Popożarowy i jego fantastyczny świat

Chło­pak ko­lej­ny raz obu­dził się zlany potem, prze­ra­żo­ny i trzę­są­cy, ni­czym w fe­brze. Pró­bo­wał przy­po­mnieć sobie prze­rwa­ny wła­śnie sen, czuł, że po­wi­nien, lecz jed­no­cze­śnie nie chciał tego, bo pa­mię­tał, jakim stra­chem i obrzy­dze­niem go na­pa­wał.

– Były tam ja­kieś stwo­rze­nia. Takie dzi­wacz­ne, róż­no­ko­lo­ro­we – mówił do sie­bie pół­szep­tem.

Świ­ta­ło. Po­pa­trzył chwi­lę na puste ścia­ny w po­ko­ju, a potem szyb­ko wstał i po­rwał szki­cow­nik, aby utrwa­lić za­ry­sy zwie­rząt z nie­po­ko­ją­cych wizji. Ry­so­wał za­wzię­cie, co chwi­lę za­sta­na­wia­jąc się i przy­po­mi­na­jąc prze­ży­wa­ne pod­czas snu sceny.

– Co to było? – Za­stygł na mo­ment. – Tam nie po­ja­wia­ły się je­dy­nie zwie­rzę­ta. Wi­dzia­łem dwoje ludzi. Tak, je­stem tego pe­wien, byli także lu­dzie. Nie­okry­ci, dziw­nie nie­re­al­ni, o bla­dej cerze i smut­nych oczach. Obok nich stał Bóg w ró­żo­wym odzie­niu. Po­da­wał dło­nie, prze­ma­wiał, bło­go­sła­wił, a oni słu­cha­li go i po­ta­ki­wa­li. Do­oko­ła kwi­tły drze­wa, świat zie­le­nił się, a potem mie­nił ko­lo­ra­mi, sły­sza­łem od­gło­sy roz­ma­itych zwie­rząt, ufnie spa­ce­ru­ją­cych mię­dzy boską i ludz­ki­mi po­sta­cia­mi. – Za­sko­czo­ny za­pa­mię­ta­ny­mi ob­ra­za­mi, cią­gle opo­wia­da­jąc je sobie, chłopak kre­ślił wy­trwa­le scenę po sce­nie, obraz za ob­ra­zem, aby mieć ich jak naj­wię­cej w pod­ręcz­nym szki­cow­ni­ku.

 

Nagle ze sku­pie­nia wy­rwał go rwe­tes za oknem. Wyj­rzał i znie­ru­cho­miał z prze­ra­że­nia. W od­da­li widać było gęsty, czar­ny dym i zło­wiesz­czą łunę. Dud­ni­ły ko­ściel­ne dzwo­ny. Jego mia­sto pło­nę­ło.

Wy­biegł z domu, za­rzu­ca­jąc na długą ko­szu­lę je­dy­nie palto, wi­szą­ce przy drzwiach. Str­wo­że­ni lu­dzie bie­ga­li do­oko­ła, krzy­cze­li, rwali włosy z głów. Ktoś wołał, że to kara za grze­chy, ktoś inny, że nad­szedł dzień sądu osta­tecz­ne­go.

Na nie­bie przez mo­ment po­ja­wi­ły się ta­jem­ni­cze obiek­ty, jakby po­mniej­szo­ne kule ziem­skie, prze­źro­czy­ste i wy­peł­nio­ne sza­ro­zie­lo­ny­mi kra­jo­bra­za­mi oraz nie­ja­sny­mi po­sta­cia­mi.

Hie­ro­nim przy­pa­try­wał się temu zdru­zgo­ta­ny. Wi­dział, jak bły­ska­wicz­nie ję­zo­ry ży­wio­łu obej­mu­ją ko­lej­ne domy, jak lu­dzie płoną żyw­cem, a inni pró­bu­ją ich ra­to­wać, rzu­ca­jąc się z ubra­nia­mi, bądź płach­ta­mi ma­te­ria­łu. Wielu pa­ni­ko­wa­ło, pod­czas uciecz­ki tra­tu­jąc po­zo­sta­łych. Czuł za­pach śmier­ci i po­żo­gi. Miał za­le­d­wie trzy­na­ście lat, a nie zna­ją­ca li­to­ści ko­stu­cha wła­śnie za­glą­da­ła mu w oczy.

Nie­ocze­ki­wa­nie obok sie­bie zo­ba­czył Pana w tej samej, ja­sno­ró­żo­wej sza­cie, w któ­rej przy­śnił mu się mi­nio­nej nocy.

 

– Witaj, Hie­ro­ni­mie.

– Jezu, czy ja umar­łem i je­stem z tobą w nie­bie? – za­py­tał za­lęk­nio­ny.

– A chciał­byś tam już być?

– Nie, Panie Boże.

– Je­steś bez winy, nie za­bio­rę dziś cie­bie z in­ny­mi, ale mu­sisz mi obie­cać, że to, co wi­dzia­łeś, prze­ka­żesz lu­dziom.

– Jak mam to zro­bić? Jakże mam im prze­ka­zać swoje sny?

– Masz nie­by­wa­ły ta­lent, Hie­ro­ni­mie. – Pan wska­zał dło­nie chłop­ca oraz szki­cow­nik. – Na­ma­luj to.

– Mam na­ma­lo­wać wszyst­ko, co zo­ba­czy­łem?

– Tak. Ze szcze­gó­ła­mi.

– Jakże to, Panie mój?

– Będę do cie­bie mówił nie­prze­rwa­nie przez wszyst­kie noce aż do po­wsta­nia dzie­ła. Uj­rza­ne w sen­nych wi­zjach ob­ra­zy prze­nie­siesz potem na drew­no.

– Lecz nie za­pa­mię­tam wszyst­kie­go. Sny to ulot­ne mary. Nie zdo­łam ich póź­niej utrwa­lić.

Jezus za­sta­no­wił się przez chwi­lę.

– Do­brze zatem, Hie­ro­ni­mie. Będę ci owe wizje przed­sta­wiał za dnia, na jawie. Po­mo­gę ci, al­bo­wiem chcę, abyś prze­ka­zał, co mam do po­wie­dze­nia lu­dziom.

I od tej pory co­dzien­nie, wcze­snym ran­kiem, Pan przy­cho­dził do niego i ob­ja­wiał sceny ze świa­tów, któ­ry­mi wła­dał. A chło­piec, póź­niej mło­dzian, zaś osta­tecz­nie doj­rza­ły ar­ty­sta ni­der­landz­ki skru­pu­lat­nie szki­co­wał każdą po­stać, pej­zaż, wy­da­rze­nie oraz zja­wi­sko, któ­re­go był świad­kiem, a na­stęp­nie prze­no­sił je na deski i sta­ran­nie ma­lo­wał, do­da­jąc au­ten­tycz­nych barw oraz od­cie­ni.

Wizje mie­sza­ły się, prze­pla­ta­ły, po­cząt­ko­wo nie mając kon­kret­nej i spój­nej ko­lej­no­ści, wła­ści­we­go biegu zda­rzeń ani też lo­gicz­ne­go upo­rząd­ko­wa­nia.

Potem Jezus po­czął ob­ja­śniać ar­ty­ście, jak ma na­ma­lo­wać po­szcze­gól­ne świa­ty, łą­cząc ich wi­ze­run­ki.

Kie­dyś ma­larz za­py­tał Je­zu­sa, czym były nie­zwy­kle kule, wi­szą­ce wśród chmur, nad pło­ną­cym mia­stem, przy­po­mi­na­ją­ce ziem­ską, lecz dużo mniej­sze.

– To ma­chi­ny la­ta­ją­ce, przy­by­łe z in­nych świa­tów.

– Zza morza?

– Nie, one przy­le­cia­ły spoza gwiazd.

– Są zatem i inne świa­ty, Panie? Poza gwiaz­da­mi?

– Ow­szem. Wiele jest świa­tów prócz tego, który znasz.

– Sta­no­wią dla nas za­gro­że­nie?

– Nie. Mo­żesz być spo­koj­ny.

– Czy owe ma­chi­ny także mam uwiecz­nić?

– Tylko jedną. W cen­tral­nej czę­ści, na samym wstę­pie, Hie­ro­ni­mie. To bę­dzie za­mknię­ta część ob­ra­zu.

Bosch uczy­nił, jak mu na­ka­zał Pan.

 

 

Na sam ko­niec Jezus pod­su­mo­wał:

– Hie­ro­ni­mie, pra­co­wa­łeś wy­trwa­le przez sze­reg lat. W na­gro­dę, zanim dzie­ło twoje zo­sta­nie po­łą­czo­ne w jedno i osta­tecz­nie za­koń­czo­ne, po­ka­żę ci kra­iny, o któ­rych dotąd tylko opo­wia­da­łem, uka­zu­jąc ich skraw­ki, nie­wiel­kie cząst­ki, marne na­miast­ki. Od­bę­dzie­my wspól­ną po­dróż w cza­sie i prze­strze­ni.

– Do­brze, mój Boże. Pójdę za tobą, dokąd roz­ka­żesz. Jeśli można, pod­czas wę­drów­ki na­nio­sę rów­nież tu i ów­dzie po­praw­ki.

Jezus ski­nął głową z uzna­niem dla ge­niu­szu ar­ty­sty, po czym na­ka­zał mu:

– Spójrz teraz w lu­stro. Od tego wi­ze­run­ku, czyli two­je­go od­bi­cia, roz­pocz­nie­my zwie­dza­nie świa­tów. I na nim za­koń­czy­my. Dzie­ło po­wsta­nie w 1500 roku.

Hie­ro­nim po­pa­trzył i uj­rzał po­waż­ną, sku­pio­ną twarz doj­rza­łe­go czło­wie­ka.

 

 

Na­stęp­nie od­szedł, usiadł wy­god­nie na krze­śle w swej pra­cow­ni i pa­trzył na to, jak wokół jego bla­de­go ob­li­cza po­wsta­wa­ły ko­lej­ne ele­men­ty, znane mu już z wcze­śniej oglą­da­nych wizji.

W uka­zy­wa­nych sce­nach przez mo­ment jesz­cze do­strzegł sie­bie, gdy znów jako trzynastolatek z prze­ra­że­niem spo­glą­da na pło­ną­ce mia­sto.

– Panie, czy mogę uga­sić ogień? – za­py­tał wtedy sto­ją­ce­go obok Adama i Ewy Je­zu­sa. – Wolno mi za­czerp­nąć tej raj­skiej wody?

– Nie, Hie­ro­ni­mie, nie czyń tego! – krzyk­nął Pan uno­sząc prawą rękę, a nadzy męż­czy­zna i ko­bie­ta za­sło­ni­li oczy z prze­ra­że­nia.

– Ależ to tylko woda. Ona ura­tu­je moje mia­sto… – Oszo­ło­mio­ny za­ka­zem chło­pak pod­biegł bli­żej.

– Odsuń się, ucie­kaj stąd, Hie­ro­ni­mie! – ostrze­gał Pan.

– Dla­cze­go? Czy ta woda nie jest od­po­wied­nia?

– Tak. Jest zła!

– Za­ka­żo­na? Nie­sie cho­ro­by?

– Nie­sie coś znacz­nie gor­sze­go, Hie­ro­ni­mie! Ona nie­sie zgubę. W tym świe­cie nic nie jest takim, jakim się wy­da­je…

Chło­piec po­słusz­nie za­trzy­mał się i spo­glą­dał ze zdu­mie­niem na od­le­głe kłęby dymu, pa­trzą­cych znów bez emo­cji Adama i Ewę, oraz Pana, prze­strze­ga­ją­ce­go przed ta­jem­ni­czym je­zio­rem.

Nagle z głębi wody po­czę­ły wy­cho­dzić na brzeg nie­mra­wo i powoli dzi­wacz­ne stwo­rze­nia. Młody Hie­ro­nim od­su­nął się i pa­trzył prze­stra­szo­ny, a póź­niej roz­pły­nął we mgle i dal­sze sceny oglą­dał już tylko z po­zy­cji do­ro­słe­go męż­czy­zny, po­now­nie sie­dzą­ce­go w pra­cow­ni.

 

 

– Co to za stwo­ry, Panie? – za­py­tał Je­zu­sa, gdy ten sta­nął obok.

– Żyją w głębi ziemi, pod sko­ru­pą. Nie są znane śmier­tel­ni­kom.

– To dla­te­go za­bra­nia­łeś mi czer­pać wodę z tego je­zio­ra?

– Tak, Hie­ro­ni­mie. One mo­gły­by cię skrzyw­dzić. Są nie­bez­piecz­ne.

– Są także od­ra­ża­ją­ce. – Ma­larz przy­glą­dał się be­stiom ze wstrę­tem.

– Lecz to nadal moje stwo­rze­nia, po­dob­nie jak ty – od­po­wie­dział Bóg ła­god­nym tonem.

– Jak się zwą?

– Owe czar­ne i obłe to smer­to­nie. Białe ze sko­ru­pa­mi na grzbie­tach noszą miano fa­try­wów. Obok idą gro­mad­nie go­na­ta­ku­sy oraz na­na­by. Nie mu­sisz jed­nak­że pa­mię­tać ich nazw, mój mi­strzu. Ważne, być utrwa­lił wy­gląd owych zwie­rząt.

– Tamte, od­da­lo­ne nieco bar­dziej, wy­da­ją mi się zna­jo­me. – Męż­czy­zna szki­co­wał za­wzię­cie i jed­no­cze­śnie pa­trzył in­ten­syw­nie na uka­zu­ją­ce się cią­gle sceny.

– Istot­nie, wiele z nich zdą­ży­łeś już po­znać. Jeśli nie w życiu co­dzien­nym, to przy­naj­mniej w po­dróż­ni­czych księ­gach, czy­ta­nych w mło­do­ści. Są tutaj zatem: sło­nie, ży­ra­fy, małpy, lwy, są rów­nież jasz­czur­ki, ryby, ptaki oraz jed­no­roż­ce.

– Jed­no­roż­ce? O ile wiem, to mi­to­lo­gicz­ne stwo­ry, wy­stę­pu­ją­ce je­dy­nie w opo­wie­ściach an­tycz­nych, głów­nie grec­kich.

– Jak sam wi­dzisz, nie tylko. – Pan uśmiech­nął się i wska­zał ba­jecz­ne kra­iny ze sta­da­mi róż­no­rod­ne­go ptac­twa, po któ­rych spa­ce­ro­wa­ły spo­koj­nie zwie­rzę­ta.

 

 

– Boże mój, widzę tu trój­gło­wą cza­plę! Czy to omamy, czy też rze­czy­wi­ście ist­nie­je owo stwo­rze­nie?

– Ist­nie­je, a jakże. – Pan uniósł nieco rękaw, spod któ­re­go mo­men­tal­nie wy­pa­dło kilka ta­kich dzi­wacz­nych cza­pli. – To no­ra­ka­mie – po­wie­dział, głasz­cząc z ra­do­ścią każdą z nich po na­chy­lo­nych przy­mil­nie gło­wach.

Ma­larz odło­żył na­rzę­dzia i przez krót­ką chwi­lę także ostroż­nie do­ty­kał ich głów, uśmie­cha­jąc się i spo­glą­da­jąc z nie­do­wie­rza­niem. Póź­niej po­wró­cił do pracy, a ptaki spo­koj­nie od­fru­nę­ły ku raj­skiej kra­inie.

 

 

– Jezu, dla­cze­go twoja szata ma ró­żo­wą barwę? – od­wa­żył się za­py­tać zdzi­wio­ny ar­ty­sta.

Wej­rzał na Bożą suk­nię i do­strzegł mie­nią­ce się na niej od­bi­cia.

– To samo z fon­tan­ną, bi­ją­cą w górę i nio­są­cą wodę życia wszel­kim twym stwo­rze­niom… Czemu?

 

 

Nagle po­pa­trzył na od­le­gły zarys ruin mia­sta i do­strzegł łunę po­ża­ru. Wtedy zro­zu­miał.

– Moje mia­sto nadal pło­nie. To ogień błysz­czy i mieni się ko­lo­ra­mi, od­bi­ja od wszyst­kie­go, na­da­jąc inną po­stać bar­wom nawet w Raju. Nic już nie wy­glą­da tak, jak wcze­śniej. Czy do­trze aż tutaj? – za­py­tał z trwo­gą.

– Nie, Hie­ro­ni­mie, mo­żesz być spo­koj­ny, pożar nie stra­wi Raj­skie­go Ogro­du. Lecz odtąd nic już nie bę­dzie takim, jakim było przed­tem. Nawet w Raju, jak wi­dzisz, wy­peł­za­ją spod ziemi masz­ka­ry, któ­rych oko ludz­kie oglą­dać nie po­win­no. Zaj­mu­ją siel­skie ogro­dy, łąki, pola, lasy, morza, rzeki i je­zio­ra. Dzie­wi­czy i bez­grzesz­ny Raj nie jest już osto­ją bez­pie­czeń­stwa oraz spo­ko­ju…

Męż­czy­zna szki­co­wał za­wzię­cie, ma­lo­wał i na­no­sił po­praw­ki, spo­glą­da­jąc z prze­ję­ciem na pre­zen­to­wa­ne kra­jo­bra­zy, zwie­rzę­ta i po­sta­cie.

– Jest i sam wąż, spraw­ca ca­łe­go nie­szczę­ścia. – Wska­zał gada, obej­mu­ją­ce­go cia­łem owo­co­we drze­wo i na­ry­so­wał go szyb­ko.

– To krew­niak stwo­rzeń, wy­peł­za­ją­cych tak licz­nie spod ziem­skiej sko­ru­py. Wiecz­nie już odtąd bę­dzie peł­zał po ziemi. Oto jego po­ku­ta.

– A jed­nak, mój Panie, to nadal Raj. Wpraw­dzie już bez nie­win­no­ści, pełen grze­chu i plu­ga­stwa, z ma­ka­brycz­ny­mi stwo­ra­mi i od­bi­ciem łuny po­żo­gi, lecz to nadal kra­ina mio­dem i mle­kiem pły­ną­ca. Eden…

– Masz słusz­ność, Hie­ro­ni­mie. Chcia­łem, abyś od tego za­czął. Dzie­ło zwień­czysz póź­niej wi­ze­run­kiem kuli ziem­skiej i po­sta­cią Boga Ojca z Psal­mem o stwo­rze­niu świa­ta, lecz teraz chcę, abyś utrwa­lił sceny, które lu­dziom mają uświa­do­mić, co ta­kie­go uczy­ni­li, aby raz na za­wsze po­że­gnać się z dzie­wi­czym, pięk­nym i bez­tro­skim Rajem. Czego do­ko­na­li, by nigdy już do niego nie po­wró­cić. Ja­ki­mi czy­na­mi wy­pło­szy­li po­two­ry z ziem­skie­go wnę­trza.

– Czy nie cho­dzi tylko o grzech pier­wo­rod­ny, Słod­ki Jezu? Po­bło­go­sła­wio­na przez cie­bie para, którą mi uka­za­łeś, nasi pra­oj­co­wie, Adam i Ewa, nie po­słu­cha­li prze­stro­gi i za na­mo­wą węża zje­dli owoc za­ka­za­ny.

– Od tego wszyst­ko się za­czę­ło – przy­znał Pan. – A potem było już coraz go­rzej.

Jezus uka­zał wstrzą­śnię­te­mu Hie­ro­ni­mo­wi sze­reg scen w Po­ziom­ko­wym Ogro­dzie, gdzie nadzy lu­dzie roz­ma­itych ras pu­blicz­nie od­da­wa­li się bez opa­mię­ta­nia cie­le­snym ucie­chom. Ol­brzy­mie owoce po­zio­mek, wiśni, po­rze­czek i jeżyn, roz­rzu­co­ne wszę­dzie, były ich po­kar­mem. Pi­ja­ni, osza­le­li, za­śle­pie­ni, odu­rze­ni wonią dia­bel­skich ro­ślin, nie wi­dzie­li, jak bli­sko jest ich ko­niec… Ogrom­ne ptaki, to­wa­rzy­szą­ce tej roz­pu­ście, przy­glą­da­ły się tępo ludz­kim igrasz­kom. Nie spo­dzie­wa­ją­cym się ry­chłej zguby nie­szczę­śni­kom to­wa­rzy­szy­ły świ­nie, uskrzy­dlo­ne ryby, la­ta­ją­ce lwy oraz del­fi­ny, konie, wiel­błą­dy, a nawet jed­no­roż­ce.

 

 

– Panie, ten świat… – Zdru­zgo­ta­ny ma­larz prze­rwał ry­so­wa­nie i za­krył oczy dłoń­mi.

– Tak, Hie­ro­ni­mie, wiem, co masz na myśli. Wi­dzisz świat na wskroś prze­sy­co­ny grze­chem. Z pew­no­ścią za­uwa­ży­łeś i to, że brak w nim dzie­ci oraz star­ców, bo oni nie mo­gli­by pa­trzeć na takie be­ze­ceń­stwa…

– Sowa, skry­ta we­wnątrz raj­skiej fon­tan­ny, pa­trzy­ła tak roz­trop­nie i prze­ni­kli­wie, jakby spo­dzie­wa­ła się owych wizji… – Ar­ty­sta wska­zał na­szki­co­wa­ne­go wcze­śniej ptaka.

– Masz słusz­ność. Ona wie­dzia­ła już wtedy. Dla­te­go teraz, w tym grzesz­nym świe­cie, spo­glą­da smut­na i przy­gnę­bio­na.

 

 

– Tu także jest fon­tan­na.

– Tak, lecz chwie­je się i pęka. W do­dat­ku pły­wa­ją w niej lu­dzie wraz ze zwie­rzę­ta­mi. Dalej, spójrz tylko, po­ja­wia­ją się nawet zło­wro­gie i pod­stęp­ne sy­re­ny.

 

 

 

– Ko­lej­ne isto­ty rodem ze sta­ro­żyt­nej mi­to­lo­gii.

– Istot­nie – zgo­dził się Pan.

– A czte­ry rzeki niosą wodę z po­bli­skiej sa­dzaw­ki…

– …w czte­ry stro­ny ziem­skie­go świa­ta – do­koń­czył Jezus, spo­glą­da­jąc ze smut­kiem na pre­zen­to­wa­ne sceny. – Tym spo­so­bem grzech obej­mu­je nader szyb­ko całą Zie­mię.

A ma­larz ry­so­wał, po­pra­wiał i utrwa­lał cią­gle oglą­da­ne wy­da­rze­nia, jak mu to na­ka­zał Bóg.

 

– Panie, mam obawy, czy spro­stam twoim ocze­ki­wa­niom – stwier­dził pew­ne­go ranka Bosch.

– Dla­cze­góż to, Hie­ro­ni­mie?

– Bo, jak dotąd, ni­g­dzie nie zna­la­złem wody, mo­gą­cej uga­sić pożar mo­je­go mia­sta.

– W isto­cie, w ob­ra­zach, które ci przy­no­szę, pło­nie ono nadal.

– Był już Raj, były ogro­dy grzesz­nych, ziem­skich roz­ko­szy po­śród po­ziom­ko­wych drze­wek. Spo­dzie­wam się, co dziś mi uka­żesz, Słod­ki Jezu.

– Masz słusz­ność, Hie­ro­ni­mie. Teraz czeka cię ma­lo­wa­nie Pie­kła.

– Lecz, czy po­tra­fię na­le­ży­cie oddać to, co chcesz prze­ka­zać lu­dziom, Panie? Czy po­do­łam twemu żą­da­niu?

– Je­stem prze­ko­na­ny, że nikt inny nie uczy­ni tego le­piej.

– Dla­cze­go, Jezu?

– Bo ty nie wąt­pisz, lecz ma­lu­jesz to, co wi­dzisz, wie­rząc zmy­słom. A tego wła­śnie ocze­ku­ję. Ta­kie­go ar­ty­sty po­szu­ki­wa­łem przez całe wieki. Z fan­ta­zją, wiarą i czy­stym umy­słem.

Nim zdą­ży­li przy­go­to­wać się do pre­zen­ta­cji Pie­kła, prze­cią­gły hałas, jakby setek naj­roz­ma­it­szych in­stru­men­tów, wy­peł­nił pra­cow­nię ma­lar­ską Bo­scha. Ma­larz upu­ścił pę­dzel i z trwo­gą przy­sło­nił uszy.

– A oto Pie­kło, Hie­ro­ni­mie! – Jezus wska­zał dło­nią nową sce­ne­rię.

Obok po­ziom­ko­wych drzewek w świe­cie tym, peł­nym mroku i czer­ni, po­ja­wia­ły się je­dy­nie nagie po­sta­cie mor­do­wa­nych grzesz­ni­ków, dzi­wacz­ne, krwio­żer­cze zwie­rzę­ta oraz zdu­mie­wa­ją­co wiel­kie in­stru­men­ty. To one wła­śnie czy­ni­ły strasz­li­wy hałas.

Bosch spoj­rzał z za­cie­ka­wie­niem i uj­rzał znowu swoją zmę­czo­ną twarz, od któ­rej roz­po­czął wiele lat temu ma­lo­wa­nie tryp­ty­ku. Obok wid­nia­ły dudy, pisz­czał­ka i bęben. Nieco dalej inne in­stru­men­ty: trój­kąt, wio­lon­cze­la, flet oraz trąb­ki.

– Panie, to Pie­kło mu­zy­kan­tów! Są mor­do­wa­ni przez in­stru­men­ty, które, miast dawać im uko­je­nie oraz ra­dość, teraz zde­for­mo­wa­ne i oży­wio­ne, niosą zgubę i śmierć w mę­czar­niach! – za­wo­łał wstrzą­śnię­ty ma­larz.

 

 

– Istot­nie.

– Nie­mo­żeb­ne! Tfu! Nuty wy­pi­sa­ne na… wy­bacz, Jezu, „tyle do sie­dze­nia” bez­boż­ni­ka?! – zdu­miał się ar­ty­sta, gdy spoj­rzał na ko­lej­ną od­sło­nę.

– Sam wi­dzisz, cał­ko­wi­ty upa­dek wszel­kich zasad… – przy­znał za­smu­co­ny Bóg.

 

 

Hie­ro­nim chło­nął dalej ob­ra­zy w przy­tła­cza­ją­cej, czar­nej sce­ne­rii. Jeden ze ska­zań­ców zo­stał ukrzy­żo­wa­ny na stru­nach harfy, inny – przy­wią­za­ny do lutni i wy­sta­wio­ny na po­żar­cie skrzy­dla­te­mu smo­ko­wi.

 

 

Pa­ła­szo­wa­ni i wy­da­la­ni przez fan­ta­stycz­ne zwie­rzę­ta, tor­tu­ro­wa­ni, oka­le­cza­ni oraz mal­tre­to­wa­ni grzesz­ni­cy wrzesz­cze­li wnie­bo­gło­sy, lecz nadal prze­wa­gę zy­ski­wał tu­bal­ny hałas, po­cho­dzą­cy ze zgro­ma­dzo­nych, pie­kiel­nych in­stru­men­tów i sku­tecz­nie za­głu­sza­ją­cy wszyst­ko wokół.

 

 

Ma­larz stru­chlał.

– Panie, Pie­kło prze­ra­ża i jed­no­cze­śnie przy­gnę­bia…

– Wiem to, Hie­ro­ni­mie.

– Nie ma już dla nich li­to­ści? Nie ma ra­tun­ku?

– Dla wielu nadal jest. Z tego po­wo­du pro­szę cię o ten obraz. Spójrz w górę.

– Moje mia­sto pło­nie! – krzyk­nął Bosch i za­pła­kał, wi­dząc ponad Pie­kłem, w od­da­li, łuny i zglisz­cza. Były takie same, jak przed laty, gdy oglą­dał je jako chłopiec.

– Jest jesz­cze czas na opa­mię­ta­nie, za­trzy­ma­nie ognia, uga­sze­nie go i oczysz­cze­nie wody swoją szcze­rą po­ku­tą, nie­win­no­ścią oraz rze­czy­wi­stą po­pra­wą życia tu, na ziemi – po­wie­dział su­ro­wo Jezus. – Lecz lu­dzie muszą tego praw­dzi­wie chcieć. Jeśli będą żyć, jak dotąd, jak to ci uka­za­łem, a ty utrwa­li­łeś w środ­ko­wej czę­ści tryp­ty­ku, nie ma żad­nej na­dziei…

 

 

 

 

Nie­ocze­ki­wa­nie ich roz­mo­wę prze­rwa­ło roz­pacz­li­we wo­ła­nie do­cho­dzą­ce z ob­ra­zu pie­kiel­ne­go:

– Hie­ro­ni­mie, ratuj mnie, naj­droż­szy!

– Panie, to moja uko­cha­na. Muszę jej pomóc. – Ma­larz spoj­rzał bła­gal­nie na Je­zu­sa i uczy­nił krok ku wi­zjom.

– Nie, Hie­ro­ni­mie! To złuda. Omam. Two­jej uko­cha­nej tam już nie ma.

– Widzę ją. Widzę, jak cier­pi, jak be­stia ją po­że­ra – go­rącz­ko­wał się męż­czy­zna, sły­sząc ciche jęki ko­bie­ty.

– To zły duch, który za­wład­nął cia­łem two­jej ko­chan­ki. Ona już prze­pa­dła.

Ma­larz spoj­rzał uważ­niej i nagle krzyk­nął z prze­ra­że­nia, bo istot­nie twarz dziew­czy­ny prze­mie­ni­ła się w ob­li­cze czar­ne­go stwo­ra z sze­re­giem ostrych zębów, który ryk­nął wście­kle i w szale rzu­cił się na in­ne­go nie­szczę­śni­ka, aby ro­ze­rwać mu trze­wia.

Bosch za­pła­kał gorz­ko.

– Nie sły­sza­łem jej głosu od tak dawna…

– Cóż, przed laty wy­bra­ła wy­uz­da­ne igrasz­ki cie­le­sne z wie­lo­ma męż­czy­zna­mi, od­trą­ca­jąc twoją szcze­rą mi­łość. Jej dusza już dawno prze­pa­dła w pie­kiel­nych cze­lu­ściach.

– Tę­sk­nię za nią, Panie…

– Wiem, bo mi­ło­ści, jak ożyw­czej wody, pra­gnie każde stwo­rze­nie, lecz pi­sa­ne jest ci po­łą­czyć los z inną ko­bie­tą. Po­znasz ją nie­ba­wem, po­ko­chasz z wza­jem­no­ścią i po­ślu­bisz. A ja od­cho­dzę, dzię­ku­ję za do­trzy­ma­nie obiet­ni­cy i stwo­rze­nie tak wspa­nia­łe­go dzie­ła.

Po­że­gnaw­szy ma­la­rza, Pan od­da­lił się.

A jed­nak Bosch, mimo że istot­nie za­ko­chał się po­now­nie i po­ślu­bił umi­ło­wa­ną ko­bie­tę, nie po­tra­fił za­znać spo­ko­ju i przez ko­lej­ne lata nadal pro­sił Je­zu­sa, by przy­sy­łał mu na jawie ma­lo­wa­ne wcze­śniej sceny celem ich nie­ustan­ne­go po­pra­wia­nia. Cią­gle coś w im­po­nu­ją­cym tryp­ty­ku wy­da­wa­ło mu się nie­do­kład­nie ujęte, nie­pre­cy­zyj­nie utrwa­lo­ne, prze­sad­nie lub wręcz fał­szy­wie uka­za­ne…

Ma­lo­wał dnia­mi i no­ca­mi, zmie­niał, po­wta­rzał, two­rzył wresz­cie ko­lej­ne wer­sje. Mało tego, za­pra­szał Pana po­now­nie do pra­cow­ni, na­ma­wiał na ko­lej­ne pre­zen­to­wa­nie wszyst­kich scen. Zmę­czo­ny jego am­bi­cją oraz dą­że­niem do do­sko­na­ło­ści Jezus coraz czę­ściej wy­sy­łał do Bo­scha po­szcze­gól­ne po­sta­cie, aby po­ka­zy­wa­ły mu się jak naj­do­kład­niej.

 

Stało się w końcu pew­nej nocy tak, że oto żona ar­ty­sty, Ma­tyl­da, prze­cho­dząc obok pra­cow­ni, po­sły­sza­ła do­cho­dzą­ce stam­tąd szep­ty oraz dziw­ne, nie­po­ko­ją­ce dźwię­ki. Otwar­ła z cie­ka­wo­ści drzwi, a jej zdu­mio­nym oczom uka­zał się kra­jo­braz raj­ski z ga­lo­pu­ją­cy­mi, fan­ta­stycz­ny­mi, na­tu­ral­nej wiel­ko­ści stwo­rze­nia­mi. Były wśród nich białe jed­no­roż­ce, szare sło­nie, do­stoj­ne żół­to-brą­zo­we ży­ra­fy, były także czar­ne i obłe smer­to­nie, białe gady ze sko­ru­pa­mi na grzbie­tach, no­szą­ce miano fa­try­wów, gro­mad­nie wy­peł­za­ją­ce spod ziemi go­na­ta­ku­sy oraz na­na­by.

A obok sie­dział Hie­ro­nim, urze­czo­ny wpa­try­wał się w sce­ne­rię i za­wzię­cie ma­lo­wał wi­ze­run­ki stwo­rów, a jed­no­cze­śnie drugą dło­nią gła­skał po trzech gło­wach czar­ną cza­plę.

– Panie Prze­naj­święt­szy, a cóż to za dziwy?! – krzyk­nę­ła prze­ra­żo­na ko­bie­ta, że­gna­jąc się.

Obok nich prze­biegł sza­ro­bu­ry kot z wierz­ga­ją­cą jasz­czur­ką w pyszcz­ku, a za nim prze­le­cia­ła sowa.

– Ci­szej, ko­cha­na moja, bo wszyst­kie spło­szysz – zga­nił żonę szep­tem uśmiech­nię­ty ar­ty­sta i ge­stem za­pro­sił do środ­ka. – To są wła­śnie wspa­nia­łe zwie­rzę­ta, które mi po­zu­ją.

– Po…po­zu­ją?

– Nie ina­czej. Do bo­skie­go tryp­ty­ku.

– A to tutaj? Cóż to za dzi­wa­dło? – wska­za­ła głową tu­lą­ce­go się do niej ptaka i lekko po­gła­dzi­ła trzy głowy, pa­trząc nań z re­zer­wą.

– To no­ra­ka­mia. Trój­gło­wa cza­pla. Bar­dzo przy­ja­zna i do­bro­tli­wa. Bo teraz, moja dusz­ko, je­ste­śmy w Raju!

 

 

Z ze­wnątrz do­bie­gły głosy i nie­po­ko­ją­ce ha­ła­sy. Wyj­rze­li oboje przez okna pra­cow­ni. Na ho­ry­zon­cie Hie­ro­nim znowu zo­ba­czył łunę i pło­mie­nie, jak przez wie­lo­ma laty. Na nie­bie po­ja­wi­ły się znane mu już ma­chi­ny la­ta­ją­ce, teraz nieco od­mie­nio­ne, z któ­rych stru­mie­nia­mi lała się woda.

– Dzię­ku­ję wam! – po­wie­dział do nich z uśmie­chem i ze spo­ko­jem po­wró­cił do ma­lo­wa­nia.

– Do kogo mó­wisz, mężu, pa­trząc w niebo? Do chmur, zsy­ła­ją­cych deszcz? Bo ni­cze­go wię­cej tam nie ma.

– Nie, naj­uko­chań­sza. Mówię do ob­cych świa­tów. Dzię­ki nim moje mia­sto na­resz­cie prze­sta­ło pło­nąć…