Primum – non nocere, primum – lavare manus*. Wygrać z głupotą, choćby stawką było własne życie...

– Panie ko­le­go, czy panu się zdaje, że nie wi­dzi­my, do czego to zmie­rza? – spy­tał za­czep­nie chi­rurg wie­deń­skie­go szpi­ta­la miej­skie­go.

– Nie ro­zu­miem… – Ignaz po­pa­trzył na niego za­sko­czo­ny.

– Bycie asy­sten­tem pro­fe­so­ra Kle­ina nie upo­waż­nia pana do ta­kich środ­ków, za­pew­niam – dodał z prze­ką­sem drugi chi­rurg. – Tu nie Węgry, panie Sem­mel­we­is. Jest pan na te­re­nie sza­no­wa­ne­go szpi­ta­la w Wied­niu, zatem wi­nien się pan sto­so­wać do pa­nu­ją­cych tu zwy­cza­jów, jak rów­nież do zaj­mo­wa­ne­go sta­no­wi­ska i peł­nio­nej funk­cji. I nie nad­uży­wać ani jed­ne­go, ani dru­gie­go!

– W któ­rym to, ponoć tak bar­dzo sza­no­wa­nym szpi­ta­lu, śmier­tel­ność ko­biet w po­ło­gu wy­no­si aż dzie­sięć pro­cent! – po­wie­dział z wy­rzu­tem wę­gier­ski le­karz Ignaz Sem­mel­we­is.

– Bo nasze pa­cjent­ki, co wszak nie jest dla ni­ko­go ta­jem­ni­cą, wy­wo­dzą się z mar­gi­ne­su spo­łecz­ne­go, drogi panie. Za­miast szu­kać winy u ro­dzą­cych, które wcze­śniej prze­by­wa­ły w skan­da­licz­nych wa­run­kach, za­cho­wu­je się pan ka­ry­god­nie, zwa­la­jąc całą od­po­wie­dzial­ność na nas, le­ka­rzy, a to ha­nieb­ne i nie­do­pusz­czal­ne!

– Przy­wo­żo­ne tu ko­bie­ty wolą ro­dzić na ulicy. Całe mia­sto grzmi o szpi­tal­nym „od­dzia­le śmier­ci”! – nie dawał za wy­gra­ną Sem­mel­we­is, choć, zdru­zgo­ta­ny, za­czy­nał poj­mo­wać, że jest w tej walce cał­ko­wi­cie osa­mot­nio­ny.

– I to są wła­śnie zgub­ne skut­ki pana bez­czel­nej i szko­dli­wej dla śro­do­wi­ska le­kar­skie­go dzia­łal­no­ści! Jak można na­zwać nas mor­der­ca­mi?! Pan się za­po­mi­na! Pan jest nie­nor­mal­ny!

– Opo­wiedz im o mnie – szep­nął do ata­ko­wa­ne­go męż­czy­zny duch, usły­sza­ny tylko przez niego.

Sem­mel­we­is przy­tak­nął mu w od­po­wie­dzi, po czym stwier­dził ze smut­kiem:

– Nie tak dawno, wsku­tek za­ka­że­nia po zra­nie­niu, zmarł mój ser­decz­ny przy­ja­ciel, Jacob Kol­let­sch­ki. Miał za­tru­tą krew. Po prze­pro­wa­dzo­nej sek­cji zwłok po­rów­na­łem tu­tej­sze przy­pad­ki i do­sze­dłem do wnio­sku…

– Sza­now­ny panie, pana życie oso­bi­ste, a tym bar­dziej orien­ta­cja sek­su­al­na nas nie in­te­re­su­je. – Chi­rurg spoj­rzał ja­do­wi­tym wzro­kiem na Węgra, cał­ko­wi­cie ba­ga­te­li­zu­jąc jego ar­gu­men­ty i po­wa­gę sy­tu­acji.

– Myli się pan, to był także le­karz, prócz przy­jaź­ni nic wię­cej nas nie łą­czy­ło. Ja… Ja mam prze­cież na­rze­czo­ną, pla­nu­je­my ślub i za­ło­że­nie ro­dzi­ny… – zaprzeczał Sem­mel­we­is, za­sko­czo­ny nie­spo­dzie­wa­nym ata­kiem.

– W takim razie wy­pa­da mi tylko współ­czuć tej bied­nej ko­bie­cie – skwi­to­wał ką­śli­wie drugi chi­rurg.

– Po­wiedz o stu­den­tach – szep­nął znowu duch Ja­co­ba.

– W są­sied­nim szpi­ta­lu… – za­czął Wę­gier.

– No wła­śnie – prze­rwał ze zło­śli­wym uśmie­chem gi­ne­ko­log. – Czym­że za­słu­żył sobie tam­tej­szy per­so­nel na tak po­zy­tyw­ne oceny sza­now­ne­go ko­le­gi?

– Tam mat­ka­mi no­wo­rod­ków i ich dzieć­mi opie­ku­ją się wy­łącz­nie po­łoż­ne, nie le­ka­rze. Brak także stu­den­tów me­dy­cy­ny.

– Ach tak! Czyli grono nas, mor­der­ców, oskar­ża­nych ha­nieb­nie przez pana, po­więk­sza się jesz­cze o bied­nych i ni­cze­mu nie­win­nych stu­den­tów! Niech­że się pan nie ośmie­sza! Toż to i pań­scy ucznio­wie, prak­ty­kan­ci oraz współ­pra­cow­ni­cy, dok­to­rze Sem­mel­we­is! Pan zatem także szko­li „mor­der­ców”! – ryk­nął gniew­nie chi­rurg.

– Któ­rzy, upo­dab­nia­jąc się do panów, po do­ko­na­nych sek­cjach zwłok nie myją rąk, idąc z miej­sca do przyj­mo­wa­nia po­ro­dów i ba­da­jąc na­stęp­nie świe­żo upie­czo­ne matki. Tylko Bóg wie, ile ko­biet prze­ze mnie ze­szło przed­wcze­śnie do grobu!

– Niech­że pan nie bę­dzie dla sie­bie taki su­ro­wy, drogi panie… – Uśmiech­nął się szy­der­czo gi­ne­ko­log. – Wszak, jak ro­zu­miem, to drwią­ce słowa, gdyż winą obar­cza pan każ­de­go, tylko nie sie­bie! Wedle pana opi­nii to my je­ste­śmy za­bój­ca­mi, nie pan.

– Za­prze­czam. To się dzie­je pod moim okiem. Je­stem tak samo winny, jak i cały per­so­nel! – stwier­dził zroz­pa­czo­ny Sem­mel­we­is.

Grono zgro­ma­dzo­nych w ga­bi­ne­cie le­ka­rzy wy­buch­nę­ło śmie­chem. Krę­ci­li gło­wa­mi z po­li­to­wa­niem i ma­cha­li rę­ka­mi.

– Przed­staw po­stę­py! – szep­nął duch przy­ja­cie­la.

Tym razem usły­szał go sto­ją­cy naj­bli­żej ane­ste­zjo­log.

– Co ta­kie­go? – za­py­tał zdu­mio­ny.

– Nie ro­zu­miem. – Zmie­sza­ny Ignaz Sem­mel­we­is po­czer­wie­niał.

– Czemu pan do mnie szep­cze, panie ko­le­go? O ja­kichś po­stę­pach?

– Zda­wa­ło się panu… – Zdez­o­rien­to­wa­ny po­sta­no­wił szyb­ko przejść do me­ri­tum pro­ble­mu. – Dzię­ki za­sto­so­wa­nym me­to­dom, które za­le­ci­łem, śmier­tel­ność prze­cież spa­dła!

– Pro­szę nie kła­mać! I nie zmie­niać te­ma­tu! Wy­raź­nie sły­sza­łem pana szept. Pan naj­wy­raź­niej traci rozum…

Nie­ocze­ki­wa­nie w po­ko­ju le­kar­skim po­ja­wił się dy­rek­tor szpi­ta­la, pro­fe­sor Klein.

– Panu się zdaje, że kim pan tu je­steś!? – wy­pa­lił z obu­rze­niem. – Wszy­scy wiemy, że to czyn­ni­ki tel­lu­rycz­ne, czyli ziem­skie, a także ko­smicz­ne od­po­wia­da­ją za śmier­tel­ność, sta­wia­ną przez pana za rze­ko­my dowód.

– Panie pro­fe­so­rze, wy­ba­czy pan, lecz to nie­do­rzecz­ne. – Ignaz Sem­mel­we­is uśmiech­nął się z po­li­to­wa­niem.

– Pro­szę się li­czyć ze sło­wa­mi! To ra­czej pana do­wo­dy są nie­do­rzecz­ne!

– Prze­cież cho­dzi tylko o mycie rąk przez per­so­nel me­dycz­ny…

– O, nie, drogi panie! Cho­dzi o coś znacz­nie po­waż­niej­sze­go! Zro­bił pan z nas bru­da­sów i mor­der­ców, ob­śmia­nych na całym świe­cie! – wrzesz­czał roz­złosz­czo­ny do gra­nic Klein.

– Bo nimi je­ste­ście! – wy­pa­lił gło­śno duch przy­ja­cie­la.

– Co? Coś pan po­wie­dział?! – Klein uniósł brwi i spoj­rzał z obu­rze­niem na swego wę­gier­skie­go asy­sten­ta.

– To nie ja…

– Nie? A kto?

Ignaz mil­czał.

Le­ka­rze po­pa­trzy­li po sobie i spu­ści­li głowy z głup­ko­wa­ty­mi uśmie­cha­mi.

– Skoro tak, drogi panie Sem­mel­we­is, skoro ta­jem­ni­cze głosy pod­po­wia­da­ją panu, jak na­le­ży dalej dzia­łać, nie po­zo­sta­je mi nic in­ne­go, jak po­że­gnać sza­now­ne­go pana i skie­ro­wać do od­po­wied­nie­go spe­cja­li­sty celem prze­ba­da­nia stanu pana zdro­wia psy­chicz­ne­go – po­wie­dział twar­dym tonem Klein.

– Wy­sto­so­wa­li­śmy już spe­cjal­ne oświad­cze­nie, które prze­ka­że­my opi­nii pu­blicz­nej i bę­dzie­my bro­nić na­sze­go do­bre­go imie­nia! Wszy­scy sta­nie­my murem za tym szpi­ta­lem. Nie po­zwo­li­my się szka­lo­wać! – po­wie­dział jeden z wie­deń­skich gi­ne­ko­lo­gów.

Inni po­par­li go gło­śny­mi po­mru­ka­mi apro­ba­ty i po­kle­py­wa­niem po ra­mio­nach.

– Ko­le­dzy, no prze­cież ja to robię wła­śnie dla dobra szpi­ta­la i jego pa­cjen­tów. Efek­ty były wi­docz­ne gołym okiem. Po wpro­wa­dze­niu za­le­co­nych prze­ze mnie metod de­zyn­fek­cji rąk śmier­tel­ność wy­raź­nie spa­dła… – pró­bo­wał bro­nić swo­je­go punk­tu wi­dze­nia na­pięt­no­wa­ny le­karz.

– Aby bły­ska­wicz­nie znowu wzro­snąć – uciął Klein.

– Po­nie­waż, ba­da­jąc cięż­ko chorą w po­ło­gu, nie umyto rąk, wsku­tek czego roz­no­szo­no jej za­raz­ki na po­zo­sta­łe ko­bie­ty.

– Pan sam sobie za­prze­cza! – krzy­czał or­dy­na­tor. – Na­ka­zał pan bez mojej zgody wpro­wa­dzić w szpi­ta­lu obo­wiąz­ko­we de­zyn­fek­cje rąk po do­ko­na­nych sek­cjach zwłok, lecz po­pra­wa sy­tu­acji była je­dy­nie chwi­lo­wa. Teraz mamy śmier­tel­ność na po­zio­mie aż pięt­na­stu pro­cent!

– Tłu­ma­czy­łem prze­cież… To wina le­ka­rzy i stu­den­tów me­dy­cy­ny, któ­rzy nadal ba­da­li ko­bie­ty w po­ło­gu brud­ny­mi rę…

– Dość! Czy ma pan nie­zbi­te, na­uko­we do­wo­dy na po­twier­dze­nie wy­su­wa­nych wobec nas za­rzu­tów?

– Nie­ste­ty nie…

– A zatem pana dzia­łal­ność jest wiel­ce szko­dli­wa dla każ­de­go śro­do­wi­ska le­kar­skie­go i tak tego nie po­zo­sta­wi­my, za­pew­niam!

– Nie ma pan prawa mnie zwal­niać za czy­nie­nie dobra…

– Co? Ależ skąd! Kto mówi o zwal­nia­niu? Ja po pro­stu nie prze­dłu­żę z panem kon­trak­tu. – Or­dy­na­tor uśmiech­nął się zło­śli­wie. – Nie po­trze­bu­je­my tutaj wy­wro­tow­ców wę­gier­skich!

– No tak, zatem cho­dzi o twój udział w re­wo­lu­cji i po­pie­ra­nie nie­pod­le­gło­ści Wę­gier – szep­nął duch przy­ja­cie­la.

Po wy­rzu­ce­niu przez Kle­ina Ignaz Sem­mel­we­is pró­bo­wał jesz­cze bez­sku­tecz­nie sta­rać się o inne sta­no­wi­ska w Wied­niu, pra­co­wał krót­ko w Zu­ry­chu, wresz­cie, zre­zy­gno­wa­ny objął po­sa­dę w szpi­ta­lu w Bu­dzie. Po­wo­li ukła­dał swoje życie oso­bi­ste, w ty­siąc osiem­set pięć­dzie­sią­tym siód­mym roku oże­nił się z osiem­na­sto­let­nią córką kupca, Marią We­iden­ho­fer, która uro­dzi­ła mu pię­cio­ro dzie­ci.

Wro­gość śro­do­wi­ska le­kar­skie­go cią­ży­ła jed­nak pio­nie­ro­wi an­ty­sep­ty­ki coraz bar­dziej. Duch przy­ja­cie­la, je­dy­ny wier­ny to­wa­rzysz tych trud­nych chwil, pró­bo­wał po­cie­szać Sem­mel­we­isa, lecz na nie­wie­le się to zdało. Wresz­cie Ignaz dał za wy­gra­ną i się­gnął po al­ko­hol, to­piąc w nim smut­ki i żale. Wkrót­ce za­czął za­nie­dby­wać naj­bliż­szych, upi­jać się coraz czę­ściej, spo­ty­kać z pro­sty­tut­ka­mi. Sta­rał się rów­no­cze­śnie wal­czyć w obro­nie gło­szo­nych idei, pisał do naj­roz­ma­it­szych au­to­ry­te­tów w dzie­dzi­nie me­dy­cy­ny, prze­ko­ny­wał do swo­ich racji, lecz robił to coraz bar­dziej na­chal­nie i pro­wo­ka­cyj­nie.

Nie­ste­ty, oszczer­cze ataki Sem­mel­we­isa na „mor­der­ców ko­biet”, jak cią­gle na­zy­wał le­ka­rzy, a także pu­blicz­ne in­cy­den­ty po­wie­la­ły się, przy­spa­rza­jąc mu wielu wro­gów. Duch Ja­co­ba nie po­tra­fił już uspo­ko­ić wzbu­rzo­nej na­tu­ry od­trą­co­ne­go i znie­wa­żo­ne­go, cał­ko­wi­cie za­ła­ma­ne­go Sem­mel­we­isa. W wieku czter­dzie­stu sied­miu lat zo­stał schwy­ta­ny przez spe­cjal­nie wy­sła­nych straż­ni­ków pod­czas próby uciecz­ki, a do­dat­ko­wo jesz­cze zra­nio­ny w dłoń i w ka­fta­nie bez­pie­czeń­stwa za­wie­zio­ny do szpi­ta­la psy­chia­trycz­ne­go.

Jego prze­ciw­ni­cy za­cie­ra­li ręce z ra­do­ści. A on konał z roz­pa­czy i bólu. Przez dwa ty­go­dnie tor­tu­ro­wa­no go zim­ny­mi prysz­ni­ca­mi i po­da­wa­niem środ­ków prze­czysz­cza­ją­cych.

– Umrę tutaj, Jakob? – za­py­tał ducha przyjaciela, choć czuł do­sko­na­le, że zna od­po­wiedź.

– Tak – po­twier­dził tam­ten ze smut­kiem.

– Na co?

– Nie uwie­rzysz, Ignaz. Wsku­tek za­ka­że­nia rany.

– Czy mam ro­zu­mieć, że za­bi­je mnie to, z czym za­żar­cie wal­czy­łem przez wiele dłu­gich lat?

– Nie ina­czej, drogi druhu…

***

– Jakob? To na­praw­dę ty?

– Tak, Ignaz. Witaj po dru­giej stro­nie. – Zjawa Kol­let­sch­kiego uści­snęła pra­wi­cę za­sko­czo­ne­go ducha Sem­mel­we­isa i po­kle­pała go ser­decz­nie po ra­mie­niu.

– Skoro cię widzę, to zna­czy że…

– Nie my­lisz się. Umar­łeś.

– I je­stem…

– Tak, tak, Ignaz, je­steś du­chem, jak ja.

– Zatem pod­ję­te sta­ra­nia po­szły na marne? – Ze smut­kiem zwie­sił głowę.

– Cóż, nie­ko­niecz­nie…

– Jak to? Prze­cież stra­ci­łem szan­sę na udo­wod­nie­nie moich teo­rii. Pa­cjen­ci nadal, za­miast zdro­wieć, będą ma­so­wo umie­ra­li w szpi­ta­lach ca­łe­go świa­ta…

– Nie za­drę­czaj się nie­po­trzeb­nie – uspo­ko­ił go z uśmie­chem duch Ja­co­ba.

– Za­wsze mnie wspie­ra­łeś. Ty jeden przez ten cały czas wzlo­tów i upad­ków po­zo­sta­łeś przy mnie. Dzię­ku­ję ci za to, druhu. Lecz zdaję sobie spra­wę, że teraz wszyst­ko prze­pa­dło. Z głu­po­tą prze­cież nie da się wy­grać.

– Uspo­ko­ję cię. Spójrz w dół.

– Co? – Duch Sem­mel­we­isa do­pie­ro teraz ro­zej­rzał się do­oko­ła. – Gdzie my je­ste­śmy?

– Nad ga­bi­ne­tem bry­tyj­skie­go le­ka­rza, Jo­se­pha Li­ste­ra.

– Ko­ja­rzę to na­zwi­sko – po­wie­dział w za­my­śle­niu duch Igna­za. – Już wiem! Do niego także, jak do wielu in­nych, wy­sła­łem moje pismo o zgub­nych skut­kach nie­od­ka­ża­nia rąk przed każdą prze­pro­wa­dza­ną ope­ra­cją.

– I on do­koń­czy dzie­ło, które ty roz­po­czą­łeś. – Duch Ja­co­ba uśmiech­nął się ser­decz­nie, wska­zu­jąc czy­ta­ją­ce­go przy stole na­ukow­ca.

– Na­praw­dę? A więc udało się? – uszczę­śli­wio­ny duch In­ga­za Sem­mel­we­isa spo­glą­dał na to, jak Li­ster po lek­tu­rze jego listu przegląda naukowe księgi i skru­pu­lat­nie no­tu­je prze­my­śle­nia.

– Tak, druhu. Teraz mo­żesz być spo­koj­ny.

– Dzię­ku­ję ci.

– To ja, jako le­karz i czło­wiek, dzię­ku­ję tobie, Ignaz. Nie dałeś się za­stra­szyć. Do­ko­na­łeś nie­moż­li­we­go, kła­dąc pod­wa­li­ny pod nową gałąź nauki: an­ty­sep­ty­kę.

– Wy­gra­li­śmy?

– Tak. Choć cza­sem, nie­ste­ty, zwal­cze­nie głu­po­ty trwa na­zbyt długo…

– Sam za­wa­li­łem spra­wę… – Spu­ścił znów głowę duch Sem­mel­we­isa.

– I tu się także my­lisz – po­wie­dzia­ła słod­kim gło­sem uro­cza dama, która nie­ocze­ki­wa­nie sta­nę­ła obok.

– Kim je­steś, pięk­na pani? – za­py­tał onie­mia­ły z za­chwy­tu duch Sem­mel­we­isa.

– Je­stem Hi­sto­rią. I za­pew­niam, że nie za­po­mnę o tobie, Ignaz. – To po­wie­dziaw­szy wska­za­ła mu ukazujący się nagle obok nich, zna­jo­my, okry­ty jesz­cze nie tak dawno złą sławą szpi­tal wie­deń­ski, z któ­re­go przed laty go wy­rzu­co­no.

W ga­bi­ne­cie le­kar­skim kilku mło­dych pra­cow­ni­ków spi­sy­wa­ło coś skrzęt­nie w swych no­tat­ni­kach.

– Po­zna­ję ich. – Duch Sem­mel­we­isa spoj­rzał zdu­mio­ny. – To moi dawni stu­den­ci.

– Tak – po­twier­dzi­ła Hi­sto­ria. – Wzię­li sobie do serca wszyst­kie twoje za­sa­dy i do­wo­dy, a w pra­cach na­uko­wych za­war­li wiele prze­ka­za­nych przez cie­bie spo­strze­żeń na temat ko­niecz­ne­go od­ka­ża­nia rąk w szpi­ta­lach. Nie za­po­mnie­li wspo­mnieć o ich men­to­rze, węgierskim lekarzu, Igna­zu Sem­mel­we­isie, jako pre­kur­so­rze tych dzia­łań.

Duch In­ga­za uśmiech­nął się do niej i druha, po czym ode­tchnął z nie­wy­mow­ną ulgą.

– Udało się – po­wie­dział ukon­ten­to­wa­ny.

– Hi­sto­ria nie za­po­mi­na o od­waż­nych i mą­drych – do­da­ła z uśmie­chem ko­bie­ta, przy­ta­ku­jąc.

– Stanę się zatem twoją cząst­ką?

– O, tak, z całą pew­no­ścią.

– Mimo tylu nie­po­wo­dzeń? Mimo przy­pi­sy­wa­ne­go mi obłę­du i śmier­ci w szpi­ta­lu dla obłą­ka­nych?

– Bądź o to spo­koj­ny, Ignaz. Przej­dziesz do mnie, Hi­sto­rii, jako ten, który od­wa­żył się pod­jąć sa­mot­ną walkę z głu­po­tą, choć staw­ką było wła­sne życie…

(Ignaz Sem­mel­we­is, Wi­ki­pe­dia)

* z ła­ciń­skie­go: Pri­mum – non no­ce­re, pri­mum – la­va­re manus – (Po) pierw­sze/nade wszyst­ko – nie szko­dzić, (po) pierw­sze/nade wszyst­ko– myć dło­nie