry­to­rium zre­du­ko­wa­ne o po­ło­wę, wli­cza­jąc w to nawet Zie­mie Od­zy­ska­ne, z Wro­cła­wiem i Szcze­ci­nem? A w roku 1989 le­d­wie 39 mi­lio­nów i pię­cio­krot­nie mniej­szą go­spo­dar­kę? Ot, de­fi­ni­tyw­nie zbied­nia­łe trze­cio­rzęd­ne pań­stew­ko bez żad­ne­go zna­cze­nia?

Wi­dzo­wie w nie­do­wie­rza­niu wy­mie­nia­li uwagi, ale na­ra­sta­ją­cy szmer ucię­ło jak nożem po­ja­wie­nie się koń­co­we­go na­pi­su, frag­men­tu z Dzieł wszyst­kich tego, dzię­ki któ­re­mu Pol­ska dwu­krot­nie w ostat­nim stu­le­ciu od­zy­ska­ła i obro­ni­ła nie­pod­le­głość:

W ni­czy­je gwa­ran­cje nie wierz­cie. Ba­lan­suj­cie, do­pó­ki się da, a gdy się już nie da, pod­pal­cie świat…!

Józef Pił­sud­ski

Mar­sza­łek Pol­ski

 

 

Od Au­to­ra:

Wszyst­kie (poza nie ma­ją­cy­mi szans na uro­dze­nie dzieć­mi na­szych elit, wy­bi­tych w cza­sie II WŚ) po­sta­cie wy­mie­nio­ne z na­zwi­ska na stro­nach tej no­we­li dzia­ła­ły w rze­czy­wi­stej hi­sto­rii Pol­ski, Eu­ro­py i świa­ta, choć po roku 1939 naj­czę­ściej ode­gra­ły w niej inną rolę. Dy­wer­san­ci „Ba­sio­ra” mają pier­wo­wzo­ry pięk­nie za­zna­czo­ne na kar­tach praw­dzi­wej hi­sto­rii, jako ci­cho­ciem­ni, w tym Wal­dek – rodem z Chi­ca­go. Opis za­ma­chu na Hi­tle­ra wraz z „listą obec­no­ści” jest zgod­ny z rze­czy­wi­sto­ścią, poza tym… że „u nas” za­ma­chow­cy nie do­tar­li na miej­sce. Zgod­nie z praw­dą po­da­ne zo­sta­ły szcze­gó­ły tech­nicz­ne i te­re­no­we, w tym po raz pierw­szy w Pol­sce – rze­czy­wi­sta lo­ka­li­za­cja Bli­skiej Daczy Sta­li­na. Dla zwięk­sze­nia re­ali­zmu opo­wia­da­nia, wszel­kie szcze­gó­ły tech­nicz­ne, to­po­gra­ficz­ne, po­li­tycz­ne (rzecz jasna od­no­szą­ce się do na­szej rze­czy­wi­sto­ści) i per­so­nal­ne zo­sta­ły zwe­ry­fi­ko­wa­ne i po­twier­dzo­ne, w tym np. kwa­dra Księ­ży­ca pod­czas za­ma­chu na Sta­li­na a nawet opis głu­po­ty ostat­nie­go am­ba­sa­do­ra II RP w Mo­skwie. Też jest on, nie­ste­ty, praw­dzi­wy. Wit­ka­ce­go nikt nie ewa­ku­ował, zroz­pa­czo­ny po klę­sce wrze­śnio­wej, po­peł­nił sa­mo­bój­stwo. Ba­czyń­ski zgi­nął na po­cząt­ku krwa­we­go Po­wsta­nia War­szaw­skie­go. Po­dob­nie jak ty­sią­ce in­nych na­szych mło­dych “dia­men­tów”, w tym Kry­sty­na, córka Mel­chio­ra Wań­ko­wi­cza. Lange zo­stał so­wiec­kim agen­tem. Gdyby nie izo­la­cjo­nizm i nie­chęć Ro­ose­vel­ta, Pro­jekt „Man­hat­tan” wy­star­to­wał­by w USA o pół­to­ra roku wcze­śniej i zmie­nił­by hi­sto­rię świa­ta oraz Pol­ski. Ulam u nas był twór­cą ob­li­czeń (wła­śnie me­to­dą „Monte Carlo”), które umoż­li­wi­ły ze­spo­ło­wi Tel­le­ra bu­do­wę ame­ry­kań­skiej bomby wo­do­ro­wej. W Pol­sce bo­wiem nikt nie miał dla niego god­nej pracy, więc tuż przed wojną wy­emi­gro­wal. Inni emi­gran­ci w na­szym świe­cie, np. gen. Wła­dy­sław Tu­ro­wicz, z po­wo­dze­niem two­rzy­li w la­tach 50. i 60., choć­by w bied­nym Pa­ki­sta­nie, woj­ska ra­kie­to­we, cen­tra badań ko­smicz­nych i ośrod­ki pro­du­ku­ją­ce broń ato­mo­wą. Na­wia­sem mó­wiąc – mia­sto Na­ga­sa­ki obe­rwa­ło ame­ry­kań­ską bombą przy­pad­ko­wo – pier­wot­nym celem było wła­śnie Kioto, ale ura­to­wa­ła je zła po­go­da.

Ppor. Jerzy Skrzy­mow­ski ps. „Ko­stek” w na­szej wer­sji hi­sto­rii uciekł z ofla­gu w Do­es­sel 20 wrze­śnia 1943 roku. Po­legł w War­sza­wie, 1 sierp­nia 1944. A Ro­sja­nin Mar­gie­łow „u nas” stał się naj­słyn­niej­szym so­wiec­kim do­wód­cą wojsk po­wietrz­no­de­san­to­wych w całej ich hi­sto­rii. W 1939 roku w na­szym wa­rian­cie hi­sto­rii nie szy­ko­wał się na Ala­skę. 17 wrze­śnia na­jeż­dżał wschod­nią Pol­skę, tuż potem po­sła­no go do Fin­lan­dii.

I na ko­niec rzecz naj­waż­niej­sza: ostat­nie zda­nia opo­wie­ści, po­cho­dzą­ce spod pióra Jó­ze­fa Pił­sud­skie­go, padły i w na­szej rze­czy­wi­sto­ści. Są wciąż ak­tu­al­ne…