„Samotna Sierotka” znów zadziwia, czyli Kersjanie na Ziemi

– „Wspo­mi­nam swoje dzie­ciń­stwo jako bez­tro­skie i sie­lan­ko­we. Tata bar­dzo do­brze za­ra­biał, mama zaś codziennie zaj­mo­wa­ła się domem i naszą gro­mad­ką. By­li­śmy na­praw­dę szczę­śli­wi. Potem wszyst­ko ru­nę­ło, ni­czym domek z kart, a my osta­tecz­nie tra­fi­li­śmy do sie­ro­ciń­ca” – prze­czy­ta­ła ła­mią­cym się gło­sem przy­by­ła z pla­ne­ty Ker­sja ko­smit­ka Nelly.

– Co to? – Zło­to­oki Bly pod­szedł do przy­ja­ciół­ki i spoj­rzał z za­in­te­re­so­wa­niem na trzy­ma­ną w trzech dło­niach, mocno pod­nisz­czo­ną kart­kę. – Znowu jakiś pa­mięt­nik Zie­mian­ki?

– Tak. Tym razem od­na­la­złam tylko jedną stro­nę. – Za­smu­co­na Nelly roz­glą­da­ła się do­oko­ła, szu­ka­jąc po­zo­sta­łych frag­men­tów.

Ker­sjan­ka od­rzu­ci­ła dłu­gie, fio­le­to­we włosy i po­now­nie schy­li­ła się nad ziem­ski­mi zglisz­cza­mi, roz­grze­bu­jąc po­roz­rzu­ca­ne ster­ty.

– Musi tu gdzieś być dal­szy ciąg… – po­wta­rza­ła z upo­rem.

– Daj spo­kój, Nelly, nie za­mie­rzasz chyba prze­trzą­snąć całej po­wierzch­ni Ziemi? – ro­ze­śmiał się Ker­sja­nin Bly, spo­glą­da­jąc na nią po­błaż­li­wie.

 Lubili się i znali od urodzenia, zawsze wszędzie razem. Każdą odkrytą przez Kersjan planetę przemierzali wspólnie, starając się nie oddalać zbytnio od krajan, ale jednocześnie chcieli mieć swobodę działania. Bly szu­kał nade wszyst­ko ja­kich­kol­wiek oznak daw­ne­go życia, na­to­miast jego przy­ja­ciół­ka, Nelly, uwiel­bia­ła za­głę­biać się w prze­szłość, aby po­znać cha­rak­ter miesz­kań­ców, ich emo­cje oraz im­pul­sy skła­nia­ją­ce do dzia­ła­nia. Prze­mie­rza­nie po­wierzch­ni wy­mar­łych dawno temu pla­net mi­mo­wol­nie na­pa­wa­ło ich smut­kiem, toteż oboje sta­ra­li się zna­leźć choć nie­wiel­kie frag­men­ty cze­goś, co da­wa­ło na­dzie­ję, że miesz­kań­com żyło się tu kie­dyś ra­do­śnie i bez­tro­sko.

Bly roz­po­znał błysk w oku przy­ja­ciół­ki. Jej ner­wo­we prze­grze­by­wa­nie śmie­ci trze­ma pa­ra­mi rąk tylko utwier­dzi­ło go w prze­ko­na­niu.

– Nelly, pro­szę cię… Chyba nie za­mie­rzasz znowu in­ge­ro­wać w prze­szłość.

– Za­miast zrzę­dzić, le­piej byś mi po­mógł! – stwier­dzi­ła z wy­rzu­tem i dalej prze­trzą­sa­ła ster­ty.

– Czemu chcesz ra­to­wać aku­rat tę dziew­czyn­kę? Nawet nie wiesz, co się z nią potem stało, jak po­to­czy­ły się jej dal­sze losy… – sta­rał się prze­mó­wić Nelly do roz­sąd­ku.

Wresz­cie, mimo po­waż­nych wąt­pli­wo­ści, przy­stał na jej proś­bę i roz­po­czął po­szu­ki­wa­nia.

– Wła­śnie tego muszę się do­wie­dzieć! – po­wie­dzia­ła sta­now­czo.

Po kil­ku­na­stu wscho­dach trzech ziem­skich słońc wy­grze­ba­li jesz­cze strzę­py dwóch kar­tek i nie­wy­raź­ne zdję­cie mło­dej dziew­czy­ny.

– „Mama po­now­nie wy­szła za mąż, za­bra­ła całą gro­mad­kę z sie­ro­ciń­ca, lecz ten sa­dy­sta znę­cał się nad nami co­dzien­nie. Kiedy zmar­ła, ucie­kli­śmy z domu na ulicę” – prze­czy­ta­ła drżą­cym gło­sem Ker­sjan­ka.

A potem po­pa­trzy­ła na fo­to­gra­fię.

– Chcę jej pomóc – wy­szep­ta­ła zde­cy­do­wa­nym tonem, a oczy za­szły fio­le­to­wą mazią. Po­mru­ga­ła nimi, łzy mo­men­tal­nie znik­nę­ły, lecz płacz przy­ja­ciół­ki nie uszedł uwa­dze kom­pa­na.

Bly objął ją trze­ma pra­wy­mi ra­mio­na­mi i mocno przy­tu­lił.

– Zie­mia i pa­miąt­ki po tu­tej­szych miesz­kań­cach nie dzia­ła­ją na cie­bie naj­le­piej, Nelly – po­wie­dział z czu­ło­ścią, spo­glą­da­jąc w jej złote źre­ni­ce.

– W końcu je­ste­śmy ich po­tom­ka­mi. Lu­dzie to także nasi przod­ko­wie. – Pró­bo­wa­ła lekko się uśmiech­nąć, znowu szpe­ra­jąc wśród zglisz­czy, lecz żal prze­wa­żył i oczy na po­wrót przy­sło­ni­ły fio­le­to­we łzy. – Mam sen­ty­ment do tych nie­po­rad­nych istot.

– Tylko w jed­nej mi­lio­no­wej po­sia­da­my ich geny! Resz­ta to po­zo­sta­li miesz­kań­cy wszech­świa­ta. Gdy­by­śmy za­czę­li roz­tkli­wiać się nad każ­dym zna­le­zio­nym wspo­mnie­niem każ­de­go z nich, życia by nam nie star­czy­ło. – Wzru­szył ra­mio­na­mi, lecz pa­trzył dalej z za­in­te­re­so­wa­niem na odło­żo­ne przez przy­ja­ciół­kę ory­gi­nal­ne pa­miąt­ki.

– Na szczę­ście je­ste­śmy nie­śmier­tel­ni. Nie drocz się ze mną, Bly! – ro­ze­śmia­ła się i znów po­ka­za­ła mu zdję­cie dziew­czy­ny. – Spójrz, jakie ślicz­ne ma oczy. I jakie mądre! Te wspo­mnie­nia wy­da­ją mi się zbyt smut­ne, abym prze­szła nad nimi obo­jęt­nie.

– Je­steś do prze­sa­dy sen­ty­men­tal­na. – Po­krę­cił głową z uśmie­chem.

– Moż­li­we. Bar­dzo bym jed­nak chcia­ła, aby ta dziew­czy­na, ta… – po­chy­li­ła się i po­wo­li od­czy­ta­ła imię na od­wro­cie fo­to­gra­fii – Elż­bie­ta mogła na­pi­sać inny pa­mięt­nik. Aby stała się znana na całej Ziemi i aby po­czu­ła w pełni, co to praw­dzi­we szczę­ście.

– Nie za dużo od sie­bie wy­ma­gasz?

– Skoro mamy dar przy­wra­ca­nia prze­szło­ści i do­ko­ny­wa­nia w niej zmian, czemu z niego nie sko­rzy­stać?

– My, Ker­sja­nie, uży­wa­my go tylko w szcze­gól­nych przy­pad­kach – upo­mniał ją Bly, nadal uśmie­cha­jąc się roz­bra­ja­ją­co.

– To jest wła­śnie taki przy­pa­dek. Chcę uczy­nić tę małą Elż­biet­kę speł­nio­ną i szczę­śli­wą Zie­mian­ką! – upie­ra­ła się srebr­no­skó­ra miesz­kan­ka pla­ne­ty Ker­sji, spo­glą­da­jąc pro­szą­co na przy­ja­cie­la.

– Z tobą za­wsze to samo… Widzę, że cię nie prze­ko­nam.

– A więc?

– Do­brze już, do­brze, po­mo­gę ci – wes­tchnął zre­zy­gno­wa­ny Ker­sja­nin, po czym wbił naj­dłuż­szy pa­zno­kieć naj­wy­żej usy­tu­owa­nej pra­wej ręki w twarz dziew­czy­ny na fo­to­gra­fii.

Jego kra­jan­ka zro­bi­ła do­kład­nie to samo. Srebr­na po­świa­ta na mo­ment za­lśni­ła na zdję­ciu, oży­wia­jąc uwiecz­nio­ną tam po­stać mło­dej dziew­czy­ny. Pod fo­to­gra­fią po­ja­wił się napis: „Eli­za­beth Jane Co­chran – uro­dzo­na 5 maja 1864 r., zmar­ła w przy­tuł­ku dla sie­rot 2 kwiet­nia 1873 r.”, który za­czął roz­my­wać się, a w końcu cał­kiem znik­nął.

Świat do­oko­ła ule­gał bły­ska­wicz­nym prze­mia­nom, co­fa­jąc się wstecz o mi­lio­ny lat. Po­wierzch­nia Ziemi, od dawna wy­lud­nio­na i wy­pa­lo­na wsku­tek róż­no­ra­kich ka­ta­kli­zmów, na po­wrót po­kry­wa­ła się ro­ślin­no­ścią i bu­dyn­ka­mi, za­kła­da­mi pracy, po­la­mi oraz wo­da­mi i isto­ta­mi ży­wy­mi. Był rok 1920 i dziew­czy­na z fo­to­gra­fii, obec­nie li­czą­ca sobie pięć­dzie­siąt sześć lat, skru­pu­lat­nie utrwa­la­ła na kart­kach no­te­su wspo­mnie­nia.

Dwoje Ker­sjan stało się pra­wie nie­wi­dzial­ny­mi i, ni­czym za­mglo­ne isto­ty, przy­pa­try­wa­ło się Elż­bie­cie z uwagą.

– Co tym razem bę­dzie miej­scem na­szej kry­jów­ki? – za­py­tał szep­tem Bly. – Oczy plu­szo­we­go misia, jak po­przed­nio?

– Pa­mię­tasz ten dłu­go­pis, który zna­la­złeś nie­daw­no na Ziemi? – Uśmiech­nię­ta Nelly mru­gnę­ła zło­tym okiem.

– Ten z na­pi­sem „Nia­ga­ra”?

– Tak.

– Wówczas nie znano ich jeszcze. Prototyp skonstruowano dopiero w 1888 roku.

– To zmienimy na ołówek. Wzorowany na tym cudeńku!

– Hm… Mamy sie­dzieć w dłu­go­pi­sie? – zdu­miał się młody Ker­sja­nin.

Nelly po­twier­dzi­ła ski­nie­niem wy­dłu­żo­nej głowy, po czym wy­ja­śni­ła:

– Ści­ślej: na tym małym sta­tecz­ku. Jest taki uro­czy! Tam bę­dzie­my przy­wo­ły­wać Elż­biet­kę.

– Nie wy­stra­szy się dwoj­ga ob­cych?

– Nie bę­dzie­my brzmieć obco. Umiem na­śla­do­wać każdy głos. Spró­bu­ję brzmieć, jak jej tata.

– Ten zmar­ły? Chcesz go oży­wić?

– Nie, skąd! Chcia­ła­bym, aby nasza pod­opiecz­na tylko nieco po­le­ga­ła na jego wspar­ciu. Na­to­miast naj­waż­niej­sze osią­gnię­cia ma za­wdzię­czać wy­łącz­nie sobie, swo­je­mu upo­ro­wi i de­ter­mi­na­cji! Do tego chcia­ła­bym jej nadać nasze imio­na, aby utrwa­li­ły się w pa­mię­ci Zie­mian!

– Prze­cież ona już ma imio­na.

– Tak, lecz te będą jej pseu­do­ni­mem.

– Nie­źle to sobie wy­my­śli­łaś. – Bly po­ki­wał z uzna­niem głową.

– Wiem – od­po­wie­dzia­ła z uśmie­chem Ker­sjan­ka i spoj­rza­ła na co­fa­ją­cą się w cza­sie pannę Co­chran.

 

A po upły­wie ca­łe­go życia Elż­bie­ty i wielu ko­lej­nych, wstrzą­sa­ją­cych zda­rze­niach na Ziemi, znowu oboje miesz­kań­cy Ker­sji czy­ta­li jej od­kry­ty wśród zglisz­czy pa­mięt­nik – tym razem zmie­nio­ny dzię­ki in­ter­wen­cji i upo­ro­wi Nelly…

 

Wspo­mi­nam swoje dzie­ciń­stwo jako bez­tro­skie i sie­lan­ko­we. Przy­naj­mniej na samym po­cząt­ku istot­nie takie było. Tata, Mi­cha­el Co­chran, pra­co­wał naj­pierw jako skrom­ny ro­bot­nik, potem ku­piec, a wresz­cie sę­dzia. Dzię­ki temu nie­źle za­ra­biał. Nie opły­wa­li­śmy w luk­su­sy, ale mama, Mary Jane Ken­ne­dy, ro­bi­ła wszyst­ko, aby na­szej gro­mad­ce pięt­na­ścior­ga urwi­sów (dzie­się­cio­ro z nich było dzieć­mi po­przed­niej, nie­ży­ją­cej już żony taty, lecz mama ko­cha­ła je, jak swoje) ni­cze­go nie bra­ko­wa­ło.

W do­dat­ku ja, nie­sfor­na od naj­młod­szych lat, wy­ła­my­wa­łam się za­wsze z wszel­kich na­rzu­ca­nych na­ka­zów i za­ka­zów. Czyli – krót­ko rzecz uj­mu­jąc: od­sta­wa­łam zde­cy­do­wa­nie od ste­reo­ty­pu. Z tego też po­wo­du uwiel­bia­łam nosić ko­lo­ro­we, krzy­czą­ce całą gamą barw ubra­nia, uzna­wa­ne za nie­sto­sow­ne dla dziew­cząt (a tym bar­dziej nie­wiast) w tam­tych, nie­spo­koj­nych cza­sach. Jak łatwo się do­my­ślić, przy­do­mek „Pink” z pew­no­ścią nie był mi nada­ny przy­pad­ko­wo…

Odej­ście taty, tak nagłe i nie­spo­dzie­wa­ne, wstrzą­snę­ło naszą ro­dzi­ną. Po­czu­li­śmy, co to bieda i głód. Jako sze­ścio­lat­ka nie bar­dzo ro­zu­mia­łam, co się wtedy stało.

Pa­mię­tam tylko, że przed śmier­cią tata po­ka­zał mi swój nie­od­łącz­ny no­tat­nik, spo­czy­wa­ją­cy w szu­fla­dzie sto­ją­cej przy łóżku szaf­ki, i wy­szep­tał:

– El­żu­niu, miej go stale przy sobie, a w chwi­lach zwąt­pie­nia przy­wo­łaj mnie. Za­wsze ci po­mo­gę. Drze­mie w tobie nie­zwy­kła siła. Po­tra­fisz zdzia­łać cuda. Masz mój cha­rak­ter i upór, có­recz­ko. Umiesz do­piąć swego i osią­gnąć każdy ob­ra­ny cel. Opie­kuj się całą ro­dzi­ną, kiedy już was opusz­czę… Do­brze?

Obie­ca­łam, choć wtedy jesz­cze nie ro­zu­mia­łam, dla­cze­go tak waż­nym było owo przy­rze­cze­nie.

 

Aby za­pew­nić nam lep­sze wa­run­ki, mama po­now­nie wy­szła za mąż, lecz tym razem tra­fi­ła na per­fid­ne­go dra­nia. Zno­si­ła go aż na­zbyt długo. Gdy ko­lej­ny raz pod­niósł na nią rękę, nie wy­trzy­ma­ła i za naszą na­mo­wą wy­stą­pi­ła o roz­wód. Spo­glą­da­łam na nią z nie­kła­ma­nym po­dzi­wem, jak, wie­lo­krot­nie upo­ka­rza­na i ob­rzu­ca­na obe­lga­mi, wal­czy­ła o swoje dobre imię i na­leż­ne jej prawa. I za­pa­mię­ta­łam sobie, że nie można dać sobą po­mia­tać. Nawet, jeśli jest się „tylko” ko­bie­tą…

Pró­bo­wa­łam wszel­ki­mi moż­li­wy­mi spo­so­ba­mi pomóc w utrzy­ma­niu ro­dzi­ny, więc tym­cza­so­wo przy­ję­łam po­sa­dę na­uczy­ciel­ki, je­dy­ną do­stęp­ną dla ta­kich pa­nien, jak ja, jed­no­cze­śnie sta­ra­jąc się do­kształ­cać, gdzie tylko było to moż­li­we.

 

Kie­dyś przy­po­mnia­łam sobie o no­tat­ni­ku, nadal spo­czy­wa­ją­cym w szu­fla­dzie noc­nej szaf­ki ojca. Mama mó­wi­ła, że otrzy­mał go od zna­jo­me­go kupca, twier­dzą­ce­go, że po­cho­dzi z od­le­głe­go świa­ta i ma wy­jąt­ko­we, do­stęp­ne tylko nie­licz­nym, wła­ści­wo­ści. Otwar­łam go z cie­ka­wo­ścią. Ku mo­je­mu zdu­mie­niu był cał­ko­wi­cie pusty. Czyż­by tata chciał, abym to ja go za­peł­ni­ła? Nie mia­łam nic prze­ciw­ko temu. Na ścian­ce ob­wo­lu­ty, od stro­ny we­wnętrz­nej, tkwił za­wie­szo­ny automatyczny ołówek. Przyj­rza­łam mu się do­kład­nie.

– Ale ślicz­ny! – wy­szep­ta­łam z po­dzi­wem.

Nigdy cze­goś po­dob­ne­go nie wi­dzia­łam. Przed­sta­wiał wo­do­spad Nia­ga­ra, zaś po po­bli­skim je­zio­rze, za­leż­nie od uło­że­nia ołówka, pły­wał w dwie stro­ny ma­leń­ki sta­tek wy­ciecz­ko­wy. Czemu tata mi go po­da­ro­wał? Czy on coś zna­czył? Może to jakaś wy­jąt­ko­wa pa­miąt­ka? Nie mia­łam czasu dłu­żej się nad tym za­sta­na­wiać, scho­wa­łam notes z ołówkiem­ do to­reb­ki i po­wró­ci­łam do co­dzien­nych zajęć.

 

 

 

 

Pew­ne­go razu, mając szes­na­ście lat, prze­czy­ta­łam w lo­kal­nym dzien­ni­ku „The Pit­ts­burgh Di­spatch" ar­ty­kuł pod ty­tu­łem: „Do czego na­da­ją się dziew­czę­ta?”. Autor wska­zał wła­ści­wie tylko dwie sfery na­szej „obo­wiąz­ko­wej dzia­łal­no­ści”: pro­wa­dze­nie domu i ro­dze­nie dzie­ci, a potem ich wy­cho­wy­wa­nie. Pra­cu­ją­ce za­wo­do­wo nie­wia­sty w jego prze­ko­na­niu były „ni­czym” wię­cej, jak „dzi­wo­lą­ga­mi”.

Za­trzę­słam się po lek­tu­rze tego steku bzdur. No i po­rwa­łam no­tat­nik oraz ołówek taty…

– A to per­fid­ny łaj­dak! – wy­my­śla­łam zde­ner­wo­wa­na nie­zna­ne­mu dzien­ni­ka­rzo­wi. Potem do­da­łam, jak­bym roz­ma­wia­ła z moim uko­cha­nym ojcem: – Czy to ty wi­dzia­łeś?

Usły­sza­łam wy­raź­ny szum. Ro­zej­rza­łam się. W od­da­li do­strze­głam Nia­ga­rę! I rap­tem, oszo­ło­mio­na, zna­la­złam się na po­kła­dzie stat­ku wy­ciecz­ko­we­go, tkwią­ce­go w po­da­ro­wa­nym mi ołówku! Pły­wa­łam nim po spo­koj­nej tafli je­zio­ra!

– Pisz! Prze­każ, co masz na sercu, có­recz­ko! – za­chę­cał wy­raź­nie głos taty, sły­sza­ny tuż obok.

Wy­da­wa­ło mi się, że przez mo­ment ktoś de­li­kat­nie ści­snął moją dłoń, jakby do­da­wał otu­chy i za­chę­cał do dzia­ła­nia.

A potem wo­do­spad i sta­tek znik­nę­ły, rów­nie nie­ocze­ki­wa­nie, jak się po­ja­wi­ły.

Po dłuż­szej chwi­li odrę­twie­nia ski­nę­łam głową. Spoj­rza­łam do­oko­ła. Znowu sie­dzia­łam w domu przy biur­ku z ga­ze­tą w dłoni.

Na kart­ce, wy­rwa­nej z oj­cow­skie­go no­tat­ni­ka, stwo­rzy­łam jako „Sa­mot­na Sie­rot­ka” nie­zwy­kle ostrą w tonie od­po­wiedź na ów sek­si­stow­ski ar­ty­kuł, prze­sła­ną bły­ska­wicz­nie do ga­ze­ty. Nie prze­bie­ra­łam w sło­wach, toteż, przy­zna­ję, spo­dzie­wa­łam się po niej nawet pro­ce­su są­do­we­go!

Tym­cza­sem re­dak­tor na­czel­ny skon­tak­to­wał się ze mną po­przez swoje pismo, za­pra­sza­jąc na roz­mo­wę, a potem – pro­po­nu­jąc… pracę w re­dak­cji! Po­dob­no za­chwy­ci­ła go moja od­wa­ga i bez­po­śred­niość.

 

Nie­ste­ty, fakt bycia ko­bie­tą sta­no­wił spore utrud­nie­nie. Nie mo­głam pra­co­wać tam jako Eli­za­beth Jane Co­chran. Wtedy przy­ję­łam pseu­do­nim, na­wią­zu­ją­cy do czar­no­skó­rej dziew­czy­ny z po­pu­lar­nej lu­do­wej przy­śpiew­ki, Nelly Bly, prze­krę­co­ny nie­chcą­cy przez re­dak­to­ra na: „Nel­lie Bly”. I tak już zo­sta­ło.

Byłam nadal znana jako „Sa­mot­na Sie­rot­ka”, która za­mie­rza­ła wal­czyć sło­wem, za­miast bez­czyn­nie słu­chać obelg i idio­tycz­nych po­uczeń na temat ży­cio­wej roli ko­biet.

W ar­ty­ku­le „Dziew­czy­na-za­gad­ka” do­wo­dzi­łam, że nie każda ko­bie­ta musi wyjść za mąż, aby re­ali­zo­wać swoje ma­rze­nia. W ko­lej­nym, „Sza­lo­ne mał­żeń­stwa”, przed­sta­wia­łam po­ło­że­nie roz­wó­dek i ich trak­to­wa­nie przez by­łych mężów. Zy­ski­wa­łam coraz więk­szą po­pu­lar­ność, a to mnie uskrzy­dla­ło, do­da­jąc od­wa­gi!

Po­ja­wia­łam się w fa­bry­kach i in­nych za­kła­dach pracy, opi­su­jąc nie­ludz­kie wa­run­ki tam pa­nu­ją­ce. A potem pu­bli­ko­wa­łam szo­ku­ją­ce re­la­cje w moim pi­śmie. Szcze­gól­nie dużo uwagi po­świę­ca­łam sy­tu­acji ko­biet.

Nie trwa­ło to jed­nak długo.

– Nel­lie, spon­so­rzy nie są za­do­wo­le­ni z tonu, jaki ob­ra­ły twoje ar­ty­ku­ły… – po­wie­dział do mnie su­ro­wo re­dak­tor na­czel­ny, Geo­r­ge Mad­den.

– Czyli? – spoj­rza­łam ba­daw­czo.

– Czyli le­piej by­ło­by dla nas wszyst­kich, gdy­byś, wzo­rem po­kor­nych ko­biet, za­trud­nio­nych w in­nych re­dak­cjach, za­czę­ła pisać o mo­dzie. Względ­nie – o dru­gim wdzięcz­nym te­ma­cie – ogrod­nic­twie.

– Pan tak serio?

– Tak.

– Mogę od­mó­wić?

– Oba­wiam się, że nie.

– Sta­wia mi pan ul­ti­ma­tum?

– Jak naj­bar­dziej.

– Mimo że to wszyst­ko szcze­ra praw­da? Byłam tam, pra­co­wa­łam w fa­bry­ce. Wi­dzia­łam pa­nu­ją­ce w niej wa­run­ki. A one są uwła­cza­ją­ce god­no­ści tych bied­nych ludzi!

– To nie­istot­ne. Praw­da jest taka, że grożą nam za­mknię­ciem "The Pit­ts­burgh Di­spatch". Moi dzien­ni­ka­rze też za­czy­na­ją się bu­rzyć. Nie po­do­ba im się twoje prze­sad­ne szar­żo­wa­nie!

– Chce pan od­waż­nej, dzien­ni­kar­skiej ro­bo­ty, czy po­tul­ne­go li­za­nia stóp fa­bry­kan­tom? – za­py­ta­łam ostrym tonem.

Spu­ścił oczy.

Ukło­ni­łam się z gra­cją i po­de­szłam do mo­je­go biur­ka. W duchu we­zwa­łam tatę i upo­mnia­łam się o obie­ca­ne wspar­cie.

Nie za­wiódł i tym razem.

Znowu zna­la­złam się na po­kła­dzie mi­nia­tu­ro­we­go wy­ciecz­kow­ca, pły­wa­ją­ce­go pod wo­do­spa­dem w po­da­ro­wa­nym przed śmier­cią, ma­leń­kim przy­bo­rze do pi­sa­nia.

– Pisz! Je­steś naj­lep­sza, El­żu­niu! – Usły­sza­łam szept.

Ktoś nie­wi­dzial­ny ści­snął moją dłoń i uca­ło­wał ser­decz­nie w czoło. Pod­świa­do­mie ro­zu­mia­łam, że to tata, lecz nie wi­dzia­łam go, a je­dy­nie sły­sza­łam i czu­łam.

Po­wró­ci­łam do biura. Już wie­dzia­łam, jak po­win­nam po­stą­pić.

Uśmiech­nę­łam się z nie­wy­mow­ną ulgą i po­pa­trzy­łam na sie­dzą­ce­go nie­opo­dal re­dak­to­ra.

A potem wzię­łam ołówek z Nia­ga­rą i na­pi­sa­łam wy­po­wie­dze­nie.

 

Wkrót­ce zna­la­złam nowe za­trud­nie­nie jako ko­re­spon­dent­ka za­gra­nicz­na i na te­re­nie Mek­sy­ku two­rzy­łam szcze­gó­ło­we spra­woz­da­nia, po­ka­zu­ją­ce fałsz i ob­łu­dę mo­nar­chii tu­tej­sze­go de­spo­ty, Por­fi­rio Diaza.

Kiedy jed­nak życz­li­wi in­for­ma­to­rzy ostrze­gli mnie przed aresz­to­wa­niem, za­py­ta­łam z trwo­gą:

– Tato, czy uda mi się wró­cić do kraju? Zdo­łam unik­nąć ze­msty dyk­ta­to­ra?

Do­po­mógł i tym razem. Umie­ścił bły­ska­wicz­nie w ołówku na swoim za­cza­ro­wa­nym stat­ku. Sam na­to­miast, w sobie tylko znany spo­sób, ni­czym ko­smi­ta bądź magik, po­wró­cił do świa­ta ży­wych, w któ­rym przy­bie­rał roz­ma­ite po­sta­cie, od wy­sła­ne­go przez Diaza woj­sko­we­go, po­przez róż­nych prze­woź­ni­ków, aż po tak­sów­ka­rza ame­ry­kań­skie­go, bez­piecz­nie do­star­cza­jąc mnie (ukry­tą w no­te­sie) do oj­czy­zny.

– Jak to moż­li­we, że ta bez­czel­na dzien­ni­kar­ka wy­mknę­ła się na­szej po­li­cji?! – krzy­czał roz­ju­szo­ny de­spo­ta mek­sy­kań­ski, lecz ni­cze­go nie po­tra­fił zdzia­łać wobec magii mo­je­go wspa­nia­łe­go taty (o któ­rej zresz­tą nie miał zie­lo­ne­go po­ję­cia).

W ten spo­sób cała i zdro­wa po­wró­ci­łam do Sta­nów Zjed­no­czo­nych.

 

– Hm… „Sa­mot­na Sie­rot­ka”… To pani pi­sy­wa­ła przed laty nader od­waż­ne ar­ty­ku­ły o ła­ma­niu praw ko­biet oraz skan­da­licz­nych wa­run­kach, pa­nu­ją­cych w fa­bry­kach? Pani jest au­tor­ką wstrzą­sa­ją­cych re­la­cji z Mek­sy­ku pod rzą­da­mi de­spo­tycz­ne­go Diaza? – za­py­tał mnie z uśmie­chem Jo­seph Pu­lit­zer, kiedy zja­wi­łam się w jego re­dak­cji „New York World”.

– Ow­szem. I mam już po­mysł na nowy cykl fe­lie­to­nów – stwier­dzi­łam, opi­su­jąc mu po­krót­ce za­da­nie, któ­re­go zde­cy­do­wa­łam się pod­jąć.

Za­sko­czo­ny wy­ba­łu­szył oczy, ale po chwi­li uśmiech­nął się z za­do­wo­le­niem.

– Wi­ta­my na po­kła­dzie, Nel­lie Bly! – uści­snął moją dłoń.

Pę­ka­łam z dumy! Tak zna­mie­ni­ty wy­daw­ca, dawny emi­grant wę­gier­ski i uczest­nik wojny se­ce­syj­nej, za­trud­nił mnie w swo­jej pre­sti­żo­wej ga­ze­cie!

 

Po kilku dniach, pod zmie­nio­nym imie­niem i na­zwi­skiem, za­miesz­ka­łam w ośrod­ku dla sa­mot­nych ko­biet.

– Aaaa! – wrza­snę­łam na całe gar­dło pew­nej nocy, uda­jąc naj­le­piej, jak tylko umiem, cho­ro­bę umy­sło­wą. – Oooo! – do­da­łam tu­bal­nym gło­sem!

Potem wy­da­łam z sie­bie jesz­cze wiele nie­ar­ty­ku­ło­wa­nych dźwię­ków. I za­czę­łam rzu­cać gdzie po­pad­nie wszyst­kim, co było pod ręką. Nigdy nie przy­pusz­cza­łam, że tak trud­ne jest sy­mu­lo­wa­nie obłę­du.

Na­resz­cie ktoś uznał, że nie warto dłu­żej cze­kać i we­zwał po­li­cję, a ta szyb­ko stwier­dzi­ła, że je­stem nie­po­czy­tal­na, nie­bez­piecz­na dla oto­cze­nia i na­le­ży jak naj­szyb­ciej umie­ścić mnie w za­kła­dzie dla psy­chicz­nie cho­rych.

Hurra, udało się! – my­śla­łam, trium­fu­jąc. Ni­czym mój re­dak­tor na­czel­ny, Jo­seph Pu­lit­zer, który nie­gdyś po­dob­nie sta­rał się o re­kru­ta­cję na lu­izjań­skiej plan­ta­cji cukru, aby potem opi­sać to w swym pierw­szym, skan­da­li­zu­ją­cym ar­ty­ku­le, ujaw­nia­ją­cym oszu­stwo, tak i ja osią­gnę­łam teraz suk­ces w przy­go­to­wy­wa­nej dro­bia­zgo­wo pro­wo­ka­cji. Będę rów­nie pro­fe­sjo­nal­na, jak i on!

Tym spo­so­bem, re­ali­zu­jąc swój mi­ster­ny plan, tra­fi­łam jako pa­cjent­ka do ośrod­ka, miesz­czą­ce­go się na no­wo­jor­skim Blac­kwell’s Is­land.

Z po­mo­cą taty, który co­dzien­nie wie­czo­ra­mi dzię­ki swej magii za­bie­rał mnie na wy­ciecz­ko­wy sta­tek pod Nia­ga­rę, zni­ka­łam nie­po­strze­że­nie z sali, aby za­pi­sy­wać szcze­gó­ło­wo w jego no­tat­ni­ku, nie­wi­docz­ne dla in­nych, wra­że­nia z po­by­tu w tym od­ra­ża­ją­cym ośrod­ku. Celem było póź­niej­sze upu­blicz­nie­nie skan­da­licz­nych wa­run­ków, pa­nu­ją­cych w przy­tuł­ku: ro­bac­twa, mno­żą­ce­go się w skrom­nych po­sił­kach, ser­wo­wa­nych pod­opiecz­nym, lo­do­wa­tych prysz­ni­cach, braku kom­pe­ten­cji kadry pra­cow­ni­czej, bez­praw­ne­go prze­trzy­my­wa­nia tam zdro­wych cu­dzo­zie­mek tylko z po­wo­du nie­zna­jo­mo­ści ję­zy­ka an­giel­skie­go. Za­mie­rza­łam po­ka­zać także prze­moc i bru­tal­ność opie­ku­nów, któ­rej sama wie­lo­krot­nie do­świad­cza­łam.

– Już czas, tato, będę wra­ca­ła – po­wie­dzia­łam na stat­ku we­wnątrz ma­gicz­ne­go ołówka, kiedy po­czu­łam wy­czer­pa­nie ponad siły.

A on, jak za­wsze, wy­czu­wal­ny, lecz nie­wi­dzial­ny, uści­snął mi dłoń i ser­decz­nie uca­ło­wał w czoło.

 

Re­dak­tor Pu­lit­zer do­trzy­mał słowa i po dzie­się­ciu dniach przy­je­chał po mnie do przy­tuł­ku. Roz­wście­cze­ni i za­sko­cze­ni pra­cow­ni­cy wzru­sza­li ra­mio­na­mi, bo ni­g­dzie nie po­tra­fi­li zna­leźć pa­cjent­ki, która oka­za­ła się spryt­ną dzien­ni­kar­ką śled­czą po­czyt­ne­go no­wo­jor­skie­go pisma. A re­dak­tor wie­dział, że ma je­dy­nie wy­do­być z mojej szaf­ki to­reb­kę z pu­stym no­tat­ni­kiem i za­ha­czo­nym o jego okład­kę, nie­win­nie wy­glą­da­ją­cym ołówkiem z wi­ze­run­kiem Nia­ga­ry…

Na wol­no­ści za­czę­łam od razu pisać wstrzą­sa­ją­ce wspo­mnie­nia z przy­tuł­ku, ar­ty­kuł po ar­ty­ku­le. Czu­łam, że jesz­cze dzień, bądź dwa, i rze­czy­wi­ście sta­ła­bym się obłą­ka­na z po­wo­du sa­me­go tylko prze­by­wa­nia w tam­tym od­ra­ża­ją­cym miej­scu. Po­cząt­ko­wo przyj­mo­wa­no moje do­nie­sie­nia z nie­do­wie­rza­niem, lecz bur­mistrz uznał za wska­za­ne uspo­ko­ić coraz bar­dziej wzbu­rzo­ną opi­nię pu­blicz­ną i bły­ska­wicz­nie po­wo­łał ko­mi­sję śled­czą. Skoń­czy­ło się na nie­zwłocz­nym za­mknię­ciu pla­ców­ki i zwol­nie­niu do domów ko­biet, które oka­za­ły się cał­ko­wi­cie zdro­we. Były tam prze­trzy­my­wa­ne bez ja­kich­kol­wiek pod­staw me­dycz­nych czy praw­nych, co już samo w sobie za­kra­wa­ło na kpinę i było prze­stęp­stwem. Na­to­miast osoby na­praw­dę po­waż­nie chore tra­fi­ły do in­ne­go ośrod­ka, o dużo wyż­szym stan­dar­dzie, pod opie­kę osób wy­kwa­li­fi­ko­wa­nych.

– Udało się! – mó­wi­łam z ra­do­ścią do taty, któ­re­go obec­ność za­wsze czu­łam tuż obok sie­bie.

– Byłem prze­ko­na­ny, że tak bę­dzie! – od­po­wie­dział mi szep­tem.

I nagle, nie­spo­dzie­wa­nie, za­brał znowu na ma­leń­ki sta­tek wy­ciecz­ko­wy pod Nia­ga­rę. A tam, tra­dy­cyj­nie nie­wi­dzial­ny, pod­su­nął książ­kę, czy­ty­wa­ną czę­sto w dzie­ciń­stwie.

– Verne? – za­py­ta­łam zdu­mio­na. – Czemu po­ka­zu­jesz mi tę po­wieść, tato?

– Bo znam twoje ma­rze­nia, El­żu­niu – wy­ja­śnił szep­tem.

I, jak to miał w zwy­cza­ju, uści­snął dłoń, po­ca­ło­wał w czoło, po czym prze­padł.

Sta­łam w po­ko­ju i spo­glą­da­łam na okład­kę z wi­ze­run­kiem Fi­li­pa Fogga.

A na­za­jutrz oświad­czy­łam re­dak­to­ro­wi na­czel­ne­mu, po­ka­zu­jąc książ­kę:

– Za­mie­rzam pobić ten re­kord!

Zdu­mio­ny Pu­lit­zer uniósł brwi.

– Sama?

– Ow­szem!

– Sa­mot­na ko­bie­ta w po­dró­ży do­oko­ła świa­ta… Hm…– Pod­krę­cił wąsa i spoj­rzał uważ­nie w moje oczy, po czym z uśmie­chem wy­su­nął do mnie prawą dłoń. – Po­wo­dze­nia! Kiedy wy­ru­szasz, „Sa­mot­na Sie­rot­ko”, i jakie wspar­cie fi­nan­so­we mogę ci za­ofe­ro­wać?

Tym razem mój po­mysł nie był już skry­tym dzia­ła­niem, lecz ce­lo­wo na­gło­śnio­ną sen­sa­cją. Mimo to prze­szedł nasze naj­śmiel­sze ocze­ki­wa­nia. Ame­ry­ka­nie po raz ko­lej­ny nie do­wie­rza­li, ja po raz ko­lej­ny za­mie­rza­łam udo­wod­nić, że nawet sa­mot­na, nie­za­męż­na ko­bie­ta, jest w sta­nie do­ko­nać rze­czy, zda­wa­ło­by się, nie­moż­li­wych.

Stany Zjed­no­czo­ne do­słow­nie osza­la­ły! Re­dak­cję ga­ze­ty za­rzu­co­no pro­po­zy­cja­mi mod­nych ko­bie­cych kre­acji na każdą porę dnia i przy­dat­nych w każ­dych wa­run­kach po­go­do­wych. Zy­ska­łam miano: „Filip Fogg w spód­ni­cy”. Stwo­rzo­no grę o na­zwie: „Po­dró­żuj z Nel­lie", uru­cho­mio­no nawet kon­kurs: „Zgad­nij, czy zdąży", w któ­rym głów­ną na­gro­dą była wy­ciecz­ka do Eu­ro­py.

 

 

 

(plan­sza gry „Po­dró­żuj z Nel­lie” w ów­cze­snej ga­ze­cie; Amazon.pl)

 

 

Kon­ku­ru­ją­cy z nami pe­rio­dyk no­wo­jor­ski „Co­smo­po­li­tan", nie mogąc znieść osza­ła­mia­ją­cej po­pu­lar­no­ści „New York World”, roz­po­czął spe­cy­ficz­ne wy­ści­gi – wy­słał w drugą stro­nę świa­ta i w taką samą w po­dróż swoją re­dak­tor­kę, a moją imien­nicz­kę, Eli­za­beth Bi­sland, która osta­tecz­nie po­wró­ci­ła pięć dni póź­niej niż ja.

Do­tar­łam do New Jer­sey dwu­dzie­ste­go pią­te­go stycz­nia 1890 roku, czyli okrą­ży­łam świat w sie­dem­dzie­siąt dwa dni, sześć go­dzin i je­de­na­ście minut!

Znowu do­pię­łam swego, po­ko­na­łam nawet li­te­rac­kie­go Fogga, zdu­mie­wa­jąc jego twór­cę, Verne’a, z któ­rym mia­łam nie­by­wa­łą przy­jem­ność spo­tkać się w Pa­ry­żu. Nikt nie wie­dział, bo też nie mógł wie­dzieć, jak wiel­ką pomoc oka­zał mi pod­czas tej nie­wia­ry­god­nej wy­pra­wy ukry­ty w nie­od­łącz­nym ołówku nie­wi­dzial­ny, lecz za­wsze obec­ny przy mnie, uko­cha­ny tata. Moja książ­ka, na­pi­sa­na po przy­by­ciu do No­we­go Jorku, stała się be­st­sel­le­rem.

Potem znowu za­dzi­wi­łam (nie prze­czę, nawet samą sie­bie), gdy zde­cy­do­wa­łam się po­rzu­cić uko­cha­ną pro­fe­sję oraz wolny stan i wyjść za mąż. W do­dat­ku moim wy­bran­kiem był fa­bry­kant, Ro­bert Se­aman, zaj­mu­ją­cy się pro­duk­cją mleka i ak­ce­so­riów ku­chen­nych. Dzie­lą­ca nas róż­ni­ca wieku (aż czter­dzie­ści dwa lata!) nie sta­no­wi­ła prze­szko­dy, aby zre­ali­zo­wać ko­lej­ne ma­rze­nie – po­czuć się praw­dzi­wą biz­nes­men­ką i roz­wi­nąć firmę męża. Po jego śmier­ci, słu­cha­jąc oj­cow­skich rad na po­kła­dzie mi­nia­tu­ro­we­go stat­ku w ołówku automatycznym, kie­ro­wa­łam dalej za­kła­dem, wpro­wa­dzi­łam wiele udo­god­nień, zgro­ma­dzi­łam nie­wiel­ki ma­ją­tek.

Nie­ste­ty, spo­tka­łam także mnó­stwo oszu­stów i mal­wer­san­tów, któ­rzy za­prze­pa­ści­li moje do­ko­na­nia. Po upad­ku firmy po­wró­ci­łam do pi­sa­nia re­por­ta­ży oraz ksią­żek, bo to za­wsze lu­bi­łam naj­bar­dziej. Ar­ty­ku­łem: „Su­fra­żyst­ki stoją wyżej od męż­czyzn”, na­wią­zu­ją­cym do ich mar­szu z 1913 roku, wy­wo­ła­łam praw­dzi­wą burzę. Zwłasz­cza, że po­da­łam już wów­czas, za­ska­ku­jąc wszyst­kich, prze­wi­dy­wa­ną datę przy­zna­nia prawa wy­bor­cze­go nam, ko­bie­tom: 1920 rok. Na­zy­wa­no mnie „po­my­lo­ną”, „głu­pią” i „nie­do­świad­czo­ną”, zatem czu­łam wiel­ką sa­tys­fak­cję, usły­szaw­szy po la­tach, że jed­nak i w tej kwe­stii mia­łam stu­pro­cen­to­wą rację.

 

Tym­cza­sem, zmę­czo­na na­wa­łem obo­wiąz­ków i walką z oszu­sta­mi o utrzy­ma­nie firmy męża, zde­cy­do­wa­łam się nieco od­po­cząć. Chcia­łam ode­tchnąć eu­ro­pej­skim po­wie­trzem i spo­ko­jem. Kto by się spo­dzie­wał, że wy­jazd do Wied­nia cał­ko­wi­cie prze­mie­ni mój los?

Oto nad świa­tem za­wi­sło ko­lej­ne za­gro­że­nie: w 1914 roku wy­bu­chła wojna, na­zwa­na potem pierw­szą świa­to­wą.

– Po­ja­dę na front! – rzu­ci­łam pew­nym sie­bie tonem, po­dró­żu­jąc znowu w za­cza­ro­wa­nym ołówku po je­zio­rze u pod­nó­ża Nia­ga­ry.

A głos nie­wi­dzial­ne­go taty od­po­wie­dział:

– Wie­dzia­łem, że nie prze­pu­ścisz ta­kiej oka­zji… Będę cię strzegł, na ile tylko umiem.

Jako pierw­sza ko­bie­ta-ko­re­spon­dent wo­jen­ny, zda­wa­łam re­la­cje z fron­tu wschod­nie­go, po­czy­na­jąc od daw­niej pol­skie­go, a obec­nie au­striac­kie­go Prze­my­śla i po­ka­zu­jąc ogrom okru­cień­stwa ów­cze­snych walk. Nie­ste­ty, notes prze­padł wraz z ba­ga­żem pod­czas za­wie­ru­chy wo­jen­nej. Bez jego po­mo­cy i du­cho­we­go wspar­cia taty, po­czu­łam się bez­rad­na. Aresz­to­wa­no mnie nawet za do­mnie­ma­ne szpie­go­stwo, lecz dzię­ki po­mo­cy cudem od­na­le­zio­ne­go no­tat­ni­ka i ołówka taty, a także dzię­ki wsta­wien­nic­twu po­wia­do­mio­nej przez „ano­ni­mo­we­go przy­ja­cie­la” (!) re­dak­cji mojej ga­ze­ty "The New York Eve­ning Jo­ur­nal" zo­sta­łam uwol­nio­na. Magia oj­cow­skie­go no­te­su znowu dzia­ła­ła!

A dziś, pisząc te słowa, mogę powiedzieć, że jestem osobą szczęśliwą i spełnioną…

 

 

 

(Nel­lie Bly – Eli­za­beth Jane Co­chran – 5 maja 1864 r. – 27 stycz­nia 1922 r.; podroze.onet.pl )

 

***

 

– No i ko­lej­na Zie­mian­ka ura­to­wa­na. Je­steś za­do­wo­lo­na? – Ker­sja­nin Bly spoj­rzał z uśmie­chem na przy­ja­ciół­kę, jak skru­pu­lat­nie cho­wa­ła do wy­cza­ro­wa­nej wła­śnie torby za­pi­ski z no­te­su Elż­bie­ty. – Do­pię­łaś swego i od­mie­ni­łaś życie tej bied­nej dziew­czyn­ki. Dzię­ki tobie przez dzie­siąt­ki lat wszy­scy lu­dzie będą pa­mię­tać słyn­ną „Sa­mot­ną Sie­rot­kę”.

– Tak, je­stem usa­tys­fak­cjo­no­wa­na. Za­słu­ży­ła na lep­szy los. Od razu czu­łam, że warto pomóc tej dziew­czy­nie, bo drze­mie w niej wiel­ki po­ten­cjał.

– Na­śla­do­wa­nie głosu ojca na wy­ciecz­kow­cu w automatycznym ołówku też było świet­ne! Cóż to za ge­nial­ny po­mysł! – po­chwa­lił z uzna­niem.

– Dzię­ku­ję ci.

– Jak za­koń­czy­my hi­sto­rię na­szej po­czci­wej Nelly Bly?

– Wsku­tek po­mył­ki re­dak­to­ra na­czel­ne­go ten pseu­do­nim nieco prze­krę­co­no. Mniej­sza z tym. Cóż… „Sa­mot­na Sie­rot­ka” żyła jesz­cze dwa lata i zmar­ła w 1922 roku w wieku pięć­dzie­się­ciu ośmiu lat na za­pa­le­nie płuc.

– Nie chcia­łaś dłu­żej trzy­mać jej przy życiu?

– Myślę, że nie było to ko­niecz­ne. W nie­speł­na pół wieku do­ko­na­ła o wiele wię­cej niż nie­je­den ziem­ski stu­la­tek! – Ker­sjan­ka Nelly ro­ze­śmia­ła się, uka­zu­jąc pięk­ne zęby. – Była już zmę­czo­na i chcia­ła od­po­cząć. Poza tym, pier­wot­nie mała Eli­za­beth, któ­rej zdję­cie oraz frag­ment pa­mięt­ni­ka od­na­leź­li­śmy wśród zglisz­czy, nie do­ży­ła nawet dzie­się­ciu lat, umierając w sierocińcu.

– To praw­da, w nowym życiu za­gwa­ran­to­wa­łaś jej nie­by­wa­łe atrak­cje! A nie od­czu­wasz cza­sem przy­kro­ści, że Zie­mia­nie, któ­rych ra­tu­jesz, zmie­nia­jąc ich prze­szłość i po­pra­wia­jąc całe życie, w ogóle nie mają o tym po­ję­cia? Oni nas przecież nie dostrzegają, choć śledzimy każdy ich krok…

– Ab­so­lut­nie! Prze­ciw­nie nawet: nie­zmier­nie mnie to cie­szy.

– Lecz… – Bly spoj­rzał uważ­niej w zło­ci­ste oczy przy­ja­ciół­ki. – Czy ja do­brze widzę ten cha­rak­te­ry­stycz­ny błysk?

– Masz rację. Zna­la­złam nowe wspo­mnie­nia ludz­kie. – Nelly przy­tak­nę­ła, uśmie­cha­jąc się nie­pew­nie.

– I znowu chcesz cof­nąć się w prze­szłość, aby ją zmie­nić i pomóc au­tor­ce? – Bly za­śmiał się ru­basz­nie.

– Nie drwij sobie, tylko po­słu­chaj, a z pew­no­ścią przy­znasz mi rację – upo­mnia­ła go z nie­win­ną miną, po czym chwy­ci­ła sze­ścio­ma dłoń­mi znisz­czo­ną kart­kę i za­czę­ła czy­tać z cha­rak­te­ry­stycz­nym dla sie­bie prze­ję­ciem: „Odkąd pa­mię­tam, ży­li­śmy w nędzy i cier­pie­niu…”.