Michałko

Bitwa nad Pilicą z relacji Michałki– wzorowane na "Potopie" H. Sienkiewicza

 

Słońce wychylało się nad drzewa, tak więc nasunąłem kapelusz na oczy i chyłkiem spoglądałem na żołnierzy. Choć idziem na pogrzeb, można by rzec, czy to nasz– czy to Szweda– jeszcze nie wiadomo– lecz odziani jesteśmy jak na weselisko jakie. W strojnych czapach, skórzanych ciżmach, jaskrawych żupanach i kontuszach, co aż po oczach rażą, jak słońce promieniste. I te stroje współgrały jakowoś z nastrojami wśród ludu. Zdać by się mogło, że mnie jedynemu coś doskwiera. Chociaż był ranek, ogarniał mnie zaduch, niezdrowy, bo od żołądka idący. Co chwila spluwałem w trawę, targany jakowymiś dziwacznymi konwulsjami. Ku szczęściu memu, nikt na mnie nie spoglądał. Zdało mi się nawet, że żołnierstwo mnie nie dostrzega, pochłonięte w swych hulaszczych niemalże nastrojach. Choć szliśmy w równych rzędach, to nie raz szereg ścieśniał się i czyjaś zbroja ocierała mi skórę przez strój. Kilka razy o mało co nie upadłem. Czułem odrętwienie po kilkugodzinnym marszu na swej żwawej szkapie. I choć dobrotliwy Pan Czarniecki oddał mnie w dobre ręce po bitwie ostatniej, to wciąż dawne rany mi doskwierały. I gdy na plebanii mnie kurowano, przekazano mi słowo w słowo, jako nasz mistrz żołnierski się wyraził, gdy już świadomość straciłem; „Ja w tym, że na pierwszym sejmie równy on będzie wszystkim waszmością będzie stanem, jako duszą już dziś równy". Ano, walczyłem. I krew pierwszą w swym życiu wtedy przelałem. Teraz nad tą rzeką, nad Pilicą, przyszło mi znów kilku Szwedów posłać na tamten świat. A choćbym i ja miał tam trafić… Bóg skaże!

Nagle jakowyś ruch zadziwienia niejakiego wśród żołnierstwa przeszedł. Mieścinę mijaliśmy. Czy raczej– zgliszcza spalonego doszczętnie miasta.

-Cóż to za kurhany?– spytałem młodzieńca, który truchtał obok na swym gniadoszu.

-Warka, chłopcze– odparł i odwrócił spojrzenie, potrząsając starannie ułożonymi lokami.

Ziemia drżała. Miarowo, uchylając się pod ciężarem chorągwi, które to z lasu wychodziły, to ze stron wszelakich. Aż wreszcie wszyscy żeśmy wyszli na łąkę, otoczoną blaskiem słońca, które dopiero co ze snu się zbudziło.

-Cóż to, mości żołnierzu?– spytałem znów tego samego jegomościa po mojej prawicy.

-Chłopcze!- zakrzyknął.– Oto u Szwedów popłoch się wzmaga.

-A dlaczegóż to?

-Ano, nie spodziewali się, ci okrutni swawolnicy, że także wiele nas tutaj z lasów się wydobędzie. I tera, to całe oddziały rajtarii, to pojedynczy oficerowie przebiegają między pułkami. Jak mrówki się szamoczą bezładnie, gdy ktoś wdepnie w mrowisko, chłopcze. Popatrz!

Popatrzeć bym chciał, alem za niski, pomyślałem, jednakże głośno tegom nie wyrzekł. I tak niejeden junak traktował mnie niczym dzieciaka jakiego, co to pierwszy raz na krew spoglądać mu przyjdzie. Jeszcze zobaczą, jak Szweda ciąć będę! Słońce zabłysło mocnym blaskiem i odbiło się od srebra husarii idącej za pułkiem jazdy. Wszak, jak na sygnał jaki rozległy się krzyki nieludzkie, przerywane wrzaskiem trąb, kotłów, bębnów i czego tam jeszcze by można było. Stanęliśmy bowiem nad rzeką. A Pilica jak mór jaki oddzielała nasze wojska. Krzywuły zabrzmiały ochoczo i ruszyliśmy biegiem ku mostowi. Ziemia nieustawicznie drżała, z ust wydobywało się pragnienie walki. Zeskoczyło paru z konia i ja takżem to uczynił. Ruszyłem przed siebie, ciągnąc zwierze za sobą, przepchawszy się przez rzędy żołnierzy. Chwyciłem za rękojeść szabli. Poczułem ciepło od niej bijące. Nie myśląc wiele wyciągnąłem ją z pochwy i przyjrzałem w blasku słońca. Na czubku jeszcze lśniły zakrzepłe krople krwi.

Ruszyłem ku rzece, nad którą wciąż złowrogo unosiła się poranna mgła, zwiastująca śmierć. Zewsząd rozległy się okrzyki.

-Na Szweda! Bij! Zabij!

Usiadłem na kulbace i podjechałem mu mostowi. Drewniany, wąski. Bronić go łatwo, ale jakże zdobyć?

-Ejże!- zakrzyknął na mnie pewien mąż.

-Tak, panie?

-Takiś młody, a do bitki ci spieszno, hę?

-Tą szablą już niejednego usiekłem, panie. I ku chwale ojczyzny, dla chwały Najświętszej Marii, co klasztor wybroniła, dalej walczyć będę, póki tchu nie zbraknie.

-Mężny jesteś, synu mój. Bóg cię wybroni i szabelkę twą poprowadzi, boś możny. Lecz, cóż to? Szwedzi do armat się garną i strzelać poczynają! Cofnijmy się, bo nas ustrzelą, zanim szablami zamachamy.

Tak też uczyniliśmy. Pociski runęły w wojsko.

-Śmierć! Śmierć! Śmierć!- szept mego kompana zamienił się w krzyk ociekający upojną myślą o zemście.

Całe wojsko zrównało się jak na komendę w jeden szereg. Czarniecki wysunął się przed wojsko. Dumny, wyprostowany w siodle, wymachiwał swą szablą, niczym łowczy, który z namiętną myślą o polowaniu czeka, aż przyjdzie mu wytropić i zabić zwierza. Przenikliwym spojrzeniem lustrował wojsko. Jego twarz przybierała to biały, to ciemny kolor, poprzez owe plamy, które pojawiały się u naszego wodza w chwilach wzruszenia i zdenerwowania. Ciekawym, co teraz nad nim panuje; strach, li też nadzieja? Cwałował przed linią armii, by wszyscy go słyszeć mogli. A co kto nie usłyszał, wnet od kompana się wywiedział.

-Mości panowie! Rzeką się nieprzyjaciel zastawił i drwi z nas! Morze przepłynął na pognębienie nam ojczyzny, a myśli, że my w jej obronie tej rzeki nie przepłyniem.

Pan cisnął czapkę w ziemię i wskazał szablą ku wodzie.

-Komu Bóg! komu wiara! komu ojczyzna miła! za mną!

I jak rzekł, tak też ściągnął ostrogami i rzucił się w wodną otchłań, by ukazać się po chwili w swym majestacie.

-Za moim panem!- zakrzyknąłem, ściśnięty jakimś żarem, co serce mi oplótł niczym cierń raniący.

I skoczyłem w wodę.

-Za mną!

-Jezusie, Mario!

Wokół rozległ się chlupot wody, ogłuszający bezładne majaczenia. Otoczył wojsko szał straszliwy, który– co poczułem nagle i mocno– był już zapowiedzią zguby. To krzyczałem, to znów zaciskałem usta, spinając ostrogi. Rozejrzałem się. Rzeka zapełniła się łbami końskimi. Ludziska szamotali się i płynęli przed siebie, z nienawiścią na ustach. I pewnością zwycięstwa w zatęchłych sercach. Duma przedwczesna ogarnęła wszystkich niechybnie.

-W skok! bij! W nich!- słyszałem okrzyki, gdy już wydostawałem się z topieli.

-Boże, Boże, dopomóż– szeptałem, cały drżący, w dłoni dzierżąc szabelkę krwi spragnioną.

Wpierw poczułem strach, choć żal się przyznać do tej racyi. Końskie kopyta tonące w odmętach walki. Dzidy zatapiające się w nieosłoniętych zbrojami ciałach szlachciców. Wszyscy Szwedzi przeistoczyli się w herosów, których nie da się pokonać. Nieśmiertelne potwory rozpleniły się naokoło, tak więc uniosłem szablę i czekałem na ciosy, chyłkiem poszukując mostu. Był już zajęty. „Nie zdołam uciec"– przemknęło mi przez myśl. I tak szybko, jak to strwożenie przeszło przez mą skołataną głowę, tak szybko je stłamsiłem. Wszak jestem żołnierzem.

Ruszyłem na Szweda.

Spotkały się nasze spojrzenia. Żołnierz żwawo uniósł szablę i zamachnął się na mnie. Z trudem odparłem atak. „Jest za silny, za silny, za silny"– kołatało się w mojej głowie. Parowałem cios za ciosem. Jego szabla cięła powietrze, które syczało niczym jadowity wąż. Po paru uderzeniach dzidą począłem się cofać, choć pragnąłem z całej duszy uniknąć tak parszywego położenia. Już przegrałem. Nie byłem w stanie wyprowadzić chociażby jednego ciosu. Cofałem się coraz dalej. Końskie kopyta już zanurzały się powoli w rzece. Cały ubiór miałem mokry. Pot ściekał z policzków i z czoła. Zdyszany, zeskoczyłem z konia i cudem uchroniwszy się od śmiertelnej dzidy, obiegłem konia przeciwnika. Lecz gdy byłem gotowy uderzyć, Szwed zbombardował mnie silnymi ciosami wyprowadzonymi z góry. Kapelusz spadł mi z głowy. Z ramienia buchnęła krew, a szabla wypadła z drętwiejącej dłoni. Krzyknąłem i wstałem z przemożnym trudem, chwiejąc się jak pijanica. Szwed zaśmiał się gardłowo i ruszył na mnie, z szablą wyciągniętą chwacko. Przeżegnałem się lewą ręką i czekałem na śmierć.

Lecz Szwed upadł. Jakieś dziarskie żołnierzysko w plecy wbiło mu miecz. Odetchnąłem z ulgą i odwróciłem się, wrogów szukać, którzy o śmierć się napraszają. Wtem poczułem rozdzierający ból. Spojrzałem w dół. Ostrze dzidy wystawało z mojego brzucha. Zachłysnąłem się krwią.

Boże, Boże.

Kości się łamią, płynie krew.

Dzidy już nie ma. Ból– jest.

Boże.

Ziemia. I ból. Krew, mój mecz.

-Bóg cię wybroni i szabelkę twą poprowadzi, boś możny– szepnął ktoś.

Ból, ból.

Boże, daj mi umrzeć. Ojcze nasz, któryś jest w niebie…

Lecz wciąż żyję. Tratują mnie konie. Nie mam siły krzyczeć, nie mam siły myśleć.

Tylko Bóg. Moja szabla. Hańba śmierci.

-Chłopcze, chłopcze!- szepnął ten sam głos.– Z ręki samego Wittenberga śmierć ci przyszło ponieść. A kto na polu walki w imię Boże zginie, tego wieczna szczęśliwość czeka.

Zachłysnąłem się krwią. Panuje chaos. Odór śmierci. Naszych mało. Słyszę, czuję, wiem.

-Prze.. prze… gra..

-Nie rozumiem.

-Przegramy tę bitwę– wykrztusiłem.– W imię Ojca i Syna!