Cyrk

Zdarzyło się to niedawno. Na Starej Pradze stała kamienica z czerwonej cegły, z białych drewnianych ram okien łuszczyła się farba, a w miejscach balkonów stalowe sztaby sterczały jak krzywe zęby. W bramie prowadzącej na podwórze stał siwy kataryniarz, opierając się ramieniem o ścianę. Garbił się od lat dźwigania instrumentu. Kręcił zardzewiałą korbą, a nierówna melodia niosła się, odbijała echem od ścian; kusiła i przyciągała tajemniczym, minorowym i smutnym, a może tylko nostalgicznym brzmieniem. Niektórym akordom czegoś brakowało, nie domykały się. Tony as i De nie wybrzmiewały.

Na wieku katarynki siedziała ruda małpka. Wyciągała do przechodzących ludzi łapkę, prosząc o pieniążek. Nie miała ogona, dlatego za każdym razem, gdy ktoś wrzucał do puszki monetę, a starzec pochylał się w ukłonie, małpka traciła równowagę i spadała. Zatrzymywała się tuż nad ziemią, wisząc na przyczepionej do łańcucha obroży, a po chwili z wysiłkiem wspinała się z powrotem na instrument. Kataryniarz tego nie widział. Był niewidomy.

Jeśli ktoś skuszony melodią przeszedł przez bramę, docierał do rozstawionego na podwórzu małego namiotu cyrkowego. Jego poszycie kiedyś pokrywały białe i czerwone skośne pasy, teraz żółte i brunatnoszare, wyblakłe. Ze sznura kolorowych żarówek, rozwieszonych na tyczkach i na brzegach drewnianego szyldu wieńczącego wejście do namiotu, paliło się tylko kilka świateł, przez co wokół panował półmrok. Obok wejścia stała malutka kabina, w której nie kto inny, ale sam dyrektor cyrku sprzedawał bilety.

Jeżeli ktoś skuszony melodią odważył się skorzystać z zaproszenia i kupił bilet, mógł obejrzeć dziejące się w środku dziwy.

W cyrku od lat nie odbył się żaden spektakl. Akrobatka stała się kobietą z brodą. Chodziła wolno i dostojnie, miękko stąpając na palce, twarz zasłaniała wachlarzem o postrzępionych brzegach. Atleta siedział przy stole i za kilka monet każdy mógł z nim spróbować swoich sił. Kto przygniótł rękę atlasa do blatu, dostawał z powrotem swoją kaucję. Jeśli ktoś był wścibski i spojrzał pod stół lub przeszedł kilka kroków dalej i stanął za siłaczem, dostrzegał, że ten siedzi na wózku. Kiedyś w trakcie pokazu przygniotła go sztanga. Kości źle się zrosły. Mocarz najpierw kulał, a któregoś dnia po prostu nie wstał.

Dzieci uwielbiały patrzeć na lwa. Wskazywały go ręką, a potem lękliwie chowały palec do buzi. Podziwiały, jak stary kot je nieświeże już ścierwo, którego mdła woń niosła się po namiocie. Słoń też już tylko stał. Wymachiwał trąbą i przyjmował podawane mu smakołyki. Mimo wieku wciąż miał dobrą pamięć. W przerwach pomiędzy odwiedzającymi wspominał tamtą noc, kiedy dyrektor przyszedł i obciął mu piękne ciosy. Sprzedał je, dzięki czemu mieli co jeść przez pół roku. Jedynym członkiem trupy, który nie dostawał jedzenia, był właśnie stary słoń. Dyrektor uznał, że skoro dzieci częstują go jabłkami i lizakami, to nie potrzeba mu nic więcej, dlatego pomarszczona skóra opinała się na żebrach i miednicy zwierzęcia.

Widzicie zatem, że w zasadzie był to zwyczajny cyrk, może biedniejszy, może bardziej pokryty patyną. Z jednym tylko wyjątkiem, a mianowicie nie było tu klauna. Klaun powiesił się w zeszłym roku.

Ale jednej atrakcji, jaką mogli w namiocie podziwiać zwiedzający, uprzedzam, że tylko dorośli, nie posiadał żaden inny cyrk na świecie. W niewielkim pomieszczeniu za sceną stała wanna zakryta zwisającą z sufitu kurtyną. Za dodatkowych kilka monet widzowie mogli wejść za zasłonę i zobaczyć prawdziwą żywą syrenę. Anielsko piękną twarz, z niewielkim nosem i lazurowymi oczami w kształcie migdałów, okalały długie złote włosy sklejone brudem, przez co przypominały macki, wijące się za każdym razem, gdy kobieta-ryba poruszała głową. Kształtne ramiona z dłońmi o długich palcach syrena opierała na krawędziach swojego basenu. Z drugiego końca wanny w górę sterczał ogon. Płetwa i łuski wyschły, kruszyły się.

Piękność też była kaleką. Pod apaszką, którą dyrektor owiązał jej szyję, goiła się rana po wyrwanym z niej głosie. Syrena nie mogła śpiewać, była więc bezbronna.

Niewielu wchodziło za kurtynę, bo wysokość opłaty zniechęcała, a odwiedzający cyrk ludzie w większości byli biedni. Pachnieli szarym mydłem i kulkami na mole. Znalazł się jednak jeden mężczyzna, który zjawiał się tu codziennie. Stawał nad wanną i wodził dłonią nad twarzą i szyją syreny. Rozginał palce, jakby przeczesywał jej tłuste włosy i składał, markując obejmowanie piersi. Stał tak czasem dziesięć minut, czasem dłużej. Wychodził bez słowa. Ona też milczała.

Pewnej nocy, już po zamknięciu, do syreny przyszedł dyrektor. Przyniósł nieświeżą rybę i słowa.

– Ten mężczyzna szuka w tobie kobiety. Dużo zapłaci, a ty pamiętaj, że widz jest najważniejszy, a spektakl musi trwać.

Zostawił w niej uczucie obrzydzenia i drżenie w sercu. Płakała niemym łkaniem, a łzy skapywały do wanny. Czuła ścisk trwogi w gardle, mocniejszy niż tamten zaciśniętych obcęgów dyrektora. Zasnęła ze zmęczenia po godzinach rozmyślań i obaw.

Śniło jej się, że kurtynę odchyla dłoń odziana w białą rękawiczkę, taką jak te, które nosił dyrektor, gdy mógł sobie pozwolić na pralnię. Widziała frak lśniący w świetle zielonych, pomarańczowych i czerwonych żarówek. W lewej ręce postać trzymała cylinder. Syrena spoglądała coraz wyżej, ponad guziki, ponad koszulę i szyję opasaną czerwoną jak krew muchą. Ale wyżej nie było nic. Tylko pustka, powietrze. Postać zbliżyła się i przyłożyła palce do jej włosów i czoła. Dotyk miała delikatny, ale zdecydowany. Dziwne, ale dziewczyna nie czuła strachu ani wstrętu.

– Obudziła się – powiedziała stojąca nad nią kobieta z brodą.

Syrena rozejrzała się. W jej alkowie panował ścisk. Zebrali się wszyscy, łącznie z kataryniarzem, którego nigdy wcześniej nie widziała i który też jej nie zobaczy.

– Nie bój się, malutka. My tu wszyscy swoi. Wszyscy na tym samym wozie, w tej samej karawanie. Milczeliśmy, gdy obciął małpce ogon. Siedzieliśmy cicho, gdy sprzedał słoniowe kły. Nikt się nie odezwał, gdy nie wezwał lekarza do atlety. Nie protestujemy, gdy głodzi. Ale ciebie nie pozwolimy skrzywdzić. Ty jesteś jedną z nas. Przeklęte twoje życie. Ale wrócisz do siebie, do wody. My ci pomożemy. Cicho… – Brodaczka uspokajała syrenę, ocierając jej łzy.

Trupa nie wiedziała, że ta zawsze już będzie cicho.

Słoń podszedł powoli i trąbą delikatnie objął dziewczynę w talii. Podniesiona widziała wszystkich z góry. Starą akrobatkę, starego lwa i starego siłacza, który zsunął się ze swojego wózka, robiąc syrenie miejsce.

– Tam, zaraz przed namiotem, za budką z biletami, jest wejście do kanału. Wskocz do niego i uciekaj do rzeki. Nie bój się, nie zabłądzisz. Idź za dźwiękiem katarynki – poleciła kobieta z brodą.

Syrena znów zapłakała, ale tym razem nikt nie zareagował, nie wyciągnął ręki, żeby otrzeć jej łzy. Bo łzy radości łatwo odróżnić od łez smutku, gdyż te pierwsze pięknie zdobią każdą twarz.

Studzienka znajdowała się tam, gdzie powinna. Syrena wskoczyła bez namysłu w kałużę deszczowej wody, kurzu ulic i niedopałków papierosowych. Zastygła w bezruchu i po chwili daleko po lewej usłyszała smutny walc. Machnęła płetwą i popłynęła w tamtą stronę. Wkrótce zaczęło się robić płycej. Coraz częściej szurała brzuchem o cegły, raniła się o szkło. Nie mogła już płynąć. Wypełzła na wilgotną i śliską powierzchnię i podpierając się rękami brnęła przed siebie, za głosem katarynki, który oddalał się i gasł. Nie uciekaj, pomyślała o starym mężczyźnie. Ale melodia rwała się. Brakowało już nie tylko pojedynczych nut, pojedynczych tonów as i De, ale całych akordów; hemiole rozpadały się, takty traciły akcenty. Muzyka ucichła.

Syrena znieruchomiała, wstrzymała oddech. Słyszała kapanie wody. Wpatrywała się w światła latarni wnikające przez kratki ściekowe.

Akord.

Cisza.

Skrzypienie zardzewiałej korby.

Brzdęk łańcuszka.

Omamy?

Nie. To były kroki. Inne, szybkie, zdecydowane. Za plecami. To dyrektor ją gonił. Teraz już docierał do niej głos krzyczącego ze złości mężczyzny. Znalazł ją? Nie, chyba nie. Spróbowała popełznąć dalej. W stronę, gdzie ostatni raz słyszała smutną melodię. Daleko jeszcze? Ręce jej mdlały z wysiłku. Znów kroki, ale jeszcze coś. Jakieś szuranie po lewej, oddech. Może to szczur? Przecież ten ciemny świat też miał swoich mieszkańców. Czy ją pogryzie, skrzywdzi? Nikt nigdy nie wyrządzi jej większej krzywdy niż dyrektor. Spojrzała zaniepokojona w odnogę kanału. Zamarła.

Chwilę po ucieczce syreny dyrektora obudził koszmar. Zaniepokojony pobiegł przekonać się, że jego największy skarb zniknął. Mężczyzna wpadł w szał. Członkowie trupy skulili się, ukryli, gdzie mogli, ale i tak ciosy bata dosięgały ich pleców, głów i ramion. Dobrze dla nich, że dyrektor nie miał więcej czasu. Ruszył w pogoń, nie mając pojęcia, gdzie szukać uciekinierki, po prostu z wściekłością biegł przed siebie, dopóki nie usłyszał znajomej melodii granej na znajomym instrumencie. Stanął w snopie światła latarni i wsłuchał się. Nie miał wątpliwości.

Skierował się w tamtym kierunku i pewnie minąłby ukrytą w kanale syrenę, gdyby nie owe latarnie. W kratce ściekowej coś mignęło, ale zignorował to, zrzucając winę na przemęczenie, i pobiegł dalej. Dopiero po chwili się zorientował, że były to złote włosy syreny zlepione brudną wodą. Zaklął szpetnie i podniósł pokrywę najbliższej studzienki. Zszedł po zardzewiałych szczeblach drabiny i zgięty, trąc głową o śliski strop, powoli podążył w kierunku swojej własności. Był pewien, że ktoś tu jest. Czuł czyjąś obecność. Gdy wzrok dyrektora przywykł do ciemności, kilka kroków przed sobą zobaczył… kogutka. Zmokłego, chudego, o oczach wielkich i wybałuszonych, wgapionych prosto w niego. Mężczyzna zamarł, zanim dostrzegł obok podpartą na rękach kamienną syrenę.

Teraz jest wam smutno, ale niepotrzebnie. Następnego ranka, gdy wrócił kataryniarz, a nie wrócił dyrektor, trupa spakowała się w wielkie walizy i rozeszła po świecie, a namiot stał tak, dopóki nie nadeszła zima. Dach zapadł się pod ciężarem śniegu, a mroźny wiatr porozrywał burty na strzępy. Zdarzyło się to niedawno, ale po cyrku nie ma już śladu. Tylko na środku podwórza stoi stara wanna, w której jeszcze dziś można znaleźć piękną łuskę lub złoty włos.