Ballada syberyjska

Prosty rytm piosenki szybko opanował serca i przegonił strach, a smutek przelany w śpiew szybko opuszczał dusze kozackie. Ten i ów w przypływie nagłej lekkości ducha pospieszał konia i szarżował na młodą brzózkę lub na zeschły badyl.

Sotnicy nie przeszkadzali tym zabawą, śmiali się tylko z cicha i cieszyli z dopisującego żołnierzom humoru. Za to Niemcy w milczeniu, ćmiąc fajki zachowywali się, jak gdyby nie jechali teraz przez mroźną, nie przyjazną równinę ale siedzieli we dworze w jakim Petersburgu albo innym Grazu przed kominem z białego marmuru.

Jechali dalej, a pieśń płynęła ponad nimi. Mołojcy zdyszani, sotnicy uśmiechnięci, Niemcy zadumani. Jakub Riazański, pełniący funkcję tłumacza przy korpusie oficerskim jechał wraz z innymi w milczeniu kolebiąc się sennie w siodle. Z tego stanu wyrwał go dopiero głos dobiegający skądś z boku.

– Nie śpij bo z konia spadniesz. Spojrzał w bok, i ujrzał jadącą na karym koniu dziewczynę.

Była taka piosenka– starzec spogląda w oczy dziewczyny i w ich zieleni widzi morze, skały sterczące mimo kipieli i ryby skaczące ponad toń wodną. Widzi fregaty i inne wielkie statki płynące gdzieś w dal, a między nimi samotną łódź rybacką z trudem walczącą o przetrwanie wśród wirów i mielizn. Mimo tego łódka ta odpływa z wolna aż po horyzont, gdzie błyska jeszcze bielą żagla, i znika, a wtedy z mórz tych wyrywa się jedna kropla łzy. I wtedy starzec pojmuje, że to nie łódka odpłynęła lecz jego życie. Ta dziewczyna miała oczy bliższe barwą jeziora górskim, które Jakub widział za młodu. Ale poza tym wszystko się zgadzało.

W końcu dotarł do kręgu gapiów, otaczającego poszkodowanego. Zsiadł z konia, zrzucił hełm, i zaczął przepychać się przez tłum. Podszedł do chorego.

Młody kozak leżał rozłożony na kocach. Wzrok jego był mętny, członkami co chwila wstrząsał dreszcz, wargi zsiniały. Jakub pochylił się nad nim, dotknął szyi, potem czoła. W końcu włożył rękę pod własny płaszcz, i wyciągnął wiszący na srebrnym łańcuszku karbunkuł. Wewnątrz klejnotu lśniło dziwny, ruchliwy ognik. Kozactwo ochnęło przeciągle. Klejnot powędrował na pierś mołojca, a jego dłoń w skórzanej rękawicy ścisnęła go zachłannie.

Płomyk, dotąd ledwo tlący się wewnątrz karbunkułu rozjarzył okolicę płomieniem setki maźnic. Nastąpiła kolejna eksplozja ochów i achów. Ten i ów przeżegnał się nawet. Jakub podniósł się otrzepał spodnie i jak gdyby nigdy nic odjechał z powrotem do swoich spraw. Następnego dnia dotarli do twierdzy i miasta Nikołajewsk. Jak mówili Niemcy tam oddział miał pozostać przez pewien czas, i reagować na wydarzenia.

Na miejscu okazało się, że na hipotermię cierpi więcej ludzi.

Jakub od razu zajął się uzdrawianiem zgromadzonych w polowym szpitalu chorych. I tam właśnie zastał go posłaniec od dowódcy.

– Panie Borzęcki, jego łaskawość pułkownik prosi.

Jakub podniósł wzrok, i przez chwilę wpatrywał się w posłańca, nie zdołał jednak odczytać z jego twarzy czegokolwiek. Przytaknął więc tylko, wziął pod pachę hełm, i ruszył za posłańcem.

Kwatera dowódcy nowo przybyłego oddziału mieściła się w niewielkim pokoju koszar jazdy. Izba, pomimo, że posiadała całkiem spore, proste okno była ciemna i nieprzyjazna. Być może właśnie dlatego wybrało ją dla siebie stary oficer.

Pod ścianą stał kandelabr z trzema dużymi świecami, dający akurat tyle światła, by widoczną była postać siedzącego za stołem z ciemnego drewna dowódcy oddziałów kawaleryjskich twierdzy.

Gdy Jakub wszedł do pomieszczenia oficer czytał małą, zniszczoną książeczkę. Gestem dał znak, że chce skończyć stronę.

– Zachowałeś się pan jak ostatni kretyn.– szorstki głos dowódcy okraszony dodatkowo bawarskim akcentem dziwnie współgrał z szelestem kartki.– żeby tak dla własnych korzyści… dla miłości własnej… Toż nawet nie wiadomo, jakie skutki przynieść może to wasze gówno zza morza!

– Ależ panie…– próbował przerwać jąkanie się Starszego Jakub. Jednak ten tylko spurpurowiał na twarzy i krzyknął nieomal:

– Milczeć! Słuchać! co następuje:– dowódca podniósł wzrok, a Jakub zauważył, że spod stołu wystaje noga obuta w żółtą kawaleryjską oficerkę. Jej czubek drżał z lekka.– Ten cały południowy szajs trzymajcie w ukryciu. Na wiosnę przyjadą naukowcy, profesorowie, oni stwierdzą, czy z tego nie wyjdzie jaka bieda. Do tego czasu lepiej trzymajcie ten swój rubin w ukryciu. Zrozumiano?

Jakub, któremu z początku chciało się śmiać z niezdarnych prób poskromienia rosyjskiej mowy czynionych przez dowódcę, teraz przytaknął nie dając po sobie niczego poznać.

– No i bardzo dobrze– odburknął gardłowo zadowolony z siebie dowódca, i jak gdyby nigdy nic powrócił do lektury. Jakub wyszedł z pomieszczenia żywym, sprężystym krokiem, po którym nikt nie poznałby, jak bardzo czół się poniżony.

Jednak chcąc nie chcąc musiał podporządkować się rozkazom. I nie pomogły tu błagania, spojrzenia pełne bólu, proszące epistoły, a nawet próby wręczenia łapówki. Kirasjer nie mogąc tego wytrzymać z wolna zaczął stronić od ludzi.

Co prawda pojawiał się na spotkaniach dowództwa wojsk najemnych z dowództwem rosyjskim, pełnił warty, gdy tylko przyszła tylko na niego kolej, uczestniczył w podjazdach i patrolach.

Lecz gdy tylko kończyła się nakazana służba, Jakub kierował się prosto do koszarów, gdzie zaszywał się na długie godziny we własnej klitce. I gdy to pukał do drzwi w odpowiedzi słyszał tylko gniewne krzyki kontrapunktowane przekleństwami różnych języków.

Lecz wszyscy, a w tej liczbie również i Jakub wiedzieli doskonale, że sytuacja ta nie może trwać w nieskończoność.

I mieli rację, bo w końcu ruszył z wyjątkowo dalekim podjazdem, wraz z kilkudziesięcioma konnymi kozakami, kilkunastoma rajtarami oraz garstką dragonów.

Szczęście nie dopisało wyprawie– już dzień po wymarszu mróz uderzył z pełną siłą, a brat jego śnieg ostatecznie zabił ducha wyprawy. W końcu doprowadziło to do odwrotu zmożonych żołnierzy.

W oddziale wielu żołnierzy cierpiało na hipotermię więc mimo rozkazów Jakub rozpoczął leczenie na własną rękę.

I wtedy oficer aż czerwony z wściekłości wpadł osobiście do lazaretu. Na jego widok uzdrowiciel powstał znad łóżka jednego z chorych i wyprężył się w drwiącej parodii salutu. Kilku obecnych zachichotało z cicha, lecz oficer niczego nie zauważył.

– Spocznijcie. Ja tylko na chwilę.

– Tak jest panie pułkowniku!

Jakub wyprężył się jeszcze bardziej. Tym razem oficer zauważył drwinę.

– Wy sobie tak swobodnie nie poczynajcie, Riazański. Ja na waszym miejscu nie byłbym aż tak z siebie zadowolony. Być może dlatego, że trudna jest wasza sytuacja ć.

– Tajest, panie lejtnant?

Oficer wziął głęboki wdech, pogładził oswobodzone z pod peruki włosy, i spokojniej już powiedział.

– Jestem tu w sprawie służbowej. Klejnot proszę.

Twarz Jakuba wyraźnie drgnęła, podniósł jednak wisiorek i ułożył go delikatnie na szorstkiej dłoni oficera. Ognik w wewnątrz kryształu zajaśniał mocniej na jedną krótką chwilę, po czym przygasł tak, że tylko wprawne oko mogło dostrzec jeszcze tlący się żar.

– No i po sprawie.– odpowiedział familiarnym tonem pułkownik, a po chwili namysłu dodał jeszcze z uśmiechem:– Jestem pewien, że nasze służbowe stosunki znacząco się poprawią.

– I ja mam taką nadzieję.– głos Jakuba był jakiś zmieniony, chropowaty. Jak gdyby należał do kogoś innego. Oficer uśmiechnąwszy się ruszył w kierunku wyjścia. Podświadomie ściskał dłoń z klejnotem.

Gdy wyszedł wszystkim zdało się, że światło w pomieszczeniu pociemniało.

Gdy Jakub opuszczał lazaret po bladym, północnym słońcu nie było ani śladu. Na placu apelowym z rzadka ustawione były straże z pochodniami i naładowaną bronią.

Nim dotarł do swojego pokoiku musiał opowiedzieć się trzykrotnie.

Kiedy wszedł do środka od razu runął na łóżko. Nie pisane mu jednak było zaznać od razu rozkoszy snu.

– Nie mieszkasz tu zbyt wystawnie.– powiedziała stojąca po przeciwnej stronie pomieszczenia dziewczyna.

Jakub z trudem odwrócił się na plecy i po mimo przeszywającego bólu otworzył oczy.

– Nigdy nie prosiłem o luksusy.

– Tak, tak. Wciąż ten sam. Żołnierz, zakonnik, starowierny a może nawet pretendent do świętości.

– Brakuje tylko stygmatów.

Głowa Jakuba upadła na poduszkę. Dziewczyna parsknęła śmiechem, lecz nie ruszyła się ani o cal spod pustej ściany. Jakub widział ją zza pulsujących zielono– czerwonych plam.

– Widziałeś tę chmurę na zachodzie?– nie dawała spokoju.

– Widziałem… trzeba było być ślepym żeby jej nie zauważyć.

– Wszyscy widzieli– powiedziała jakby do siebie, a potem dodała– i wielu z nich jest szczerze zatrwożonych.

– Uhhhym…– odburknął Jakub w odpowiedzi i przekręcił się na drugi bok, co w jego mniemaniu było aż nazbyt czytelnym przejawem braku ochoty do kontynuowania konwersacji. Dziewczyna jednak udawała, że tego nie zauważa.

– Mówią, że to jakieś wielkie zło ciągnie zza Zachodu, by spustoszyć kraj i pognębić jego mieszkańców. Zastanawiają się, czy Szwecja albo Prusy nie szykują w ten sposób jakiegoś ataku w diabelskim stylu. Ale nie mają racji. To nie jest nic złego. To znaczy nic, co mądrzy ludzie mogliby uznać za złe. Praw przyrody nie można rozpatrywać w tych kategoriach. One zawsze mają jakiś sens… – Pamiętasz, jak siedzieliśmy tam, gdzie jeszcze kilkaset lat temu kończył się świat Zachodu? Siedzieliśmy wśród ogrodów dusznych od zapachów kwiatów… Dziś nie ma już tych ogrodów. Nie zostało ani jedno drzewo. To było naprawdę złe miejsce…

Spojrzała uważnie na Jakuba. Spał jak dziecko ze szczeciniastym policzkiem wtulonym w szorstką poduszkę.

Podeszła bliżej i dotknęła swymi chłodnymi palcami jego płonących powiek. Wyszeptała jeszcze słowa swego błogosławieństwa:

– Niech sen uleczy cię ze zmęczenia i przywróci siły, byś mógł zdejmować ogień z płonących, Synu Pustyni. I rozpłynęła się w półmroku pomieszczenia.

Dowódca również wrócił do swej kwatery wykończony całodniowymi inspekcjami i szczerze powiedziawszy bezsensownym wydzieraniem się na podwładnych.

Co chwila w obawie przed kłującym mrozem wyjmował klejnot i napawał się ciepłem czerwonego ognika. Nieświadomie ściskał rubin aż bielały mu kłykcie.

Po każdej takiej sesji brał głębszy oddech i ruszał dalej raźnym krokiem efektownie falując rozpiętym płaszczem.

Pod koniec długiego dnia robienia rzeczy praktycznie nie potrzebnych posmak strachu w twarzach spotykanych jegrów nieco się zmienił, jednak sam pułkownik nie zauważył natury ani ewentualnej przyczyny owej zmiany. Jednak prawdę powiedziawszy zmiana ta szczerze go ucieszyła. Bo lęk ten, zdaniem oficera był naturalnym atrybutem jego pozycji i narodowości.

Ale szczerze mówiąc wystarczyło by jedno spojrzenie w lustro, by zadowolenie z siebie minęło, a jego miejsce zajęła trwoga.

Bo oczy pułkownika zapadły się w ciągu godziny, niczym świeżo wykuty miecz rzucony dla hartowania w zaspę śnieżną. W samych zaś źrenicach tańczyły ogniki nadające spojrzeniu wyraz niezaspokojonej chciwości. Skóra zaś pułkownika zdawała się zyskiwać na przejrzystości.

W efekcie patrząc w jego oblicze widziało się sieć pulsujących naczyń krwionośnych położonych tuż pod pergaminem skóry.

Widok był więc iście zatrważający, i, jak już wspomniano, gdyby pułkownik mógł spojrzeć w jakiekolwiek zwierciadło pewnie serce jego przepełniłoby się szczerą trwogą.

Niestety jednak dowódca twierdzy rozkazał, by usunięto wszystko, co kłóciło by się z mitem twardego, mężnego i nigdy nie poddającego się żołnierza rosyjskiego. Lustra poszły na pierwszy ogień.

W mdłym świetle pochodni podchodził do czujek, zatrzymywał się na chwilę, czasem nawet zamieniał z nimi zdawkowe zdanie, a następnie znikał w mroku, a po jego odejściu pozostawało jedynie dziwne uczucie na poły strachu, na poły obrzydzenia.

Mijani przezeń żołnierze wymieniali się spojrzeniami, często również wykonywali szeroki znak krzyża, jak przystało na prawdziwego chrześcijanina spotykającego się z mocami piekielnymi.

Po chwili jednak wspomnienie twarzy pułkownika zmieniało się w niewyraźny powidok, co do którego nie mieli pewności czy nie był jedynie efektem zmęczenia lub czarnego żrącego pyłu który jakąś godzinę wcześniej spadł z czarnej chmury.

Opatulali się więc na powrót w szare koce lub mocno sfatygowane futra, grzejąc dłonie w żarze włożone w stalową obejmę pochodni, z rzadka jedynie spoglądając w dół– na miasto lub dalej na równinę.

Oficer zaraz po powrocie położył się do łóżka. Pomimo zmęczenia nie był jednak w stanie zasnąć, czuł bowiem chłód wdzierający się z wolna w jego ciało i duszę. Czuł, jak traci ów promień, który dodaje mu posłuchu wśród żołnierzy.

Zza ściany słuchać było kilku kozaków śpiewających smętną piosenkę.

Rosyjskie ścierwa– pomyślał pułkownik zatykając uszy poduszką.– stoją na straży a słychać ich w całym mieście. Cichy śpiew roznosił się w pokoju.

Oj trzeba będzie skoczyć z tym jazgotem po zmroku. Jutro z samego rana rozkaże po pięćdziesiąt bizunów każdemu z nich.

Pułkownik przewrócił się na drugi bok.

– Oooch…– westchnął i otworzył oczy, które nawet już się nie kleiły.

Przewrócił się na bok i ujrzał nikłe światło ognika wewnątrz klejnotu.

Płomyk znów wbił się w oczy i w serce Niemca. I znów poczuł chłód przejmujący całe ciało. Wyciągnął zza łóżka butelkę samogonu, lecz zauważywszy, że była pusta ponownie upadł na poduszkę. Po chwili sięgnął drżącą ręką po klejnot z biurka. Usiadł prosto przyglądając się grze barw. W końcu chwycił rubin w sękate dłonie. Poczuł płynące zeń ciepło.

Najpierw było to przyjemne, kojące dla ciała ogarniętego chłodem. Lecz po chwili ciepło stało się niepokojące.

Paliło dłonie, wyciągało na wierzch żyły i biło aż z czoła.

Lejtnant próbował puścić klejnot, lecz ten nie chciał wypaść z jego dłoni. Chwycił go nagły skurcz.

Usłyszał jeszcze cichy odgłos pękającego szkła, i syk.

A potem nie czuł już nic…

Jakub przewrócił się na drugi bok i w tej chwili w jego sen wdarły się krzyki żołnierzy i światło łuny sączące się przez brudne szyby.

Przez chwilę leżał na pół śniący, na pół wybudzony, starał się schwycić resztki uciekającego snu.

W końcu pomimo zmęczenia, które nie zdążyło jeszcze całkowicie ulecieć podniósł głowę i usiadł na łóżku. Z wolna dochodziły doń wieści przekazane mu wieczorem przez Zofię. Mieszały się w jego głowie ze strzępkami rozmów dobiegającymi z majdanu.

Wciąż na wpół przytomny wstał i narzucił płaszcz bez pośrednio na koszulę.

Raźnym krokiem podszedł do wyjścia i otworzył drzwi.

Przed sobą ujrzał młodego pacholika o osmolonej twarzy. -

Panie… na majdanie pożar.– powiedział chłopiec i schylił głowę jakby zawstydzony dezabilem oficera. Jakub odepchnął go delikatnie i dopinając guziki płaszcza wybiegł z budynku.

Na placu kłębili się już żołnierze najrozmaitszych broni tworząc jakby krąg otaczający płonącą kwaterę wyższych oficerów.

Patrzyli jak urzeczeni na liżące już trop budynku języki płomieni.

Jakub podbiegł do zauważonego sotnika i niemal krzyknął mu w ucho:

– Co to się dzieje? Koszary płoną, a wy nie gasicie.

Sotnik odwrócił w jego stronę nie ogolone oblicze i powiedział jak do dziecka:

– Wodą tu nic nie zdziałasz. Ogień jest już zbyt wielki.

Cóż było zrobić? Wobec trzeźwej odpowiedzi kozaka, rajtara odszedł od niego i natychmiast zaczął organizować oddział zbrojny w bosaki i berdysze w celu zapobieżenia rozpościeraniu się ognia.

Po chwili ktoś z kłębowiska rozpoczął śpiew ostatniej zwrotki nie dawno ułożonej ballady.

Wśród żołnierzy zapanowała dziwna cisza.

Jakub również zatrzymał się i spojrzał tam, gdzie od pewnego czasu kierowały się spojrzenia wszystkich.

Cichy pomruk dalekiego gromu rozległ się zwielokrotniony przez echo.

Burza śniegowa zbliżała się z zawrotną prędkością do miasta.

Pojedyncze płatki śniegu i popiołu jęły z wolna opadać na majdan, a swą masą i chłodem szybko zdławiły ogień. Żołnierze z wolna zaczęli uchodzić z placu, na którym królował teraz gryzący popiół.

Po chwili naprzeciw tlących się jeszcze zgliszczy zastał tylko Jakub i Zofia. Dziewczyna podeszła do niego i powiedziała z cicha:

– Chodźmy stąd. Nie ma tu już nic ciekawego.

I tak ruszyli z powrotem do budynku koszar. On– syn pustyni, i ona– córka lodowca, ludzie, których świat ginął właśnie, gdy na tym północnym pustkowiu zapomnianym przez bogów spędzali gorzkie dni zesłania.